فلزات قلیایی به عناصر ستون اولجدول تناوبی گفته می‌شود که شامل فلزهایلیتیم،سدیم،پتاسیم،روبیدیم،سزیم وفرانسیم می‌باشد.هیدروژن نیز در گروه اول قرار می‌گیرد ولی از آنجا که دارای خصوصیات متفاوتی نسبت به دیگر اعضای این گروه می‌باشد، آن را در دسته فلزات قلیایی قرار نمی‌دهند.
درگذشته انسان به این نکته پی برده که اگر خاکستر باقی‌مانده از سوختن چوب را با آب مخلوط کند، محلولی به دست می‌آید که می‌تواند چربی‌ها را در خود حل کند. آن‌ها این محلول را قلیا نامیدند. امروزه می‌دانیم که در خاکستر چوب برخی از ترکیب‌ها عنصرهای گروه اول جدول تناوبی وجود دارد از این رو عنصرهای این گروه را فلزهای قلیایی نامیده‌اند.
عناصر گروه اول جدول تناوبی (به غیر ازH)که به فلزات قلیایی معروفند، در لایه ظرفیت الکترونی دارای آرایش هستند که n، شماره دوره آن‌ها است. آخرین عنصر این گروه به نام فرانسیم، رادیواکتیو است که در اینجا مورد بحث قرار نمی‌گیرد. این عناصر، فلزاتی با رنگ نقره فام هستند، بسیار نرم بوده و به آسانی با چاقو بریده می‌شوند. سطح درخشان آن‌ها در معرض هوا به علت اکسیداسیون کدر می‌شود. این عناصر بسیار واکنش پذیر هستند و واکنش پذیری آن‌ها از بالا به پایین گروه یعنی از Li به Fr افزایش می‌یابد و از این لحاظ شبیه عناصر سایر گروه‌ها هستند.
این فلزات به دلیل واکنش‌پذیری زیاد به‌طور آزاد در طبیعت یافت نمی‌شوند و معمولاً به صورت ترکیب با سایر عناصر هستند. منبع اصلی سدیم،هالیت یا NaCl است که به صورت محلول درآب دریا یا به صورت رسوب دربستر دریا یافت می‌شود. پتاسیم به صورت فراوان در اکثر معادن به صورت کانیسیلویت (KCl) یافت می‌شود و همچنین از آب دریا هم استخراج می‌گردد.
فلزات قلیایی بسیار واکنش‌پذیر هستند و آن‌ها را نمی‌توان با جانشین کردن سایر فلزات به صورت آزاد تهیه کرد. فلزات قلیایی به صورت فلز آزاد را می‌توان از الکترولیز نمک‌های مذاب آن‌ها تهیه کرد.
فلزات قلیایی از چند جهت با بقیه فلزات تفاوت دارند آن‌ها نرم بوده و داراینقطه ذوب و نقطه جوش پایین هستند. چگالی پایینی دارند، بطوریکه چگالی K و Na و Li از چگالی آب پایین‌تر است.آنتالپی استاندارد ذوب و تبخیر کمتری دارند. به علت داشتن فقط یک الکترون در لایه ظرفیت معمولاً پیوندهای فلزی ضعیفی ایجاد می‌کنند. این فلزات وقتی در معرض شعله قرار می‌گیرند، رنگ آن را تغییر می‌دهند. وقتی عنصری در مقابل شعله قرار می‌گیرد، حرارت شعله انرژی کافی برای برانگیختن الکترون لایه ظرفیت را به لایه‌های بالاتر فراهم می‌کند.
الکترون در بازگشت بهحالت پایه انرژی منتشر می‌کند و این انرژی دارایطول موج منطقه مرئی است که باعث می‌شود رنگ ایجاد شده در شعله دیده شود. شعاع یونی درفلزات قلیایی خاکی در مقایسه باشعاع اتمی آن‌ها خیلی کوچک‌تر است. چون اتم یک الکترون در لایه S خود دارد کهعدد کوانتومی آن با عدد کوانتومی لایه داخلی متفاوت است؛ بنابراین این لایه نسبتاً دور از هسته‌است.
فلزات قلیاییعامل کاهنده قوی هستند. پتانسیل الکترود منفی آن‌ها نشانگر میل شدید آن‌ها برای از دست دادن الکترون در تبدیل بهکاتیون در محلول است. آن‌ها می‌توانند اکسیژن، کلر،آمونیاک و هیدروژن را احیا کنند. در اثر واکنش با اکسیژن هوا اکسید شده و تیره می‌شوند؛ بنابراین در زیر نفت نگهداری می‌شوند. به علت واکنش با آب وتولید هیدروژن و هیدروکسید قلیایی نمی‌توان آن‌ها را زیر آب نگهداری کرد.
از بالا به پایین، به شدت واکنش با آب افزوده می‌شود. (اما لیتیم کاهنده‌ترین فلز می‌باشد) لیتیم به آرامی با آب واکنش داده و حباب‌های هیدروژن آزاد می‌کند. سدیم به شدت و همراه با مشتعل شدن با آب واکنش نشان داده و با شعله نارنجی می‌سوزد. پتاسیم در اثر برخورد با آب به شدت مشتعل شده و با شعله بنفش می‌سوزد. سزیم در آب ته‌نشین شده و به سرعت تولید هیدروژن می‌کند. آزاد کردن هیدروژن همراه با ایجاد امواج ضربه‌ای شدید است که می‌تواند باعث شکستن محفظه شیشه‌ای شود.
Na در آمونیاک حل شده و ایجادمحلول آبی تیره می‌کند که به‌عنوان عامل کاهنده در واکنش‌ها استفاده می‌شود. در غلظتهای بالا رنگ محلول برنزی شده وجریان الکتریکی را همانند فلز هدایت می‌کند.
چند مورد غیرعادی در شیمی Li دیده می‌شود. کوچک بودن اندازه کاتیون Li در نشان دادن خاصیت کووالانسی در برخی ترکیبات و ایجاد پیوند دیاگونالی با منیزیم از آن جمله‌است.
فلزات قلیایی در اثر واکنش با اکسیژن هوا ترکیب جامد یونی به فرمول تولید می‌کنند. هر چند که Na غیر از این، ترکیب پروکسید به‌عنوان فراورده عمده و پتاسیم هم سوپر اکسید را به‌طور عمده تولید می‌کند.
هیدروکسید فلزات قلیایی، جامدات یونی به فرم کریستالی در رنگ سفید و فرمول MOH است. قابل حل در آب هستند و همه بجز LiOH آبدار می‌شوند. محلول آبی آن‌هاباز قوی است.اسیدها را خنثی کرده و نمک تولید می‌کنند.
هالیدهای این فلزات، همه جامد یونی به فرم کریستالی و به رنگ سفید بوده و قابل حل در آب هستند، جز LiF که بعلت داشتنانرژی شبکه بالا که ناشی از جاذبه الکتروستاتیکی بین یون کوچک +Li و -F است.
این فلزاتحالت اکسایش ۰ و ۱+ دارند. تمام ترکیبات شناخته شده آن‌ها بر پایه +M است. اولینانرژی یونش آن‌ها پایین است، زیرا الکترون آخرین لایه به خوبی الکترون‌های لایه داخلی توسط جاذبه هسته محافظت نمی‌شود، بنابراین آسان‌تر برداشته می‌شود. انرژی دومین یونش بالا است، زیرا الکترون بعدی از لایه کامل برداشته می‌شود. همچنین به‌وسیله هسته، به‌خوبی جذب می‌شود.
انرژی یونیزاسیون از بالا به پایین با افزایش عدد اتمی و افزایش تعداد لایه‌ها بعلت دور شدنالکترون ظرفیت از هسته کاهش می‌یابد.
↑نماد گاز نجیب نماد گاز نجیب است که برای مختصر مورد استفاده قرار می‌گیرد، نزدیکترین گاز نجیب است که قبل از عنصر در سؤال نوشته شده‌است در اول، و سپس پیکربندی الکترونی است که از آن نقطه به جلو ادامه داده‌است.
↑۱٫۰۱٫۱Hoffman, Darleane C.; Lee, Diana M.; Pershina, Valeria (2006). "Transactinides and the future elements". In Morss; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean (eds.).The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements (3rd ed.). Dordrecht, The Netherlands:اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا.ISBN1-4020-3555-1.
.jpg)
