عقاب یااُغابشَهباز یااَلّه یاآله[۱][۲] نام رایج گروهی ازپرندگان شکاری عضو خانوادهٔبازان (Accipitridae) از راستهٔبازسانان (Accipitriformes) است. بیش از ۷۴گونه از عقاب‌ها شناسایی شده‌اند که در ۱۱سرده از خانوادهٔبازان قرار می‌گیرند. بیش از ۶۰ گونه از عقاب‌ها بومیاوراسیا وآفریقا هستند و تنها ۱۴ گونه، بومی سایر مناطق دنیا از جملهآمریکای شمالی (۲ گونه)،آمریکای مرکزی وجنوبی (۹ گونه) واسترالیا (۳ گونه) هستند.[۳]
معیار دقیقی برای تمایز عقاب‌ها از دیگر پرندگان تیرهٔبازان یعنیسُنقُرها،کرکس‌ها،بازها وکورکورها، وجود ندارد، ولی به‌طور کلی عقاب‌ها از سایر پرندگان شکاری -به جز برخی ازکرکس‌ها- جثهٔ بزرگ‌تری دارند و ازپاهایی بزرگ‌تر و نیرومندتر،منقارهایی بزرگ و خمیده وبال‌هایی پهن‌تر بهره‌مند هستند.
عقاب یا معرب واژه فارسی اُغاب می‌باشد به معنای در اوج بودن این واژه با واژه کَپالَزبان سانسکریت هم ریشه می‌باشد. واژه قاب از ریشهٔ واژه اوستایی (کهرپ) و (کرپتَ) است.
عقاب در پرچم هخامنشیان نماد پادشاهی بوده است.
ریشهٔ واژه قاب که واژه عقاب ریشهٔ این واژه هست.
برگرفته از واژگانِ اوستایی - سانسکریت هستند. در زبانِ سانسکریت واژه یِ (کَپالَ) به چمِ (کاسه، فنجان، پشغاب، زرفِ گرد و. . .) و واژه (کَرپَرَ) و واژه یِ (کوپی) نیز به چمِ (بطری) بوده است. نیاز به یادآوری است که واژگانِ (کَپالَ، کَرپَرَ، کوپی) همگی از یک ریشه می‌باشند؛ در زبانِ لاتین cuppa و در زبانِ انگلیسی نیز واژه cup را به چمِ (فنجان) داریم.
پَسگَشت (reference):
رویه هایِ ۴۰۳، ۴۲۰ و ۴۳۵ از نبیگِ (فرهنگِ سَنسکریت - فارسی) نوشته یِ (جلالی نائینی)
واژه (قالب) برگرفته از واژگانِ اوستاییِ (کهرپ) و (کرپتَ) هستند. دگرگونیِ آواییِ (ر/ل) در زبانهایِ ایرانی و اروپایی رواگمند بوده است. (کهرپ) درزبان اوستایی به چمِ (پیکر، کالبد) و (کرپتَ) نیز به چمِ (پیکر داده شده، درست شده و ساخته شده) بوده است. با دگرگونیِ آواییِ (ر/ل) واژه (کهرپ) به دیسه یِ (کالپ، کالب، قالب) و واژه یِ (کرپتَ) به دیسه یِ (کالبد) درآمده است.
واژه یِ (کالپاگ یا قالپاق) از دو تکواژ (قالپ (کالپ، کالب، قالب)) و پسوندِ (آگ) در زبانِ پهلوی ساخته شده است و یک واژه ایرانی است.
واژه یِ (قاب) نیز با واژه (کهرپ، کالپ، قالب) همریشه است؛ چراکه درزبانهای ایرانی در برخی واژگان، آوایِ (ر) زدوده می‌شود. برای نمونه: (کرش) به (کشیدن) / (کِرشتی) به (کِشت) / (کرش وَرِ، کرشوَن) به (کِشور) و . . . . از همین رو، واژه اوستاییِ (کهرپ) با زدودنِ آوایِ (ر) به (کاپ، قاب) ترادیسیده شده است.
پَسگشت (reference): - رویه هایِ ۳۸۱ و ۳۸۴ از نبیگِ (فرهنگِ واژه هایِ اوستا)[۲۳][۲۴]
عقاب‌ها از نظرآناتومی و ویژگی‌های پروازی بهکرکس‌ها شبیه هستند، اماسر آن‌ها بر خلاف کرکس‌ها ازپر پوشیده شده. عقاب‌ها از نظر ظاهری بهسنقرها هم شباهت زیادی دارند ولی بزرگ‌ترند و فاصلهٔ دو سربال‌هایشان طولانی‌تر است. شیوهٔ معمولتغذیهٔ عقاب‌ها هم فرق می‌کند؛ عقاب‌ها معمولاًموجودات زنده را شکار می‌کنند، اما کرکس‌ها و سنقرها، بیشتر ازلاشه‌ها تغذیه می‌کنند. عقاب‌ها سنگین‌تر از آن هستند که بتوانند مانندشاهین‌ها و پرنده‌های کوچک‌تر تیرهٔ بازان (مثل برخی از انواعبازها) در هوا طعمه‌های خود را شکار کنند، پس معمولاً شکار خود را روی زمین غافلگیر و شکار می‌کنند. عقاب‌ها مثلجغدها در بسیاری از اوقات با کندن سر شکار خود، آن را از پای درمی‌آورند.[۴]
عقاب‌هامنقار نیرومند و تیزی دارند و طول منقارعقاب طلایی به پنج سانتیمتر می‌رسد. عقاب‌ها پاهایی نیرومند و به رنگ زرد و روشن دارند و برای درهم شکستن شکار خود، از منقار وچنگال‌های نیرومند خود استفاده می‌کنند.
عقاب‌هاچشمانی درشت دارند که هریک از آن‌ها در یک طرف سر قرار دارد. همهٔ عقاب‌ها در روز شکار می‌کنند وبینایی خیلی دقیق و قابلیت پرواز عالی در ارتفاعات بالا دارند. برآورد می‌شود کهقدرت بینایی درعقاب جنگی تا ۸ برابر بیشتر از قدرت بینایی درانسان است. این قدرت بینایی، عقاب‌ها را قادر می‌سازد تا طعمه‌های احتمالی را از فاصلهٔ بسیار دور، تشخیص دهند.[۵] این بینایی دقیق، در درجهٔ اول بهمردمک‌های بسیار بزرگ آن‌ها نسبت داده می‌شود که حداقلپراش (پراکندگی)نور ورودی را فراهم می‌کنند.[۶]
در این سه جدول پنج گونهٔ اول عقاب از نظر وزن، طول بدن و فاصلهٔ دو سربال فهرست شده‌اند. ارقام جدول بر اساسمیانهٔ آماری، یعنی رقمی که نیمی از پرنده‌ها بالاتر از آن و نیمی پایین‌تر از آن قرار می‌گیرند، پرنده‌های اندازه‌گیری شده، ذکر شده است.[۹][۱۰]
عقاب‌هاتک‌همسرند و جفت خود را برای زندگی تا پایان عمر انتخاب می‌کنند و آشیانهٔ خود را با شاخه‌ها و ترکه‌های چوب در یک نقطهٔ مرتفع بر روی درخت‌های بلند یا صخره‌ها در داخل قلمروی تغذیه‌ای خود می‌سازند و هر سال نیز از همان آشیانهٔ سال قبل استفاده می‌کنند. به طوری‌که آشیانهٔ آن‌ها با افزوده‌شدن فضولات و اضافه کردن سالانه هر سال، بزرگ‌تر شده و گاهی بیش از ۵۰۰ کیلوگرم وزن و تا سه متر پهنا پیدا می‌کند. بزرگ‌ترین آشیانهٔ درختی پرنده‌ساز را یک جفتعقاب سرسفید درفلوریدایآمریکا ساخته‌اند. آشیانهٔ آن‌ها ۶٫۱ متر عمق، ۲٫۹ متر عرض و وزن حیرت‌انگیزی معادل دقیقاً ۲٬۷۲۲ کیلوگرم داشته است.[۱۵]
عقاب‌ها تمایل دارند در نقاط غیرقابل دسترس آشیانه برپا کنند و حدود شش تا هشت هفته به روی تخم‌های خود می‌خوابند. بیشتر عقاب‌ها در هر نوبت، فقط دوتخم می‌گذارند که بیشتر تنها یکی از آن‌ها زنده می‌ماند. جوجهٔ بزرگ‌تر، اغلب پس از خروج از تخم، خواهر یا برادر کوچک‌تر خود را می‌کشد. والدین هیچ اقدامی برای جلوگیری از این اتفاق، انجام نمی‌دهند.[۱۶][۱۷] جوجه‌ها به آهستگی بهبلوغ می‌رسند و در سه یا چهار سالگی شمایل بزرگسالی را پیدا کرده و از این زمان است که از مراقبت والدین بی‌نیاز شده و به‌دنبال جفت وقلمرویی برای خود می‌روند.[۱۸]
برخی از گونه‌های عقاب‌ها با توجه به جثه بزرگ و نیرویی که دارند به عنوانشکارچی رأس هرم غذایی در دنیای پرندگان شناخته می‌شوند.عقاب طلایی وعقاب تاج‌دار توانایی کشتن سم‌دارانی با ۳۰ کیلوگرموزن را دارند و حتی شکار یکغزال ۳۷ کیلویی توسط یکعقاب جنگی مشاهده شده است. البته آن‌ها به هیچ وجه توانایی بلند کردن چنین طعمه‌هایی را ندارند و آن را در همان محل می‌خورند یا قطعه قطعه کرده و به آشیانه یا جایگاه در پناهی می‌برند. تاکنون سنگین‌ترین شکار و به‌طور کلی محموله‌ای که یک پرنده توانسته با آن از زمین بلند شود یکگوزن ۶ کیلو و ۸۰۰ گرمی بوده است که یکعقاب سرسفید در آمریکا آن را از جا بلند کرده است[۱۵]
نشان ملی مکزیک تصویر یک عقاب است که روی یککاکتوس یک مار را می‌خورد.تندیس عقاب فلزی رومی مربوط به سال‌های ۱۰۰ تا ۲۰۰ پس از میلاد که از آن به عنوان یک نشان بر بالای پرچم‌ها استفاده می‌شد.
عقاب‌ها به خاطر نیرویی که دارند، در بسیاری از فرهنگ‌ها از زمانتمدن بابل گرفته تاکنون به عنوان نماد جنگ و نیروی پادشاهی شناخته شده‌اند و تمثال آن‌ها بر روی بسیاری از سکه‌ها، بناها و نشان‌های به جا مانده ازتمدن یونان وروم باستان دیده می‌شود.[۴] امروزه نیز بسیاری از کشورهای دنیا در نشان‌های ملی خود از تصویر عقاب استفاده کرده‌اند.
یکی از نمادهای ملیایالات متحده آمریکا عقاب است که در لوگوی وزارتخانههای گوناگون آن نیز دیده می‌شود.
عقاب در برخی از آثار به جا مانده ازپادشاهی ماد دیده می‌شود.
عقاب، نماد منطقه خودمختاراقلیم کردستان عراق است که در رأس نشان حکومت اقلیم جای دارد.
روی کت نیروهای نظامیآلبانی یک عقاب سیاه دو سر وجود دارد.
بر روی لباس نظامی نیروهایارمنستان یک عقاب و شیر طلایی وجود دارد.
روی لباس نظامی نیروهایاتریش یک عقاب سیاه وجود دارد.
روی کت نیروهای نظامیمصر یک عقاب طلایی که به سمت چپ نگاه می‌کند وجود دارد.
پرچم شاهنشاهی ایرانهخامنشیان منقش به نوعی پرنده شبیه عقاب است که در همان زمان هم بسیار کمیاب بوده و زیبایی خاصی داشته. نام آن شهباز بوده که پرچم شهباز احتمالاً از نشان‌های پادشاهی ایران بوده.
درامپراتوری روم استفاده از تندیسهای فلزی عقاب (Aqulia) بر بالای پرچم‌ها ووکسیلومهایلژیونرها رایج بود و افتادن آن‌ها به دست دشمن ننگی بزرگ شمرده می‌شد. در روزگار فرمانرواییناپلئون بناپارت برفرانسه استفاده از عقابهای فلزی بر بالای پرچم‌ها به تقلید از سنت رومی رایج شد. با این حال پس از خلع ناپلئون وبازگشت بوربونها به سلطنت فرانسه به فرمانلوئی هجدهم شمار زیادی از این سری عقاب‌ها نابود شدند.[۲۱]
از مشهورترین نمادهای منقوش به عقاب در عصر مدرن، می‌توان به عقابنازیها اشاره کرد. یک سواستیکا یا صلیب شکسته که توسط عقاب حمل می‌شود را می‌توان بزرگ‌ترین نمادآلمان نازی دانست.[۲۲]
↑eagle. Answers.com. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition, Columbia University Press. , 2014.http://www.answers.com/topic/eagle, accessed January 08, 2014.
↑Wise, Terence (2012).Flags of the Napoleonic Wars (1): Colours, Standards and Guidons of France and her Allies. Osprey Publishing. pp. 4–6.ISBN978-1-78096-624-3.
