| شهر ری | |
|---|---|
 | |
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | ری |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | رک، رگ، رگس راکس، راز، راگز، راگا، رغه، ارشکیه، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر |
| سال شهرشدن | ۶۰۰۰ سال قبل میلاد |
| مردم | |
| جمعیت | ۸۰۰۰۰۰ نفر (۱۳۹۹) |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۹۹۶ کیلومتر مربع |
| ارتفاع | ۱۱۸۰ |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | (بیشترین: ۴۲ درجه سلسیوس، کمترین: ۴ درجه سلسیوس) |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | غلامرضا شنگی |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۱ |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۳۳ |
  شهر ری | |
شهر رِی (با نام تاریخیرِی) (لقب: مادر تهران[۱]) (آواⓘ) مرکزشهرستان ری در استانتهران در کشورایران است. ری از کهن‌ترین شهرهای جهان[۲][۳] است به‌طوری‌که این منطقه را در گذشته «شیخ‌البلاد» می‌گفتند.[۴] تاریخ پیدایش ری به زمان اقوامآریایی می‌رسد و در آن زمان، ری از همهٔ شهرهایماد بزرگتر بوده است. ری در قدمت و پیدایش با بابل و نینوا هم ردیف است و در دوره اسلامی پس از بغداد مهم‌ترین شهر بلاد اسلامی محسوب می‌شده است.[۵][۶] ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری رارازی می‌نامند.[۷] ری در بخشی از دورهٔزیاریان و نیز دورهٔسلجوقیانپایتخت ایران بوده است. این شهر در طول تاریخ به نام‌های گوناگونی خوانده می‌شده. راکس، راز، راگز، راگا، رغه، ارشکیه، راگو، راگیا، راگیانا، رام‌اردشیر، ام‌البلاد، ریشهر، شیخ‌البلاد و محمدیه از نام‌هایی بوده‌اند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده است.[۸] ری همواره یکی از شهرهای مهم ایران باستان به‌شمار می‌رفته و دوره‌ای نیز پایتخت ایران باستان بوده است.[۹]بر مبنای آخرین داده‌های دقیق جغرافیایی درازای ری ۱۴ کیلومتر می‌باشد.[۱۰] این شهر در قرن چهارم هجری بزرگ‌ترین مرکز از مراکز چهارگانهٔ ایالتجبال بوده است.ابن حوقل ذکر می‌کند که بعد ازبغداد آبادتر از ری شهری در شرق نیست، جز آن‌کهنیشابور به وسعت از آن بیشتر و بزرگتر است.[۱۱]
با وجود اینکه شهرری مرکزشهرستان ری است، امّا این شهر به‌عنوانمنطقهٔ ۲۰ شهرداری تهران نیز محسوب می‌شود. در فرهنگ عامیانه به این شهر به واسطهٔ مدفون بودنعبدالعظیم حسنی، شاه عبدالعظیم[۱۲] نیز می‌گویند.
شهر ری با داشتن ۱۹۸ اثر باستانی، تاریخی و اسلامی، گنجینه‌ای کامل از یادگارهای دوران پیش از تاریخ، دوره‌های مختلف تاریخی، دوران اسلامی و حتی عصر پهلوی را در خود جای داده است. ری، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و جهان است. نام این شهر در سنگ‌نوشته بیستونِ داریوش بزرگ به شکل «راگا» دیده می‌شود. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که ری بیش از هفت هزار سال قدمت دارد و در دوره‌ای طولانی،پایتخت ایران بوده است.[۱۳]
ضمن کاوشهای علمی که سال ۱۹۳۵ به کوشش هیئتی آمریکایی به ریاست دکتراریش فریدریش اشمیت (Erich F. Schmidt) در دامنة جنوبی کوهچشمة علی و اراضی مشرف بهباغ صفائیه، در ری بعمل آمده، ظروفی سفالین و نقش متعلق به‌حدود شش تاچهار هزار سال‌قبل کشف، و معلوم گردید که در کنار آب صاف و زلال این چشمة قدیمی مردمی متمدن زندگی می‌کردند، و همانند ساکنان دیگر نقاط سرزمین باستانی ایران از خود یادگارهایی بازگذارده‌اند. گزارشهای مبسوطی از دکتر اشمید در این باب در بولتن موزة دانشگاه پنسلوانیا، فیلادلفیا، شماره‌های ژانویه ۱۹۳۵، ص ۲۰۵، و مارس همان سال، ص ۱۴۱، و مارس ۱۹۳۶، ص ۷۹ انتشار یافته است.[۱۴]
اصل واژه ری درفرگرد یکم وندیداد به‌صورت رغه آمده است. ری دوازدهمین سرزمینی است کهاهورا مزدا آفرید.[۱۵] تاریخ سکونت در این شهر به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. یافته‌های سنگی جدید در محوطه باستانی و تاریخی ری از سکونت ده‌ها هزار ساله انسان درشهرری است که مربوط به دورهپارینه سنگی بوده و تاریخ این منطقه را بیش از ۴۰ یا ۸۰ هزار سال تغییر داده است.ری کهن‌ترین شهر دراستان تهران است. کتیبه‌های پارسی باستان واوستا و منابع دیگر، گواه بر اهمیت ری باستان است. این شهر در جریان تاخت و تازهای اقوام مهاجم درسده‌های میانه مورد تخریب شدید قرار گرفت و موقعیت آن به عنوان پایتخت در دوران فرمانروایی دیلمیانآل بویه وسلجوقیان احیا شد. شهر ری از نظر تعداد آثار تاریخی خود از بسیاری از شهرهای باستانی دیگر غنی تر است. ری محل زندگی بسیاری از شخصیت‌های تاریخی، از جمله خاندان‌های سلطنتی، بازرگانان، دانشمندان و شاعران بوده است.رازی پژوهشگر ایرانی قرون وسطی و از مهم‌ترین شخصیت‌های علم پزشکی، اهل ری بود.[۱۶]
رابرت کرپرتر، سیاح انگلیسی به پیروی از مؤلف کتابآثارالبلاد نقل می‌کند «ایرانیان بنای این شهر را بههوشنگ پسر بزرگکیومرث نسبت می‌دهند.»[۱۷]در کتابنزهه‌القلوب آمده است ری را «شیث» بن آدم بنا نهاده است. درالبلدان،ابن فقیه بنای ری را به احفاد «بیلان ابن اصبهان بن فلوج بنسام بن نوح» نسبت داده است.[۱۸]همچنین مؤلف کتابهفت اقلیم می‌نویسد: "در بنای شهر ری اختلاف بسیار کرده‌اند. بعضی برآنند که ری را «راز بن اصفهان بن فلوح» بنا کرده و برخی گویند «راز بن خراسان» ساخته و بعضی نقل می‌کنندهوشنگ پسرکیومرث پادشاه افسانه ای ایران.[۱۹] و کسانی هم روایت می‌کنندکیخسرو پسرسیاوش.[۲۰]"همچنین می‌گویند ری شهری است که پیروز پسریزدگرد بنا کرد و آن را رام‌فیروز نام نهاد.[۲۱] در فرهنگنامهدهخدا آمده است: بانی ری، «راز بن فاروس پسر لواسان» و به قولی «شیث بن آدم» است.[۲۲] عده‌ای نیز بنای ری را به (روی) از فرزنداننوح یا «ری بن بیلان بن اصفهان بن فلوخ» نسبت داده‌اند.[۲۳]ابوالقاسم فردوسی درشاهنامه ساخت شهر ری را بهپیروز پسر یزدگرد شاهساسانی نسبت می‌دهد، که خود این نام را بر این شهر می‌گذارد.[۲۴]
نام ری در کتیبه‌هایهخامنشی و منابع یونانی به صورت رگ‌آ (Rega) و رغه (Rege) آمده است.سلوکیان به ری، آریا (Erya) و ارویا (Eroya) واشکانیان «آرشکیا» می‌گفته‌اند.[۲۵]دراوستا از ری به عنوانرغه نام برده شده است که دلیل معنوی آن درایران باستان است.[۲۶]
ری در دوران پیش ازاسلام، مرکز بزرگ دینیزرتشتیان بوده و به وسیله مدیرانموبد نوعی حکومت دینی نظیرواتیکان در آن وجود داشت و به‌طور کلی ری در دورانمادها وهخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به‌شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیرجاده ابریشم که از آنجا بههمدان می‌رفت علاوه بر جنبه مذهبی، اهمیت بازرگانی نیز به ری می‌داده است، لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجر پیشه بوده‌اند.[۱۷]
ورودآریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد به ری و استقرار شعبه‌ای از آنها در مسیر حرکت خود به شمال و غرب، آثاری از خود بر جای گذاشته که شواهد آن به صورت کوره‌های سفال پزی درکهریزک و نیز در سال ۱۳۷۳ درتپه معمورین درفرودگاه بین‌المللی امام خمینی به دست آمده است، پس از ورودآریایی‌ها که مهم‌ترین آن‌هامادها وپارس‌ها بودند و درآمیختن آنها (مادها) با بومیانی که پیش از آنها در این سرزمین مستقر بودند، این منطقه نیز در تقسیم‌بندی مادها به رماد رازی یا راگا، راگس که در جنوب تهران قرار داشت قرار گرفت .(۷۲۰–۵۵۰ ق. م) با پیروزیکوروش بر جد خودآژدهاک در سال (۵۵۰ ق. م) پایه‌های اولین امپراتوری بزرگ جهانی پی‌ریزی شده که مدت دو قرن تا سال (۳۳۰ ق. م) دوام یافت این امپراتوری علاوه بر سرزمین‌های واقع در محدوده حکومت ماد از شرق تا سند، غرب تاآسیای کوچک را نیز در بر می‌گرفت، در تقسیم‌بندی داخلی تغییرات چندانی نسبت به دوره ماد داده نشد و ایالات مادی همچنان با همان نام بر جای ماندند در این دوره این منطقه در محدوده (رک) قرار داشته است. در بند ۱۲ از ستون ۱ متن پارسی باستان کتیبهبیستون آمده است:[۲۷]
داریوش شاه گوید: پس از آن، (فرورتیش) با سواران کم گریخت، سرزمینی (ری) نام در ماد سو روانه شد…
در بند ۱۱ ستون ۳ متن پارسی باستان بار دیگر از ری نام برده می‌شود.
داریوش شاه می‌گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزدویشتاسپ فرستادم…
اسکندر مقدونی در تعقیبداریوش سوم از راههمدان به ری وارد شد و ویرانی‌ها به بار آورد. پس از مرگ وی، فتوحاتش به دست سردارانش تقسیم شد و در این میانسلوکوس سردار نامی او با غلبه برآنتیگون قسمت اعظمآسیای غربی را تصرف نمود وسلسله سلوکی را در سال (۳۱۲ ق. م) تشکیل داد.[۲۷]
در عهدسلوکیان، در ریزلزلهای شدید روی داد، شهر بر اثر این زلزله ویران شد وسلوکوس اول (بین سالهای ۳۱۲–۲۸۰ قبل از میلاد) شهر را دوباره ساخت و نام زادگاه خوداورپس را بر آن نهاد، به همین خاطر در دورانسلوکیان از شهر ری به نام اورپس در تاریخ یاد می‌شود.
چون آثار بجا مانده ازاشکانیان توسط سلسله بعدی یعنیساسانیان از بین رفته است از عصراشکانیان اطلاعات زیادی در دست نیست ولی آنچه مسلم است ری همچنان اهمیت خود را حفظ کرده زیرا برج و باروی عظیمی در نزدیکی و ابتدای چشمه سوربن یا چشمه علی فعلی که اختصاص به شاهان و امرا داشت ساخته شده است. در این دوران ری به صورت یک مرکز دینی تجاری و قطب کشاورزی و دامداری به حیات خود ادامه داده است.[نیازمند منبع]
شهر ری در دورانساسانیان از مراکز بزرگ دینیزرتشتیان بود و در آن به وسیلهموبدان موبد نوعی حکومت دینی نظیرواتیکان وجود داشت. باید گفت ری در دوره ساسانیان شهر مقدس نامیده می‌شد وآتشکده ری از بزرگ‌ترینآتشکدههای آن عصر بود که بقایای آن نیز هم‌اکنون وجود دارد.
در دوره پس از اسلام که سپاه ایران درجنگ نهاوند از مسلمانان شکست خورد و حکومت مرکزی از بین رفت، کشور ایران و ممالک تابعه آن نیز به تدریج تکه‌تکه گردیدند و تکلیف هر شهر از جمله ری به دست مرزبانان آن افتاد. پس از فتح ری نو یا ری زیرین به دستورنعیم بن مقرن و به دست همین زینبدی بنا شد و ری قدیم یا ری برین تخریب شد. ری نو در جنوب شرقی ری قدیم بنا گردید.
ری در آغازقرن چهارم دوران پرشکوهی از رشد و توسعه خود را آغاز کرد و این عهدمرداویج دیلمی اولین شاه خاندان زیاری بود. مرداویج در سال ۳۱۵ هجری در صحنه سیاست ظاهر شد و در سال ۳۱۹ هجری استقلال یافت و پایتخت خود را ری قرارداد.
ری در حکومترکن الدوله پایتخت او محسوب می‌شد و در این زمان بازهم بر اهمیت ری افزوده شد. در این دوره ری مرکز سیاسی فرهنگی ایران و جهان اسلام تبدیل شد و این امر رونق دانش و ادب را در این شهر در پی داشت.
ری در دوره اسلامی، پناه‌گاه فرمان‌دارانبنی‌امیه بود. این شهر از کشمکش‌های مذهبی آسیب بسیار دید و در سال ۶۱۷ هـ. ق مردم آن، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام شدند. هنوز آثار حملهمغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال ۷۸۶ هـ. ق به دست سپاهیانتیمور به ویرانه‌ای بدل شد و دوباره بازسازی شد ری امروز همچنان پابرجاست.[۲۸]
در سالهای ۶۱۷ و ۶۲۱ هجری قمری ری توسط مغولان ویران شد و مردمش قتل‌عام شدند.[۲۹]
آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگس، راگو، راگیا، راگا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس.[۳۴]
در مقدمه فرهنگنامه تطبیقی، کثرت صور و بخشی از اسامی و القاب ذکر شده ری به علت تفاوت در تلفظ‌ها، گویش‌ها و ضبط و حتی احتمالاً بر اثر اشتباه ناسخان به صورت‌های مختلف بیان شده است.[۳۵]
همچنین (راج) یا (راک) از نام‌های ری به معنای مشعشع است.[۳۶]
نکته دیگر آنکه اسامی ری کاملاً نقل نشده و نیاز به تحقیق بیشتری دارد. به عنوان نمونه عروس‌البلاد[۳۷] و ام‌البلاد[۳۸] دو تا از القاب مشهور ری هستند که در فهرست بالا از قلم افتاده است. همچنین در یک اثر متعلق به ۵۲۰ هجری قمری آمده است. منوچهر پیشدادی شهر ری را که خراب بود از نو بنا نهاد و آن را (ماه جان) نامید.[۳۹]ژان شاردن سیاح و جهانگرد دوره صفوی نیز در شمار لقب‌ها و عنوان‌های ری (باب‌الابواب الارض)، (سوق العالم) و (بلدة البلاد) را ذکر می‌کند.[۴۰] همچنین در مورد نام ری، در الواح بیستون در آن لوحی است که به زبان مادی می‌باشد راگا ثبت کرده و در لوح دیگر که به زبان تورانی است (راگ کا ان).[۴۱] همچنین در یک متن جغرافیایی قرن چهارم هجری از ری به نام (مهدیه) یاد شده و در علت این نامگذاری نوشته است: زیرا مهدی در روزگار منصور در ری اقامت داشت و رشید در آنجا زاده شد.[۴۲]
در زمانخلفای عباسی نام رسمی یعنی دولتی ری (محمدیه) بود به مناسبت اینکه محمد، که همان مهدی خلیفهٔ عباسی است، در زمان خلافت پدرش منصور در ری اقامت گزید و پسرشهارون‌الرشید نیز در آنجا متولد گردید. شهر محمدیه مهم‌ترین ضرابخانهٔ آن ایالت بود و نام آن روی بسیاری از سکه‌های دورهٔ عباسی دیده می‌شود.[۱۱]
شهر ری محدوده‌ای است با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال بهتهران، از جنوب بهشهرستان قم، از شرق بهشهرستان ورامین وشهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌هایاسلامشهر،رباط کریم وزرندیه محدود می‌شود.[۴۳] مساحت بخش‌های پنجگانه شهرستان ری: بخشمرکزی ۱۷۴؛ بخشقلعه نو؟؛ بخشخاوران؟ بخشکهریزک؟، وفشاپویه ۱۶۴۵ کیلومتر مربع می‌باشد.[۴۴]شهر ری مرکزشهرستان ری بین مختصات جغرافیایی '۳۶°۳۵ شمالی، '۲۶°۵۱ شرقی واقع شده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۰۶۲ متر است. شهر ری در جنوب شهر تهران و متصل به شهر است. فاصله ری تا مرکز شهر تهران بالغ بر ۱۰ کیلومتر است.[۴۵]
شهرستان ری از نظر تقسیمات کشوری دارای ۵ بخش «خاوران -قلعه نو -فشافویه –کهریزک –مرکزی» و ۱۰ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۳۴۹۷۰۰ نفر است.[۴۶][۴۷]
هوای شهر ری معتدل و خشک می‌باشد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجهسانتی‌گراد بالای صفر و حداقل در زمستان به ۹- درجه سانتی‌گراد می‌رسد. میزان باران سالیانه شهر ری به‌طور متوسط ۲۵۰ میلی‌متر است.[۴۸] در نزهت القلوبحمدالله مستوفی آمده است که ری به سبب بسته بودن شمالش آب و هوای متعفن و ناگوارنده داشته وعقرب قتال در او بسیار است. در شعری کهخاقانی شروانی در زمان سکونتش در ری در قرن ششم در این باره سروده از آب و هوای این شهر به بدی یاد می‌کند.[۴۹]
روستای تاریخیفیروزآباد (محل تولد سیّد رضا فیروزآبادی؛ سیاستمدار، روحانی، نیکوکار، نماینده چهار دورهٔ مجلس شورای ملی و بنیان‌گذار بیمارستان فیروزآبادی شهر ری) - روستای تاریخیکلین (محل تولد شیخمحمد کلینی عالم بزرگ شیعه) -دولت‌آباد قیصریه ـ (روستایی کوچک جنب شیر و خورشید و ولی آباد) - تقی‌آباد - قلعه نو - بهشتی - گلحصار (قوچحصار سابق) - آب اندرمان (امامزاده ابوالحسن) - تبایین - قلعه گبری - عمادآور - قاسم‌آباد تهرانچی - خیرآباد از روستاهای شهر ری می‌باشند.
شهرستان ری در دشت واقع گردیده و کوه‌های آن ارتفاع زیادی ندارند. این کوه‌ها عبارتند از:
۱.کوه بی‌بی‌شهربانو: این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن می‌باشد.[۴۵] کوه بی‌بی شهربانو در شرق شهر ری و ارتفاعش از سطح دریا ۱۵۳۵ متر است.[۵۰]
۲.کوه آراد این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش‌هایکهریزک وفشاپویه قرار گرفته است. کوه آراد در ۹ کیلومتری شمال‌شرقی حسن‌آباد واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۲۸ متر است.[۵۱] از این کوه به نام (اراده) هم یاد شده است.[۵۲] همچنین در یک نقشه متعلق به سال ۱۳۰۷ هجری قمری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که توسط دو نفر از مهندسین ایرانی وقت ترسیم شده بود. از کوه آراد با نام کوه (آراد) یاد شده است.[۵۲] همچنین در کتاب جغرافیای مفصل ایران کوه آراد با نام کوه (حسن‌آباد و کنارگرد) ذکر شده است.[۵۳]
۳.کوه مره این کوه در جنوب غربی شهر ری و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته است؛ و ارتفاع آن ۱۵۰۳ متر است.[۵۴]
۴.کوه کور ابلاغ: کوه کورابلاغ یکی از کوه‌های ناحیه مرکزی ایران است که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع شده است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن ۱۹۱۵ متر و ۱۹۴۰ متر در شمال استان قم واقع شده است. جنوب غربی شهرستان ری به دامنه‌های شمالی این کوه ختم می‌شود؛ و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع شده است.[۵۵]
چندین رود مشهور و مهم ایران که به حوضه البرز مرکزی ایران روان هستند همانند رودهای کرج، شور فشاپویه، جاجرود (در ناحیه مرز شرقی شهرستان ری) در شهر ری جریان یافته و سپس به رودهای کرج و جاجرود می‌پیوندند.[۵۶]
۱.رودخانه کرج: رودخانه کرج از کوه البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از چندین شهرستان استان تهران بهدریاچه نمک می‌ریزد. این رودخانه با جهت شمال‌غربی - جنوب‌شرقی سرتاسر شهرستان ری را می‌پیماید و پس از پیوستن به یکی از شاخه‌هایجاجرود به دریاچه نمک می‌ریزد.[۵۷]
۲.رودخانه جاجرود: رودخانه جاجرود یکی از رودهای دائمی و مهم شهرستان استان تهران است که با مسیر کلی جنوبی جاری است و در نهایت بهدریاچه نمک می‌ریزد. شاخه‌ای از این رود از ناحیه مرز شرقی شهرستان ری عبور می‌کند.[۵۸]
۳.رود شور فشاپویه: رود طولانی شور با جهت شمال‌غربی-جنوب‌شرقی عرض شهرستان ری را طی می‌کند. این رود از ۶ کیلومتری جنوب حسن‌آباد فشاپویه عبور می‌کند و به شوره‌زار شرقحوض سلطان قم می‌ریزد.[۵۸]
چندین رودخانه کوتاه هم از شهر ری عبور می‌کنند. برخی از آنها عبارتند از رودخانه جعفرآباد یا دربند، رودخانه سرخه حصار و رودخانه کن.
شهرستان ری به لحاظ آب و هوا نیمه‌صحرایی، دارای جنگل طبیعی نیست و جنگل دست کاشت آن بالغ بر ۳۸۷ هکتار است. اما از نظر مرتع نسبتاً غنی است و با ۱۶۶۲۰۰ هکتار در میان ۱۲ شهرستان استان تهران پس ازفیروزکوه،ساوجبلاغ ودماوند رتبه چهارم را داراست.[۵۹] درختانگز و از گیاهانی که کاربرد دارویی دارند مانندخاکشیر،گل گاوزبان،کاسنی،کرچک وپونه در بسیاری نقاط می‌روید.[۶۰]
ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به‌شمار می‌آید. جاذبه‌های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه‌های طبیعی منطقه غالب است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین - که مربوط به سده‌های قبل از میلاد است - در این شهر وجود داشته باشد. برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی‌های شهر ری عبارتند از:
-_Ausgrabungen_-_Annemarie_Schwarzenbach_-_SLA-Schwarzenbach-A-5-04-048.jpg)
-_Ausgrabungen_-_Annemarie_Schwarzenbach_-_SLA-Schwarzenbach-A-5-04-047.jpg)
-_Ausgrabungen_-_Annemarie_Schwarzenbach_-_SLA-Schwarzenbach-A-5-04-049.jpg)
-_Portr%25C3%25A4t_-_Annemarie_Schwarzenbach_-_SLA-Schwarzenbach-A-5-04-050.jpg)
شهر ری بیش از آنکه به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود. آرامگاه‌های متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در شهر ری وجود دارد. آرامگاهشاه عبدالعظیم مهم‌ترین مکان مذهبی شهرتهران است. به غیر از آن برخی از مهم‌ترین آرامگاه‌های شهر ری عبارتند از:
شیر و خورشید (هلال احمر کنونی)، ولی‌آباد، تقی‌آباد، کوی سیزده آبان، کوی اسلام، عباس‌آباد، ظهیرآباد، علایین، آرد ایران، نفرآباد، هاشم‌آباد، ابن بابویه، بابک، اقدسیه، سرتخت، دیلمان، محلهٔ دولت‌آباد، حسین‌آباد، شهرک رضوان، قلعه گبری ،'جوانمرد قصاب'، حمزه آباد، محله ارشاد، محله دیلمان، منگل، علی‌آباد، ملک‌آباد، مبارک‌آباد، چشمه علی، جاده قم، ۲۴ متری، منصورآباد، سه دخترون، محله استخر و محله شاه‌عبدالعظیم که مهم‌ترین و مشهورترین محله شهر ری می‌باشد.[۲۸]
بازار باب‌الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده است.[۲۸]
دروازه آهنین، باطان، که از آنجا به سوی عراق و بغداد می‌رفتند. دروازه بلیّان که این حدودجوانمرد قصاب فعلی واقع بوده که از آنجا به قزوین می‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب‌الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب‌الصّین، باب‌الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند، باب‌المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می‌رفتند.[۲۸]
شهر ری در مسیر راه‌آهن تهران - مشهد و تهران -بندر ترکمن است. سایر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
۱- اتوبان و جاده به سوی جنوب غربی که از کناردریاچه قم می‌گذرد و ۱۳۰ کیلومتر از شهر ری تاقم فاصله دارد.
۲- اتوبان سوی جنوب شرقی از طریق بزرگ راه به درازای ۴۰ کیلومتر که به شهرورامین می‌پیوندد.
و اتصال به اتوبان نواب و چمران تا شمیران
دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید مفتح شهر ری
دانشگاه پیام نور مرکز شهر ری
دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام (ره)
فهرست مشاهیر و نام آوران شهر ری دربخش اهالی ری قابل مشاهده است.
بازرگانی، صنعتگری، کشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی شهر ری به‌شمار می‌رود. شهر ری از نظر کشاورزی بسیار فعال و ۵۰٪ آن به طریقه صنعتی و مکانیزه و مابقی به روش نیمه مکانیزه و سنتی انجام می‌گیرد، فراورده‌های کشاورزی شامل گندم، نباتات، علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند و ذرت وتره‌بار می‌باشد. از لحاظ باغداری ۲۰۰۰ هکتار از اراضی شهر ری را تاکستان پوشانده و ۲۰۰۰ هکتار آن شامل سیب گوجه، آلو، زرد آلو، هلو، آلبالو و گلابی است. جهت آبیاری زمین‌های زیر کشت و باغات از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق استفاده می‌گردد. ضمناً اداره کل کشاورزی استان تهران برای هدایت آبرودخانه کن به منطقه کم‌آب فشاپویه کانالی در ۲ فاز حفر کرده که آب مورد نیاز منطقه فشاپویه را تأمین می‌نماید.[۲۷]
در رشته صنایع، کارخانجات صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب نموده که عبارتند از:پالایشگاه تهران، روغن پارس و اسو، چیت سازی ری، گلیسیرین و صابون دولتی (اتکا)، ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران، توری بافی ایران، سیمان ری، کنسرو سازی شمشاد، روغن ورامین، شرکت سهامی کفش اطمینان، فرآورده‌های کشمشی، روغن نباتی گل، ظروف لعابی قائم، روغن نباتی مارگارین، پلاسکو سازی (سانتال)، دیگر تولید صنایع این شهرستان را در دست دارند که از نظر اقتصادی و ایجاد بازار کار سهم به سزایی را در رشته اقتصادی ایفا می‌نمایند.[۲۷]
همچنیننیروگاه گازی ری، از منابع مهم تأمین انرژی این منطقه است.
انوشیروان بن خالد بن محمد کاشانی یحیی بن معاذ | |||||||||||||
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شهر ری،تهران | |||||||||||||
| زبان‌ها | |||||||||||||
| زبان فارسی | |||||||||||||
| دین | |||||||||||||
| اکثریتشیعه و اقلیتاهل‌سنت | |||||||||||||
شهرت اصلی شهر ری بیشتر به خاطر وجود بارگاه عبدالعظیم حسنی در آن بوده است. به‌طوری‌که تا سال‌ها پیش از آن به (شاه عبدالعظیم) یاد می‌شد، ضمن اینکه این شهر از قدیمی‌ترین مناطق کشور نیز به‌شمار رفته، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده است.[۱۵]
در واقع شهر ری را می‌توان مادر تهران دانست امّا با گسترشتهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت، از توجّه به ری کاسته شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه به‌وجود آمد به‌طوری‌که چهره شهر کاملاً دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان‌های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل‌شد.
.JPG)
نزدیکی شهر ری بهآرامگاه روح‌الله خمینی وفرودگاه بین‌المللی امام خمینی، و قرارداشتنپالایشگاه تهران در محدوده آن، اهمّیت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی آن را دوچندان کرده است. ری به دلیل قرارگرفتن مرقد امامزادگان بسیاری که معروف‌ترین آنها آرامگاهشاه عبدالعظیم می‌باشد یکی از قطب‌های مذهبی ایران محسوب می‌گردد.[۱۵]
محمد محمدی ری‌شهری، از فعالان عمده نزدیک به سید روح‌الله خمینی اهل این محل بوده است.[۶۵]
نام شهر ری در ادبیات فارسی بسیار ذکر شده است. بارهافردوسی،مولوی،مسعود سعد سلمان،ظهیرالدین فاریابی،کمال‌الدین اسماعیل، و… تا شعرای و ادیبان معاصر از این شهر در آثار خود نام برده‌اند.
درشاهنامه فردوسی بارها از شهر ری یاد شده است.ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه[۲۴] ساخت شهر ری را بهپیروز پسر یزدگرد شاهساسانی نسبت می‌دهد، که پس از پایان خشکسالی و قحطی هفت‌ساله پیروز پسر یزدگرد آن را ساخت و آن را خود نام نهاد:
| چوپیروز از آن روز تنگی بِرَست | بر آرام بر تخت شاهی نشست | |
| یکی شارستان کرد پیروزکام | بفرمود کو را نهادند نام | |
| جهاندار گوینده گفت اینریست | که آرام شاهان فرخ‌پی‌ست[۲۴] |
درشاهنامه فردوسی ازشاپور رازی به عنوان یکی از پهلوانان ایرانی از ری در دورهقباد یکم یاد می‌کند:
| بدو گفت فرزانه مندیش زین | که او شهریاری شود بآفرین | |
| تو را بندگانند و سالار هست | که سایند بر چرخ گردنده دست | |
| چوشاپور رازی بیاید ز جای | بدرد دل بدکنشسوفزای | |
| شنید این سخن شاه و نیرو گرفت | هنرها بشست از دل آهو گرفت | |
| همانگه جهاندیده‌ایکیقباد | بفرمود تا برنشیند چو باد | |
| به نزدیکشاپور رازی شود | برآواز نخچیر و بازی شود | |
| هم اندر زمان برنشاند ورا | زری سوی درگاه خواند ورا | |
| دو اسبه فرستاده آمد بهری | چو باد خزانی به هنگام دی | |
| چو دیدش بپرسید سالار بار | وزو بستد آن نامهٔ شهریار | |
| بیامد بهشاپور رازی سپرد | سوار سرافراز را پیش برد | |
| برو خواند آن نامهٔ کیقباد | بخندیدشاپورمهرک نژاد[۶۶] |
اماشاهنامه فردوسی بسیار پیش ازپیروز یزدگرد در دورهکیکاووس از شهر ری نیز یاد می‌کند:
| همی گفتکیخسرو ای شهریار | مرا ماندی در جهان یادگار | |
| .... | ..... | |
| سر هفته را کرد آهنگری | سویپارس نزدیککاوس کی | |
| دو هفته بهری نیز بخشید و خورد | سیم هفته آهنگبغداد کرد | |
| هیونان فرستاد چندی زری | به‌نزدیککاوس فرخنده‌پی |
شاهنامه فردوسی، زادگاهبهرام چوبین را شهر ری می‌داند.بهرام چوبین و نزدیکانش به نیت آبادانی ری می‌گساری می‌کردند:
| به رامشگری گفت کامروز رود | بیارای با پهلوانی سرود | |
| نخوانیم جز نامهٔ هفتخوان | برین می‌گساریم لختی بخوان | |
| که چون شد به رویین دزاسفندیار | چه بازی نمود اندران روزگار | |
| بخوردند بر یاد او چند می | که آباد بادا برو بومری | |
| کزان بوم خیزد سپهبد چو تو | فزون آفریناد ایزد چو تو |
از شهر ری در اشعارمولوی چندین بار نام برده شده است.
| عاشقان سازیده‌اند از چشم بد | خانه‌ها زیر زمین چون شهرری | |
| نیست از دانش بتر اشکنجه‌ای | وای آنک ماند اندر نیک و بی |
همچنین
| یک حکایت گوش کن ای نیک‌پی | مسجدی بد بر کنار شهرری | |
| هیچ‌کس در وی نخفتی شب ز بیم | که نه فرزندش شدی آن شب یتیم |
همچنین
| بازآمد گفت از هر جنس هست | اغلب آن کاسه‌های رازیست | |
| گفت کی بیرون شدند از شهرری | ماند حیران آن امیر سست پی |
از شهر ری در اشعارایرج میرزا چندین بار نام برده شده است.
| ای وثوق الدوله آمد فصل دی | فصل دی آمد وثوق الدوله ای | |
| بند بندم این گواهی می‌دهد | یک شکر لب چون تو در آفاق نی | |
| بسکه آب هندوانه می‌خوری | هندوانه شد گران در شهرری |
از شهر ری در اشعارظهیرالدین فاریابی چندین بار نام برده شده است.
| خسروا ابر رحمت تو کجاست | تا ز فیضش به فتح باب رسم | |
| سایه ای بر سرم فکن به کرم | تا ز رفعت بر آفتاب رسم | |
| چون من ازفاریاب مسکن خویش | سوی این مرتفع جناب رسم | |
| چشم دارم که با بضاعت فضل | از سخای تو در نصاب رسم | |
| تا تو از شهرری بهساوه رسی | من ازین سو بهفاریاب رسم |
از شهر ری در اشعارمسعود سعد سلمانچندین بار نام برده شده است.
| به هر قصیده که از شهرری فرستادی | هزار دینار او بستدی ز زر حلال | |
| بگویدی که بهمن تا به حشر فخر کند | هر آنکه بر سر یک بیت من نویسد قال |
کمال‌الدین اسماعیل در اشعارش چندین بار از شهر ری نام برده است.
| اگر چه صدر فخرالدّین کریم‌ست | که کمتر بخششش صد گنج باشد | |
| ولیکن تا بنزد او رسیدن | ز دربانش مرا صد رنج باشد | |
| بجز درشهر ری جایی ندیدم | کریمی را که دربان پنج باشد |
در اشعارملک الشعرای بهار بارها از شهر ری نام برده شده است.
| بهشهر ری شدم از دشت خاور | بدیدم کار ملک و کار کشور | |
| بدیدم کشوری خالی ز مردم | همه دیوان فتاده یک به دیگر | |
| دگرگونه شده کار ولایت | نه مهتر مانده بر جای و نه کهتر | |
| نه دیوان مانده و نه کار دیوان | نه لشکر مانده و نه میر لشکر |
در شعری کهخاقانی شروانی در زمان سکونتش در ری در قرن ششم از آب و هوای این شهر به بدی یاد می‌کند:
| خاک سیاه بر سر آب و هوایری | دور از مجاوران مکارم نمایری | |
| آن را که تن به اب و هوایری آورند | دل آب و جان هوا شد از آب و هوایری | |
| عقرب نهند طالع ری من ندانم آن | دانم که عقرب تن من شد لقایری | |
| گر باز رفتنم سویتبریز اجازت است | شکرانه گویم از کرم پادشایری | |
| ری در قفای جان من افتاد و من به جهد | جان می‌برم که تیغ اجل در قفایری | |
| دیدم سحرگهی ملک الموت را بخواب | بی‌کفش می‌گریخت ز دست وبایری | |
| گفتم تو نیز؟ گفت چوری دست برگشاد | بویحیی ضعیف چه باشد به پایری[۴۹] |
همچنین
| در شهر ری امسال به هرسو که نهم گام | هر کس صنمی دارد گلچهر و گل‌اندام | |
| هر شام‌کشد تنگ در آغوشش تا صبح | هر صبح زند چنگ به‌گیسویش تا شام | |
| من یار ندارم چکنم جز که خورم غم | یارب چکنم‌کاش نمی‌آد مرا مام | |
| دانند حسودان‌که من از رشک به جوشم | هرگه که دلارام شود با دگری رام |
تمامی جریان رمان معروفبوف کورصادق هدایت در ری می‌گذرد.
منظر حسینی نویسنده و شاعر مقیم کپنهاکدانمارک خالق کتابمرد کاغذی اهل ری است و در آثارش نیز از ری بسیار یاد کردهمن از آفتابی‌ترین شهر زمین آمده‌ام.
شاعر معاصر، بیژن شهرامی هم در وصف ری گفته است:
| خوانند تو را قلعه ایمان ایری | گویند تو را خانه پاکان ایری | |
| از فیض وجود سیدی بخشنده | نامند تو را قبله تهران ایری[۶۷] |
در نزهت القلوبحمدالله مستوفی آمده است «ری به سبب بسته بودن شمالش آب و هوای متعفن و ناگوارنده داشته و عقرب قتال دراو بسیار است».
|   _(14594614317).jpg) | ||||||||||||||
استان‌هایساسانی | ||
|---|---|---|
 | ||
* این نام‌ها بهپارسی میانه هستند. (برگرفته ازسنگ‌نبشته شاپور یکم در نقش رستم) | ||
| خاندان بنیان‌گذار |
|   | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سلاجقه بزرگ |
| ||||||||||||
| سلاطین منطقه‌ای |
| ||||||||||||
| دودمان‌های مرتبط | |||||||||||||
| موضوعات مرتبط | |||||||||||||
مکان‌های مقدس اسلامی | ||
|---|---|---|
| شهرهای مقدس اهل سنت و شیعه |  | |
| جاهای مقدس اهل سنت و شیعه | ||
| شهرهای مقدس ویژه شیعه | ||
| جاهای مقدس ویژه شیعه | مساجد:مسجد کوفه • مسجد سهله • مسجد جمکران حرم‌ها:حرم علی بن ابی‌طالب • حرم امام حسین • بقیع • حرم کاظمین • حرم امام رضا • حرم عسکریین • حرم عباس بن علی • حرم فاطمه معصومه • حرم شاهچراغ • حرم زینبیه • حرم زینب کبری • حرم رقیه • باب‌الصغیر • مرقد دانیال • مقبره شهدای احد • امام‌زاده‌ها:حرم شاه عبدالعظیم • امامزاده سید مرتضی • امامزاده سید حمزه (کاشمر) • امامزاده سید حمزه (تبریز) • امامزاده یحیی بن زید (ولایت سرپل) ... تکیه • حسینیه • مهدیه | |
استان‌هایسامانیان | ||
|---|---|---|
.GIF) | ||
* نشان‌گر استان‌های با عمر کوتاه † نشان‌گر استان‌های با حاکم خراج‌گزار | ||
شهرک‌های سلوکیان | ||
|---|---|---|
|  | |
.jpg)
