سیبِری (یا قدیمی‌تر:سیبریه[۳]) (به روسی: Сиби́рь) نام سرزمینی بسیار گسترده در بخش آسیاییروسیه است. سیبری تقریباً تمامی ناحیهٔشمال آسیا را دربر می‌گیرد. این منطقه یک دوازدهم سطح کرهٔ زمین و ۶۰ درصد خاکروسیه را تشکیل می‌دهد.[۴] سیبری ازرشته‌کوه اورال به سوی شرق امتداد یافته و تااقیانوس آرام می‌رسد. از سوی شمال بهاقیانوس منجمد شمالی و از جنوب به تپه‌های شمال و مرکزقزاقستان و مرزهایمغولستان وچین محدود می‌شود. مساحت جنگل‌های سیبری، ۱۲٬۸۰۰٬۰۰۰کیلومتر مربع است.
بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر سیبری،نووسیبیرسک است. پس از آنامسک وکراسنویارسک به ترتیب پرجمعیت‌ترین شهرهای سیبری هستند. کشاورزی تنها در بخشی از جنوب سیبری رواج دارد و در جنوب غربی آن دانه‌های خوراکی از جملهگندم در قالبکشتزارهای بزرگ کشت می‌شوند.
سکاهای ایرانی‌تبار از ساکنان قدیمی بخش‌هایی از سیبری بودند و در یک گور قدیمی سکایی که در ارتفاع ۱٬۶۰۰ متری در درهٔ اولاکان در پازیریک سیبری قرار دارد قدیمی‌ترین قالی ایرانی، معروف بهفرش پازیریک یافته شده است.
نام سیبری از واژهٔ سیبیر در یکی از گویش‌هایزبان مغولی گرفته شده[۵] و به معنی «سرزمین خفته» است.[۶] سیبیر در اصل نام دژی ازتاتارها بود که در پیوندگاه رودهایتوبول وایرتیش قرار داشت.[۷]
در سیبری از قدیم اقوامکوچ‌گرد گوناگونی نظیرانتس‌ها،ننتس‌ها،هون‌ها، سکاهای ایرانی‌تبار واویغورها زندگی می‌کردند.خان سیبیر در نزدیکی شهر امروزیتوبولسک از چهره‌های شاخص این مناطق بود. در سال ۶۳۰ او ازکوبرات به عنوانخاقان بلغارهای بزرگ کهن پشتیبانی کرد. مغول‌ها بخش بزرگی از این مناطق را در اوایل سدهٔ سیزدهم به تصرف خود درآوردند.
با فروپاشیاردوی زرین، خانات خودگردان سیبیر در اواخر سدهٔ پانزدهم میلادی اعلام موجودیت کرد.یاقوت‌های ترک‌زبان تحت فشار حملات قبایل مغول بین سده‌های ۱۳ تا ۱۵ میلادی از محدودهٔدریاچهٔ بایکال به سمت شمال کوچیدند. سیبری در دوره‌های تاریخی جمعیت بسیار کمی داشت به‌طوری‌که جان اف. ریچارد، تاریخ‌نگار می‌نویسد: «به احتمال زیاد در اواخر دوران مدرن، سیبری جمعیتی بیش از سیصد هزار نفر نداشته است».[۸]
مسیر معروف به مسیر سیبری در سدهٔ هیجدهم (به رنگ سبز) و اوایل سدهٔ نوزدهم (قرمز).
در پایانسدهٔ ۱۵ قبایل تاتار بر سرزمین‌های شرق کوه‌هایاورال یا همین سیبری تسلط یافتند. افزایش قدرت روسیه از سوی غرب در سدهٔ شانزدهم باعث تضعیف خانات سیبری شد. در۱۵۸۲مردم روس سپاهی تشکیل دادند و همراه باکازاک‌ها تاتارها را شکست دادند. نخست، گروه‌هایی از بازرگانان و کازاک‌ها وارد منطقه شدند و سپس ارتش روسیه فرمان یافت تا برای حفاظت از مهاجران روس که ازروسیه اروپایی می‌آمدند هرچه بیشتر به سمت شرق، دژهایی را بنا کند. شهرهای نظیرمانگازیا،تارا،ینی‌سئیسک و توبولسک در این دوره ساخته شدند که در آن میان توبولسک به عنوان مرکز سیبری شناخته شد. بسیاری دلیل فتح سیبری از سوی روسیه برای دستیابی به خزهای گرانبهای آن منطقه می‌دانند.[۹]
در این دوره، سیبیر نام دژی درقاشلیق در نزدیکی توبولسک بود.گراردوس مرکاتور در نقشه‌ای که در سال ۱۵۹۵ منتشر کرد نام سیبیر را، هم برای این سکونتگاه و هم برای مناطق مجاور آن در سمت چپرودخانهٔ اُب به کار برده است. منابع دیگر حکایت می‌کنند کهشیبه، از اقوام بومیتونگوزی منطقه، مقاومت سختی در برابر گسترش روس‌ها به آنسوی اورال از خود نشان دادند. برخی گفته‌اند که نام سیبری شکل روسی‌شده نام این قوم است.
تا میانه‌های سدهٔ هفدهم میلادی روسیه مناطق مختلف تحت کنترل خود در سیبری را تا اقیانوس آرام رساند. حدود ۲۳۰ هزار روس تا سال ۱۷۰۹ در سیبری سکونت گزیده بودند.[۱۰] سیبری بعدها ازتبعیدگاه‌های عمدهٔ سیاسی در روسیه شد.[۱۱] از زمانامپراتوریپتر یکم (۱۷۲۵-۱۶۷۲) تا زمانفروپاشی شوروی،زندانیان سیاسی و جنایتکاران محکوم بهکار اجباری و آنانی که از سوی دولت برای جامعه خطرناک تشخیص داده می‌شدند را به سیبری اعزام می‌کردند.
نخستین تغییر بزرگ در سیبری ساختراه‌آهن سراسری سیبری بود که بین سال‌های ۱۸۹۱ تا ۱۹۱۶ انجام شد. این خط آهن پیوند سیبری را با روسیه تحت فرماننیکلای دوم که به سرعت در حال صنعتی شدن بود نزدیک‌تر کرد. بین سال‌های ۱۸۰۱ تا ۱۹۱۴ در حدود نیم میلیون نفر از روسیهٔ اروپایی به سیبری مهاجرت کردند. بین سال‌های ۱۸۵۹ تا ۱۹۱۷ نیز نیم میلیون نفر بهخاور دور روسیه مهاجرت کردند.[۱۲] سیبری منابع طبیعی وسیعی دارد و در جریان در سدهٔ بیستم بهره‌برداری از این منابع در مقیاس وسیع آغاز شد و شهرهای صنعتی بسیاری در سراسر این منطقه سر برآوردند.[۱۳]
در سال ۱۹۰۸ بر اثر سقوط یکشهاب‌سنگ در سیبری شمالی، چاهی حفر شد که قطر دهانهٔ آن بیش از ۴۵ متر بود و همهٔ درختانی را که در ۳۰ کیلومتری اطراف محل سقوط بود، از جا کند. این منطقه غیرمسکونی بود. این رویداد به نامرویداد تونگوسکا معروف است.
در دهه‌های اولیهٔ اتحاد شوروی به ویژه از دههٔ ۱۹۳۰ تا دههٔ ۱۹۴۰ شوروی سیستمی از اردوگاه‌های کار اجباری به نامگولاگ را ترتیب داد که جانشین سیستم پیشین یعنیکاتورگا شد.[۱۴] بنابر آمارهایی که بعدها افشا شد از ۱۹۲۹ تا ۱۹۵۳ بیش از ۱۴ میلیون نفر به این اردوگاه‌ها فرستاده شدند که بسیاری از آن‌ها در سیبری واقع بودند. ۷ تا ۸ میلیون نفر دیگر نیز توسط دولت شوروی از خانه و کاشانهٔ خود آواره شده و به مناطق دوردست نظیر سیبری تبعید شدند. در این روند گاه کل یک قوم یا یک ملیت از زادبوم خود اخراج شده به دوردست‌ها تبعید می‌شد.[۱۵]
سیبری یک سرزمین صاف و هموار است و بخش بزرگی از آن را دشت‌ها تشکیل داده‌اند. سیبری همچنین سرزمینجنگل‌های انبوه،رودهای پرآب ودشت‌های یخ زده است. زمستان‌های بسیار سرد سیبری و تابستان‌های تقریباً داغ آن باعث شده تا برای سده‌ها جمعیت چندانی در آن زندگی نکند.
سیبری حدود ۷۷٪ از خاک روسیه و ۱۰ درصد از مساحت خشکی‌های کرهٔ زمین را دربرمی‌گیرد. گرچه سیبری به‌طور کامل در قارهٔ آسیا واقع شده است اما بسیاری از نهادها از جمله سازمان ملل در آمارهای خود کشورها را تقسیم نکرده و گاهی تمام روسیه را به عنوان بخشی از اروپا واروپای شرقی به‌شمار می‌آورند.
ناحیه‌های اصلی سیبری عبارت از دشت غربی سیبری و فلات مرکزی سیبری هستند.
یاقوتستان شرقی و مرکزی رشته‌کوه‌های متعددی را از شمال به جنوب در خود جای داده که مربوط به دوران دوره‌های گوناگون زمین‌شناختی هستند. ارتفاع این کوهستان‌ها تا ۳٬۰۰۰ متر می‌رسد اما بالاتر از چند صد متر تقریباً هیچ گیاهی بر روی آن‌ها نمی‌روید.کوهستان ورخویانسک در دورهٔپلیستوسن به‌طور وسیع زیریخچال‌های طبیعی قرار گرفته بود. اما آب و هوا در آن دوره چنان خشک بود که ارتفاعات پایین‌تر از دسترس یخچال‌ها به دور مانده بودند.
در این ارتفاعات پایین‌تر به جز در شمال دور که زمین‌هایتوندرایی غلبه پیدا می‌کنند دره‌های پرشماری وجود دارند که بسیاری‌شان ژرف و پوشیده از جنگل‌هایسیاه‌کاج هستند. زمین‌های سیبری بیشتر از جنس توربل (نوعی از خاک یخی (جلی‌سول)) هستند. به جز در نزدیکی رودخانه‌ها لایهٔ فعال خاک در این زمین‌ها معمولاً عمقی کمتر از یک متر دارند.
بلندترین نقطهٔ سیبری آتشفشان فعالکلیوچفسکایا سوپکا در شبه‌جزیرهٔکامچاتکا است که قلهٔ آن ۴٬۶۴۹ متر بلندا دارد.
دریاچهٔ بایکال دریاچه‌ای بزرگ باحیات وحشی منحصر به فرد است. خوک آبی آب شیرین تنها در این دریاچه زندگی می‌کند.
پرجمعیت‌ترین شهر سیبری و همچنین سومین شهر پرجمعیت روسیه شهرنووسیبیرسک است. نووسیبیرسک امروزی مرکز مهم تجاری، علمی، تولیدی و فرهنگی در بخش آسیایی روسیه است.امسک به عنوان پایتخت موقت روسیه نقش مهمی درجنگ داخلی روسیه ایفا کرد. همچنین در توسعه و ادارهآسیای مرکزی نقش داشت. این شهر علاوه بر موقعیت فرهنگی به قطب اصلی پالایش نفت، آموزش، ترابری، و کشاورزی تبدیل شده است.
دیگر شهرهای تاریخی سیبری عبارتند از: توبولسک (اولین پایتخت و تنها کرملین در سیبری)،تومسک (پیش از این یک شهر بازرگانی ثروتمند) وایرکوتسک (محل پیشین فرماندار کل سیبری شرقی، در نزدیکی دریاچه بایکال).
سیبری زمستان‌هایی بسیار سرد دارد طوری‌که گاه در زمستان‌ها دمای هوای این منطقه تا ۶۷− درجهٔسلسیوس نیز می‌رسد و این منطقه به سردترین نقطهٔ مسکونیزمین تبدیل می‌شود. تابستان‌های این منطقه هم نسبتاً داغ هستند. در کل سیبری به عنوان منطقه‌ای سردسیر شناخته می‌شود. مناطق خاصی در شمال و خاور سیبری بسیار سردسیر هستند.
گرم شدن هوا در جهان از همه زودتر در نواحی شمالگان صورت می‌گیرد و به این خاطر یخ دائمیخاک منجمد زمین‌های سیبری در حال آب شدن است. بنا به اطلاع وزارت اوضاع اضطراری روسیه، دراستان یاکوتسک ۲۵ درصد خانه‌های قدیمی ویران شده و علت آن آب شدن خاک منجمد است. دولت روسیه برنامهٔ تخلیهٔ افراد ساکن این خانه‌ها را راه‌اندازی کرده است. در بیست سال اخیر خانه‌ها در سیبری برای اینکه زیر آب نروند بر پایه‌های چوبی ساخته می‌شوند.[۱۶]
معادن بسیاری در سیبری وجود دارند و بخش عمدهٔزغال سنگ وطلای روسیه از معادن این منطقه استخراج می‌شوند.جلگه‌های غربی سیبری دارای معادننفت وگاز طبیعی هستند.
تولید نفت از منطقهٔ سیبری از سال ۱۹۷۰ آغاز شده است و میدان‌ها سیبری در آستانهٔ قرار گرفتن در نیمهٔ دوم عمر خود هستند.
در سال ۲۰۱۷ منطقهٔ سیبری غربی با تولید حدود ۶ میلیون و ۴۷۰ هزار بشکه از نفت روسیه، مهم‌ترین منطقهٔ تولیدی این کشور به‌شمار آمد. اما کم‌بازده شدن چاه‌های این منطقهٔ نفتی و سرمای طاقت‌فرسای این منطقه، مسکو را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. به‌طوری‌که گفته می‌شود در صورت عدم سرمایه‌گذاری مناسب با این حجم از تولید، تولید از سیبری طی ۱۰ سال پس از آن سال به زیر ۳ میلیون بشکه در روز سقوط می‌کند.[۱۸] روسیه با توجه به منابع عظیم نفت وگاز طبیعی در منطقهٔ سیبری شرقی و خاور دور، شرق را هدف رشد صنعت انرژی خود قرار داده است و سرمایه‌گذاران را به آن سو هدایت می‌کند. با توجه به چنین تغییر جغرافیایی، این کشور خط لوله‌های جدیدی را به سمتچین ایجاد و شمار اکتشاف میدان‌های نفت و گاز خود را افزایش می‌دهد.
↑Robert Conquest in "Victims of Stalinism: A Comment,"Europe-Asia Studies, Vol. 49, No. 7 (Nov. 1997), pp. 1317–1319 states: "We are all inclined to accept the Zemskov totals (even if not as complete) with their 14 million intake to Gulag 'camps' alone, to which must be added 4–5 million going to Gulag 'colonies', to say nothing of the 3.5 million already in, or sent to, 'labour settlements'. However taken, these are surely 'high' figures."
↑«روسیه سیبری را از دست خواهد داد». 2017. Ir.Sputniknews.Com. Accessed January 22 2018.[۱].
↑«سفر با تأخیر پرندگان سیبری به سیستان و بلوچستان». 2017. ایسنا. Accessed Januar.
.svg)
