مارمولک یامارمولک‌سانیان (زیرراسته Lacertilia) گروه بسیار بزرگی ازخزندگان از راستهٔپولک‌داران است که شامل بیش از ۶۰۰۰ گونه خزنده و بسیار کرم هستند.[۱] مارمولک‌ها در سرتاسر کرهٔزمین جزقطب جنوب وقطب شمال پراکنده هستند. اکثر مارمولک‌ها چهاراندام حرکتی، گوش‌های خارجی و یکدُم دارند. مارمولک‌ها دید پیشرفته‌ای دارند و قادرند رنگ‌ها را ببینند، همچنین دارای حسبویایی قدرتمندی نیز هستند.
مارمولک‌ها جهت حفاظت از خود در مقابل جانوران شکارچی روش‌ها و ابزارهای متنوعی مانندزهر،استتار وخودوابری به معنای جداکردن عمدیدم خود در مواجهه با خطر، به‌کار می‌برند.[۳]روز جهانی مارمولک درنیم‌کره شمالی، ۴ فوریه ونیم‌کره جنوبی ۱۴ اوت است.
مارمولک‌ها دارای اندازه‌های متنوعی هستند. برخی ازآفتاب‌پرست‌ها وگکوها اندازه‌های کوچکی در حد چند سانتی‌متر دارند و گونه‌هایی ماننداژدهای کومودو، تا ۳ متر طول دارند.[۴][۵]
مارمولک‌ها عموماً دارای چهار دست و پا هستند و با روشقدم برداشتن، جابجا می‌شوند. تعداد کمی از آن‌ها مانندمارمولک بی‌پا فاقد دست و پا هستند و ظاهری مشابهمارها دارند. برخی مارمولک‌ها مانندمارمولک‌های پرنده دارای توانایی نوعی پرواز موسوم بهگلاید کردن تا فاصلهٔ ۶۰متر با ۱۰ متر کاهشارتفاع هستند.[۶] چندین گونه از مارمولک‌ها، تنها با استفاده از دو پای عقب خود، قادر به دویدن هستند.[۷] مارمولک‌هایباسیلیک نیز می‌توانند روی سطح آب بدوند.[۸]
مارمولک‌ها مانند بسیاری ازمهره‌داران، دارایحس بینایی،بویایی،شنوایی،چشایی ولامسه هستند. اما میزان این حواس، بر اساس نوع گونه، محل زندگی و سایر ویژگی‌های محیطی، متفاوت است. برخی مارمولک‌ها برای حفاظت از خود و اطلاع از وجود خطر، به حس شنوایی قدرتمند خود متکی هستند. گونه‌های مختلفی ازبزمجه‌ها ماننداژدهای کومودو، برای یافتن شکار خود، دارای حس بینایی و بویایی بسیار قوی هستند.[۹]
یکبزمجه نیل در جست و جوی طعمه با استفاده از زبان خود
مارمولک‌ها مانندمارها و بسیاری ازپستانداران و دارایاندام ژاکوبسون هستند. وظیفهٔ این اندام، تشخیص و ردیابیفرومون‌ها است.[۱۰][۱۱] برخی مارمولک‌ها از جملهایگواناها وسوسمار پل‌دماغی دارای اندامی بر روی پشت خود، موسوم بهچشم سوم هستند. این اندام می‌تواند تاریکی یا روشنایی و حرکات اطراف جانور را تشخیص دهد. چشم سوم، نوعی چشم ابتدایی بوده و تنها شاملعدسی وشبکیه است و قابلیت تصویرسازی ندارد، اما می‌تواند تحرک جانوران شکارچی را تشخیص دهد.[۱۲]
اغلب مارمولک‌هاتخم‌گذار هستند.تخم‌ها معمولاً دارای پوسته‌ای چرمی به منظور تأمین آب برای تخم است. در مقابل، مارمولک‌های بومی مناطقگرم و خشک، به‌منظور جلوگیری ازتبخیر آب از خلال پوستهٔ تخم‌ها و ممانعت از خشک شدن تخم‌ها دارای پوسته‌ایکلسیمی و مستحکم هستند.[۱۴]
حدود ۲۰ درصد از مارمولک‌هازنده‌زایی دارند و تعداد کمی از گونه‌ها نیز قادر بهبکرزایی هستند.[۱۵]تعیین جنسیت وابسته به دما در بعضی از مارمولک‌ها مشاهده شده است و در دماهای پایین‌تر، اغلب نوزادان، ماده هستند و با بالا رفتن دمای محل تخم‌ها، فراوانی نوزادان نر بیشتر می‌شود.[۱۶] برخی مارمولک‌ها همچنین دارایکروموزوم جنسی هستند.[۱۷]
مارمولک‌ها جانورانیخونسرد بوده و قادر به تنظیم دمای بدن خود نیستند. آن‌ها برای دریافت گرما، به خورشید متکی هستند. به همین دلیل، اکثر مارمولک‌ها جانورانیروزگرد هستند.گکوها در این مورد استثنا بوده و عموماً شب‌ها فعالیت می‌کنند وشب‌زی هستند.[۱۸]
مارمولک‌ها در سراسر دنیا به‌جزقطب شمال وجنوبگان و برخی از جزایر، پراکندگی دارند. آن‌ها تا ارتفاعی معادل ۵۰۰۰ متر از سطح دریا، مشاهده و ثبت شده‌اند. گونه‌های مختلف مارمولک در محیط‌های مختلف سازگاری پیدا کرده‌اند اما به‌طور کلیاقلیم گرمسیری را ترجیح می‌دهند. مارمولک‌ها بر روی زمین، در کوهستان‌ها و زیستگاه‌های صخره‌ای، در جنگل‌ها و بالای درختان، در زیر سطح زمین و حتی مانندایگوانای دریایی در آب زندگی می‌کنند.[۱۹]
مارمولک‌ها عموماًگوشتخوار وشکارگر هستند و از طیف وسیعی از جانداران کوچک به ویژهحشرات، تغذیه می‌کنند.[۲۰][۲۱] گونه‌های بزرگ‌تر مانند اژدهای کومودو از ماهی‌ها، دوزیستان، جوندگان، خزندگان، پرندگان و تخم آن‌ها و اجساد حیوانات، تغذیه می‌کنند.[۲۲][۲۳] کومودوها عموماً مردارخوار هستند لاوه برداشتن زهر، دارای آرواره‌های قوی بوده و می‌تواند یک گاومیش را بکشد. یک کومودوی بالغ ۵۰ کیلوگرمی می‌تواند در عرض ۱۷ دقیقه، تا ۳۱ کیلوگرم غذا بخورد.[۲۴]
حدود ۲ درصد از مارمولک‌ها، از جمله بسیاری ازایگواناها،گیاهخوار هستند. ایگواناهای گیاهخوار بالغ از علف‌ها، برگ‌ها، گل‌ها و میوه‌ها تغذیه می‌کنند اما ایگواناهای تازه متولد شده و جوان، معمولاًحشره‌خوار هستند و به تدریج، گیاهخوار می‌شوند.
به‌جز چند استثنا، مارمولک‌ها نمی‌توانند خطری برایانسان ایجاد کنند. یکی از این موارد، بزرگ‌ترین مارمولک،اژدهای کومودو است. این جانور می‌تواند به انسان حمله کرده و آسیب‌های جدی ایجاد کند. در سال ۲۰۰۷، حملهٔ یک کومودو به یک کودک ۸ ساله دراندونزی، در نهایت منجر به مرگ آن کودک به‌دلیل خونریزی شدید گردید.[۲۵] انواعی ازآنولان‌ها،ایگواناها و برخی ازگکوها مانندگکوی پلنگی به‌عنوان یکحیوان خانگی، محبوبیت زیادی دارند.[۲۶][۲۷]
.jpg)
_(16545024096).jpg)
%2c_Galápagos_Islands%2c_Ecuador_-_foraging_under_water_(5755672016).jpg)
