سبک خراسانی که گاهسبک ترکستانی نیز خوانده می‌شود، نخستین سبک و شیوهٔشعر کهن پارسی بود که از اوایلسدهٔ چهارم تا میانه‌هایسدهٔ ششم هجری و در میان شاعرانخراسان وفرارود کاربرد داشت. نخستیناشعارزبان فارسی نو به این سبک سروده شده‌اند. این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔسامانیان وغزنویان–سلجوقیان تقسیم می‌شود.^[۱]

این بخش نیازمند گسترش است می‌توانیدبا افزودن به آن کمک کنید.

این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ اصلیسامانیان وغزنویان–سلجوقیان تقسیم می‌شود:

• در دورهٔ سامانیان، سادگی بیان و کهنگی تعبیرات و اصطلاحات مشخص است. غلبهٔ واژگان فارسی بر عربی و توجه به توصیفات طبیعی، ساده و محسوس از ویژگی‌های شعر این دوره محسوب می‌شود. موضوعاتی که در شعر این دوره مطرح می‌شود اغلب معتدل و دور از اغراق هستند. تغزلات عاشقانه، پند و اندرز، حکمت با شیوه‌ای شاعرانه و نه عالمانه نیز از مشخصات این دوره به‌شمار می‌روند.قالب‌های مهم در این عصرقصیده ومثنوی هستند. در قصیده معمولاً موضوع مدح، هجو و تغزل است و در مثنوی تمثیل، داستان و حماسه بیان می‌شود.
• در دوره ترکان (غزنویان و سلجوقیان) شاعرانی چونعنصری ومنوچهری و پس از آن‌هاناصرخسرو وسنایی، به تدریج سادگی طبیعی را از شعر سبک خراسانی زدودند. در سبک این دوره افزون‌بر قصیده و مثنوی، برخی قالب‌های تازه مانندترجیع بند،ترکیب بند،قطعه ومسمط نیز به کار رفته است. در این دوره انواع مباحث علمیفلسفه،ریاضیات،پزشکی،نجوم و آیاتقرآن واحادیث در شعرها وجود دارند. از این‌رو شاعران در این مرحله، رنگی عالمانه به اشعار خود می‌زدند. روحیهٔ حماسی پیشین تدریجاً از بین رفته و جای خود را به حالات زاهدانه وصوفیانه داد. نیز اشعار عربی درمیان شاعران این دوره رواج بیشتری یافت؛ مثلاًمنوچهری که دیوان اشعار عربی را از برداشت نمی‌توانست خود را از زیر نفوذ و تأثیر آن خارج سازد و ناصرخسرو و سنایی معلومات و مطالعات دینی خود را در شعر خویش می‌آوردند. بیان موضوعاتی مانند مدح و هجو و تغزل و پند و حکمت در شعر این دوره ادامه یافت، ولی در این میان اغراق و تا حدی اضافه‌گویی زیادتر شده و در واقع به نوعی تکامل یافت. با این همه کسانی مانند ناصر خسرو، مدح اغراق‌آمیز را به یک سو نهادند و حکمت و دین و اخلاق را به جای آن معنای قرار دادند. هرچند در ابتدای این سبک روح ملی و حماسی، خاصه در دوره سامانی جلوه‌ای بارز داشت، ولی در پایان آن، این روحیه تضعیف شده و جای آن را روحیه زاهدانه کسانی مثل ناصرخسرو و اخلاق صوفیانه شاعرانی چون سنایی پر کرد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت شروع این سبک با روحیه حماسی و پایان آن با روحیه صوفیانه بود.^[۱]

از ویژگی‌های سبک خراسانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تکیه بر قیدها و سنت‌های لفظی و صوری.
2. برخورداری از تسلسل‌های منطقی معانی و نشان دادن قابل قبول واقعیات به شکل دستگاهی منظم و به صورتی متین برای به نظم کشیدن مضامین گوناگون.
3. دارای اختصاصات تشبیهات غالباً حسی و فاقد پیچیدگی و از لحاظ معنی، صداقت، صراحت لهجه، تعبیرات و تشبیهات ملموس.
4. از حیث نوع، بیشتر بر پایهقصیده و از حیث لفظ، ساده، روان و عاری از ترکیبات دشوار و حضور اندک واژه‌های عربی
5. شکل‌گیری نوعیادبیات پایداری برای پاسداری از تمدن وفرهنگ ایرانی پس ازحمله اعراب.
6. موضوع محور بودن.

شمار بسیاری از شاعران نامدار پارسی‌گو به این سبک شعر سروده‌اند که از آن میان آنها می‌توان که افراد زیر اشاره کرد:

• رودکی
• شهید بلخی
• ابوشکور بلخی
• منجیک ترمذی
• کسایی مروزی
• دقیقی
• اسدی توسی
• فردوسی
• عنصری بلخی
• فرخی سیستانی
• غضائری رازی
• عسجدی
• منوچهری دامغانی
• فخرالدین اسعد گرگانی
• مسعود سعد سلمان
• محمد معزی
• ابوالفرج رونی
• ناصرخسرو
• سنایی

• سبک عراقی
• سبک هندی
• سبک بازگشت ادبی

احمدی گیوی، حسن. «زبان و نگارش فارسی». زمستان ۱۳۷۴.

• مختصات فکری سبک خراسانی

• سبک خراسانی
• ادبیات زبان فارسی
• ادبیات فارسی بر پایه دوران
• تاریخ ادبیات
• هنرها در ایران

• صفحه‌های دارای پیوند مرده
• مقاله‌های نیازمند گسترش
• همه مقاله‌های نیازمند گسترش