| سبلان | |
|---|---|
 | |
 | |
  سبلان | |
| مرتفع‌ترین نقطه | |
| ارتفاع | ۴٬۸۱۱ متر (۱۵٬۷۸۴ فوت)[۱] |
| برجستگی | ۳٬۲۸۳ متر (۱۰٬۷۷۱ فوت)[۱] رتبه شصت و ششم |
| ایزولاسیون | ۳۴۶ کیلومتر (۲۱۵ مایل)  |
کوه سبلان با ۴۸۱۱ متر بلندی از سطح دریا،سومینکوه بلند ایران است که در شمال غرب کشور و دراستان اردبیل و بین شهرهایاردبیل ومشگین‌شهر قرار دارد.[۲]از لحاظ تقسیمات اداری استان اردبیل، این کوه در مرز بین بخش مرکزی شهرستان اردبیل و بخش لاهرود شهرستان مشگین‌شهر واقع می‌باشد[۳]
سبلان قلهٔ بلند ایران پس ازدماوند ،یکی از ۱۵۱۵قله بسیار برجستهٔ جهان به‌شمار می‌رود.[۴] سبلان یک کوه آتشفشانی نیمه فعال است که در مرحلهٔ فومرولیو بوده و در بالای قله آندریاچه سبلان قرار دارد که تنها دریاچه دهانه ای کشور و با ارتفاع ۴۸۱۱ متر مرتفع‌ترین دریاچه ایران و یکی از مرتفع‌ترین دریاچه‌های جهان به‌شمار می‌آید، این دریاچه دارای مساحت ۱٫۰ هکتار، عمق تا ۱۵ متر و حجم تا ۸۰۰۰۰ متر مکعب است. سبلان به خاطر آبگرم‌های طبیعی و طبیعت زیبا و منحصربه‌فرد وپیست اسکی آلوارس مورد توجه گردشگران است.
قبلهٔ ابدال قلهٔ سبلان دان / کو ز شرف کعبه‌وار قطب کمال است
خاقانی شروانی قرن ششم هجری
جایی دیگر ازخاقانی شروانی در بخش قصاید و قطعات عربی چنین می‌گوید:
احمد بن یحیی بلاذری که در اواخر قرن دوم هجری زندگی می‌کرد درفتوح البلدان ص 196 از اسکان کردان در سبلان سخن به میان می‌آورد.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری مشهور به کرخی، جغرافیدان و سیاح و نقشه نگار مشهور نیز در قرن سوم هجری درمسالک و ممالک صفحه 155 از نام سبلان استفاده می‌کند.
محمد بن علی بن حوقَل جغرافیدان مشهور عرب در قرن چهار هجری قمری نیز که در آذربایجان سفری داشته در کتابصورةالارض، در صفحات 116،94،84 از نام سبلان استفاده کرده و سبلان را کوهی بلند، بزرگ و مشرف بر شهر اردبیل و سرچشمه‌ی آب‌های شیرین عنوان کرده.
حُدود العالم من المشرق الی المغرب، کتاب فارسی جغرافیا، متعلق به سدهٔ ۴ ه. ق با نویسنده ای ناشناس نیز در صفحه 134 از واژه سبلان استفاده کرده است.
در کتابتاج العروس من جواهر القاموس اثر مرتضی الزبیدی چنین آمده : سبلان از معالم صالحین و اماکن متبرکه و مزارت و لقب عده‌ای از محدثین از جمله سالم و ابراهیم بن زیاد بن خالدبن عبدالله و خالدبن‌دهقان می‌باشد.
زکریای قزوینی جغرافیدان، دانشمند، تاریخ‌نویس و فیلسوف ایرانی قرن هفتم چنین می‌گوید: " قال النبیّ(ص): مَن قَرَاءَ[فَسُبحانَ اللهِ حینَ تُمسونَ ایضاً قوله کذلک تُخرِجونَ (روم/17-19)] را بخواند، کتب(الله تعالی) له من الحسنات بعدد کلّ(ذلک به مقدار) ورقة ثلج یسقط علی جبل سبلان، قیل و ما سبلان(یارسول الله)؟ قال جبل بین ارمنیّة و آذربایجان و علیه عین من عیون الجنّة و فیه قبر من قبور الانبیاء".
| ردیف | منبع | نویسنده | قرن | توضیح |
|---|---|---|---|---|
| 1 | صورة الارض | ابن حوقل | ۴ هـ.ق | نام کوه به صراحتسبلان ذکر شده، موقعیت در آذربایجان توصیف شده است. |
| 2 | مروج الذهب و معادن الجوهر | مسعودی | ۴ هـ.ق | کوهسبلان با همین نام آمده و ویژگی‌های طبیعی آن شرح داده شده است. |
| 3 | دیوان اشعار | خاقانی شروانی | ۶ هـ.ق | نام کوهسبلان ثبت شده و ارتفاع آن اشاره شده است. |
| 4 | مسالک و ممالک | اصطخری | ۴ هـ.ق | نام به کار رفته سبلان است. |
| 5 | معجم البلدان | یاقوت حموی | ۷ هـ.ق | نام کوهسبلان در بخش آذربایجان آمده و ویژگی‌های طبیعی آن بیان شده است. |
| 6 | آثار البلاد و اخبار العباد | زکریای قزوینی | ۷ هـ.ق | نام کوهسبلان استفاده شده |
| 7 | حُدود العالم من المشرق الی المغرب | ناشناس | ۴ هـ.ق | نام سبلان به کار رفته است. |
اگرچه گروهی از پزوهشگران خاستگاه زرتشت را در شرق ایران دانسته‌اند[۵] ولی برخی سبلان را محل بعثت (زرتشت) می‌دانند.[۶]
برخی از پژوهشگران، کوه‌های اوشیدم و اوشیدرنَه را که در اوستا به آنها اشاره شده است را نامهای قلل سبلان می‌دانند.[۷] نمونه‌ای از آن در کتابچنین گفت زرتشت، اثرنیچه، مشاهده می‌شود که به پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان اشاره کرده است این کوه درزبان اوستایی قدیم با نامساوالان[۸][۹][کدام صفحه] نیز شناخته می‌شده است. و از این نظر مکانی مقدس و مورد احترام است که حتی در میان بومیان و عشایر منطقه به نام آن قسم یاد می‌شود.
بر همین بنیاد گمانه‌هایی در مورد نام سبلان وجود دارد این است که در زبانآذربایجانی ساو یعنی وحی و آلان یعنی محل وحی و ترکیب این دو واژه محل گرفتن وحی را می‌سازد همچنین در منابع فارسی ساوالان با نام سبلان شناخته می‌شود که آن را از باران بزرگی به نام سبل می‌دانند.[۱۰] سبلان درسنسکریت صبلیمن (śabaliman) و به معنی رگه بوده است؛ زیرا در دامنهٔ این کوه، چشمهٔ آب گرم و آب سرد با فاصلهٔ نزدیک یک متر از هم دیده می‌شود؛ یعنی یک رگهٔ آن گرم و رگهٔ دیگرش سرد است.[۱۱] گمانه دیگر آن است که نام آن از سَولون اززبان تالشی به معنی آشیانه برف گرفته شده باشد.[۱۲][۱۳]
از سوی دیگر برخی بر این نظر هستند که سبلان ریشه ای عربی دارد و از کلمه سبل به معنی باران درشت‌دانه و مفیدی گرفته شده است، به همین خاطر نام منطقه سبلان نام گذاری شده است. در متون سبلان در آثار مکتوب مسلمانان و نوشته‌های صاحب‌نظران غیرمسلمان انعکاس بیشتری دارد که از آن جمله آثار اصطخری (م ۳۴۶ هجری قمری)، ابن حوقل (و ۳۶۷ هجری قمری)، مؤلف حدود العالم (۳۷۵و هجری قمری)، احمد مقدس (۳۷۵و هجری قمری)، یاقوت حموی (م ۶۲۶ هجری قمری) از نام سبلان استفاده شده است که می‌تواند موید این موضوع باشد.[۱۴]
جواد کهلان فر در کتاب تاریخ اساطیری تطبیقی ایران باستان بر این نظر است که
در روایات شاهنامه نام دژ بهمن (خانه خوب و مقدس) هم که به عنوان مقر دیوان با اردبیل (شهر پر نعمت) مطابقت داده شده است همانا در اساس منظور شهر نینوا (شهر پر نعمت) پایتخت دولت آشور بوده است که به دست کی خشثرو (کی خسرو، هوخشتره) سقوط کرد. از اینجا متوجه معنی لفظی اصلی شهر اردبیل یعنی شهر پر نعمت می‌شویم که به سهو ارت بیل یعنی شهر مقدس تصور شده است. معنی نامهای کوه بزرگ آن یعنی سبلان (سو-لان یعنی لانه سود) و هوکر (کوه نیکو دهش) نیز گواه همان مفهوم شهر پر نعمت و سود بودن نام اردبیل است.
کوه سبلان در ۳۵ کیلومتری غرب شهراردبیل و ۲۵ کیلومتری جنوب شرقیشهرستان مشکین‌شهر واقع است.[۱۶] از لحاظ تقسیمات اداری استان اردبیل، این کوه در مرز بین بخش مرکزی شهرستان اردبیل و بخش لاهرود شهرستان مشگین‌شهر واقع می‌باشد.[۱۷][۱۸] این کوه در طول جغرافیایی ۴۷ درجه و ۵۰ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۸ درجه و ۱۷ دقیقه شمالی قرار گرفته است. برای این کوه عظیم ۶۰ کیلومتر طول و ۴۵ کیلومتر پهنا تخمین می‌زنند و سطحی که به وسیله آن در آذربایجان قرار گرفته نزدیک به ۶۰۰۰ کیلومتر مربع است.[۱۹]
کوهستانسبلان دارای چندین قله معروف است که قله مرتفع آن بهسلطان مشهور است و قله‌های دیگر آن با نام (هره لر) (کسری) (بالا سبلان) و (بابا مقصود) مشهورند. کوه سبلان از مجموعه‌ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازاتارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده است. امتداد آن شرقی–غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آن را به رشته کوه ارسباران متصل می‌کند. در جنوب آن کوهبزقوش، که از سمت جنوب غربی به کوهستانسهند مربوط است، کشیده شده است.
قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در بلندای ۴۸۱۱ متری قرار دارد، منتهی می‌شود. تمام قله‌های سبلان در همهٔ ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.
در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جان‌پناه، سنگی به شکل عقاب قرار دارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده است. این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده است.در مسیر صعود از یال شرقی (پناهگاه) سنگهایی به شکل روباه، کبوتر کاکلی و شاه و ملکه وجود دارد که در مسیر پرچم‌های راهنما وجود دارند.
به صورت کلی برای صعود به سبلان سه مسیر وجود دارد:[۲۰]
قله سبلان به شماره ۱۹۴۹۶/۱۲ در فهرست آثار طبیعی ملی کشور به ثبت رسیده و سند مالیکت آن از ارتفاع بالای سه هزار و ۶۰۰ متری قله به وسعت شش هزار و ۲۰۰ هکتار به نامسازمان حفاظت محیط زیست صادر شده است.[۲۴]
قله سبلان در اسفند سال ۱۳۹۹ توسط اداره کل منابع طبیعیاستان اردبیل به مساحت ۹۷۴۰۰۰ هکتار و به شعاع ۱۰ کیلومتری از ییلاقات آن دارای سند رسمی گردید. صدور این سند زمینه پیشگیری از کوه خواری، تصرفات غیرقانونی و ثبت در فهرست یونسکو را فراهم می‌آورد.[۲۵]
 |  |
|---|---|
 |  |
عکس‌های ماهواره‌ایناسا از سبلان:
|  | |
