سامِرا (بهعربی:سامَرّاء) (مخفف شده: سُرِّ مَن رَأیٰ؛به معنای: شاد شود هر که آن را بدید) شهری در میانهٔعراق، دراستان صلاح‌الدین؛ در کرانهٔدجله، ۱۲۵ کیلومتری شمالبغداد جای گرفته‌است. در سال ۸۳۶م به دستورخلیفهٔ عباسیمعتصم بالله بنیان نهاده شد تا به‌جایبغداد پایتخت شود.[۱]
معتصم بالله خلیفهٔ عباسی (خلافت از ۲۱۸ قمری) دستور ساختن شهر را داد و پس از اتمام به آنجا نقل مکان کرد. بدین ترتیب پایتخت خلافت از شهر بغداد به سامرا منتقل شد. این شهر به نام سازنده آن عسکر المعتصم نیز نامیده می‌شد. لقب عسکریحسن عسکری امام یازدهم شیعیان برگرفته از این نام است.
بابک خرمدین، رهبرجنبش سرخ جامگان برضد اشغالگری اعراب پس از حمله مسلمانان به ایران، در ۱۸ دی ۲۳۶ خورشیدی به دستورمعتصم بالله کشته‌شد. ابتدا دست و پای وی را به‌تدریج قطع کردند. سپس جنازه‌اش را در شهر سامرا بر سر دار کشیدند.[۲]
تا سال ۲۵۶ ه. هشت خلیفه از این شهر حکمرانی وخلافت نمودند. در این سال المعتمد علی اللَّه عباسی بار دیگر به بغداد بازگشت و آنجا را پایتخت خلافت قرار داد.
سامرا طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها و تفریح‌گاه‌ها و مساجد در این شهر ساخته شد.[۳]سامرا در سال ۲۲۷ هجری، که معتصم مرد، به قدری آباد بود که در شکوه و جلال کاخ‌ها و زیبایی ابنیه با بغداد رقابت می‌کرد. شکوه و جلال سامرا تا زمانی پایید که خلفای عباسی آنجا را مقر خلافت خود قرار داده بودند. پس از بازگشت آنان به بغداد شکوه و جلال و عظمت سامرا به پایان رسید و آن کاخ‌ها یکی پس از دیگری رو به ویرانی نهاد.[۴]
آرامگاهعلی بن محمد هادی، امام دهم شیعه (تاریخ درگذشت: سال ۲۵۴ ه) و امام یازدهم،حسن بن علی عسکری (تاریخ درگذشت: ۲۶۰ ه) از زیارتگاه‌های شهر امروزی سامرا است. نخستین ساختمان بر آرامگاه آنان، از قرن چهارم هجری است که تاکنون همواره تجدید و ترمیم شده و توسعه یافته‌است. این آرامگاه دارای گنبدی‌است که یکی از بزرگ‌ترین گنبدها در جهان اسلام است، محیط این گنبدِ طلاییِ عظیم، ۶۸ متر است که در آن ۷۲ هزار کاشی طلا به کار رفته‌است. در دو سمت این گنبد دوگلدسته طلایی قرار دارد که هر یک دارای ۳۶ متر طول است.[۳]
سامرا بینمسلمانان اهمیت مذهبی دارد. این شهر یکی از شهرهای مذهبیعراق به‌شمار می‌رود، آرامگاه دو تن از امامان شیعهعلی الهادی وحسن عسکری در آنجا قرار دارد. علاوه بر اینکه آرامگاه دو تن از امامان شیعه آنجاست، شیعیان معتقدند کهمهدی موعود نیز در این شهر زاده شده‌است. همچنین سردابی بنام حجت بن الحسن نیز درحرم عسکریین واقع شده است[نیازمند منبع].مسجد جامع سامرا یکی از بناهای مهم این شهر می‌باشد که منارهٔ آن شهرت ویژه‌ای دارد.[۵]
در فوریه ۲۰۰۶ در یک اقدام تروریستی، ضریح امامان علی الهادی و حسن العسکری در سامرای عراق توسط القاعده منفجر و بخش مهمی از گنبد و بارگاه آن ویران شد. این اقدام تروریستی منجر به ازدحام بیشتر اهل تشیع به بارگاه امامین شریفین شده که حتی مسیر ۱۵ کیلومتری آن را پیاده‌روی انجام می‌دهند.[۶]
↑«روزی که بابک خرمدین کشته شد». تاریخ ایرانیان در این روز.۱ فروردین ۱۳۸. دریافت‌شده دردی ۱۳۸۶.تاریخ وارد شده در|تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑۳٫۰۳٫۱قمی، محمدرضا: اماکن زیارتی و سیاحتی عراق. ویراستار علی ورسه‌ای: [تهران]: نشر مشعر، ۱۳۷۹. ص: ۷۰.
↑لسترینج، گای (۱۳۹۳).جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی. صص. ۶۰ و ۶۱.شابک۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸.
