زبان یونانی یازبان اِلینیکا (به یونانی: Ελληνικά) در یونانی باستان:زبان هِلِنیکه (یونانی باستان:ἙλληνικήHellēnikḗ) یک زبان مستقل، از خانوادهٔ زبان‌هایهندواروپایی است که دریونان،قبرس،آلبانی و سایر مناطقمدیترانه شرقی ودریای سیاه بدان سخن گفته می‌شود. این زبان دارای طولانی‌ترین تاریخ مستند میان زبان‌های هندواروپایی زنده است که حداقل ۳۵۰۰ سال سابقهٔ نوشتاری را در بر می‌گیرد.[۶] سامانهٔ نوشتاری زبان یونانیالفبای یونانی نام دارد که ازالفبای فنیقی گرفته شده و مادر خطوطلاتین،سیریلیک،ارمنی،قبطی،گوتی و چندین خط دیگر به‌شمار می‌رود.
زبان یونانی دارای نقش برجسته‌ای در تاریخجهان غرب ومسیحیت است.یونانی باستان به علت برخورداری ازادبیات غنی هنوز دوستداران فراوانی دارد. عده زیادی از مردم جهان مایل هستند آثار ارزشمندهومر،سوفکلس وآیسخولوس (آشیل) را به زبانی که این ادبیات در آن پدید آمده؛ مطالعه کنند. از یونانی همچنین برای واژه‌سازی علمی به ویژه درنجوم،ریاضیات ومنطق وفلسفه استفاده می‌شود.عهد جدید،کتاب مقدس مسیحیان، بهیونانی کوینه نوشته شده ومطالعات کلاسیک عمدتاً بر پایهٔ دو زبان یونانی و لاتین بنا شده‌است.
دراروپای دوران قدیم، کاربرد یونانی به عنوانزبان میانجی در حوزهٔ مدیترانه وآسیای غربی بسیار رایج بود. در نهایت نیز یونانی درامپراتوری بیزانس به صورت رسمی درآمد که این گونه از زبان بهیونانی بیزانسی معروف است.یونانی نوین که گونهٔ امروزی آن است در دو کشور یونان و قبرس رسمی است، در هفت کشور به عنوان زبان اقلیت شناخته می‌شود و یکی اززبان‌های رسمی اتحادیه اروپا به‌شمار می‌رود. این زبان امروزه توسط حداقل ۱۳٫۴ میلیون نفر در یونان، قبرس، ایتالیا، آلبانی، ترکیه و در جوامع دور از وطن یونانی صحبت می‌شود.
زبان یونانی حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد دربالکان رایج بوده‌است. قدیمی‌ترین اثر مکتوب به یونانی مربوط به یکلوح رسی است که به سال ۱۴۵۰ تا ۱۳۵۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد[۸] و باعث می‌شود یونانیمیسنی قدیمی‌ترین زبان مکتوب لقب گیرد. در میان زبان‌های هندواروپایی، تاریخ نخستین اثر مکتوب یونانی فقط با زبان‌های منقرض‌شدهٔآناتولی مطابقت دارد.
یونانی کوینه: ترکیبی از گویشاتیک، گویش‌های مرتبطایونی و لهجهآتن بود و فرایندی را آغاز کرد که منجر به ایجاد نخستین گویش مشترک یونانی و به صورتمیانجی درآمدن یونانی در طولمدیترانه شرقی وخاور نزدیک شد. یونانی کوینه را می‌توان در سرزمینهای تسخیرشده توسطاسکندر مقدونی، ازمصر تا کنارههایهند نیز ردیابی کرد. پس از فتح یونان به دسترومیها، بهطور غیررسمی یکچندزبانگی یونانی ولاتین بر شهررم حاکم شد و یونانی کوینه زبان اول یا دومامپراتوری روم به‌شمار میرفت. تأثیر کوینه برمسیحیت نیز قابل توجه است چرا کهحواریون از این زبان برای گسترش و تبلیغ مسیحیت استفاده می‌کردند. نسخهٔ اصلیعهد جدید و نسخهٔهفتادگانی ازعهد عتیق نیز بدین زبان نگاشته شده‌اند و از همین رو، یونانی کوینه،یونانی عهد جدید ویونانی انجیلی نیز نام دارد.
یونانی میانه یایونانی بیزانسی ادامه یونانی کوینه بود که تا سقوطامپراتوری بیزانس در قرن پانزدهم میلادی کاربرد داشت. یونانی میانه یک عبارت کلی برای همه سبکهای گفتاری و نوشتاری یونانی بین دوران یونانی کوینه تا یونانی نوین است. بخش عمدهای از یونانی مکتوب که به عنوان زبان رسمی امپراتوری بیزانس مورد استفاده قرار میگرفت، انواع مختلفی از یونانی میانه بر اساس سنت نوشتاری کوینه بود.
یونانی نوین حاصل یونانی میانه بود که از قرن یازدهم میلادی آغاز به بروز کرد و با سقوط امپراتوری بیزانس در سال ۱۴۵۳، جای یونانی میانه را گرفت. این همان زبانی است که یونانیان امروزی آن را به کار می‌برند و جدا از یونانی نوین معیار، چندین گویش دیگر از آن نیز وجود دارد.
در عصر حاضر، زبان یونانی وارد نوعیدوزبان‌گونگی شده‌است. این وضعیت نتیجه وجود همزمان دو گونهٔ نوشتاری عامیانه و رسمی این زبان است. چیزی که موجب پیش‌آمدپرسش زبان یونانی شد. این پرسش به تضاد دو گونهٔ رقیبیونانی نوین یعنیدموتیکی (گونهٔ عامیانه یونانی مدرن) وکاتارووسا (به معنی پالایش‌یافته که ترکیبی از دموتیکی و یونانی باستان است و در اوایل قرن نوزدهم برای اهداف ادبی و رسمی در کشور تازه تأسیس یونان توسعه یافت) منجر شده‌است. در سال ۱۹۷۶، دموتیکی با گنجانیدن ویژگی‌هایی از کاتارووسا به عنوان زبان رسمی یونان درآمد که این کار منجر به زایش یونانی نوین معیار شد که امروزه برای اهداف رسمی و آموزش از آن استفاده می‌شود.[۹]
یکپارچگی تاریخی و هویت مداوم بین مراحل مختلف زبان یونانی اغلب مورد تأکید است. اگرچه یونانی دستخوش تغییرات ریخت‌شناسی و واجی بسیاری در مقایسه با سایر زبان‌ها شده‌است، اما تاحدودی سنن فرهنگی، ادبی و املایی آن از زمان باستان جدا نشده‌اند، تا حدی که می‌توان از زبانی در حال ظهور صحبت کرد. متکلمان یونانی امروزه هنوز هم تمایل دارند آثار ادبی یونان باستان را بخشی از خودشان بدانند نه یک زبان خارجی. همچنین اغلب بیان می‌شود که تغییرات تاریخی در مقایسه با برخی از زبان‌های دیگر نسبتاً اندک بوده‌است. طبق یک تخمین، یونانی هومر احتمالاً به یونانی دموتیکی نزدیک‌تر ازانگلیسی میانه قرن ۱۲ بهانگلیسی جدید است.
یونانی امروزه بین ۱۳ میلیون نفر جمعیت دریونان وقبرس همراه با جمعیتی قابل توجهیونانی درآلبانی در مرز یونان و آلبانی رایج است. بخش قابل توجهی از جمعیت آلبانی بر یونانی تسلط نسبی دارند که بخشی از آن به دلیل موج مهاجرت آلبانی به یونان در دهه ۱۹۸۰ و ۹۰ است. پیش ازجنگ یونان و ترکیه و تبادل جمعیت در سال ۱۹۲۳، جمعیت بسیاری بزرگی ازیونانی‌ها در ترکیه موجود بود که امروزه شمار اندکی از آنها باقی مانده‌است. جمعیت کوچکی از یونانی‌ها دربلغارستان نیز در حاشیه مرز با یونان زندگی می‌کنند. یونانی همچنین توسط جوامع دور از وطن یونانی در ایالات متحده، استرالیا، کانادا، آفریقای جنوبی، شیلی، برزیل، آرژانتین، روسیه، اوکراین و در اتحادیه اروپا به ویژه دربریتانیا وآلمان رایج است.
ساختار هجایی یونانی در طول تاریخ خود، تغییر چندانی نداشته‌است: یونانی یک ساختار هجایی مختلط را داراست که اجازه می‌دهد مجموعه‌های هجایی پیچیده اما کدهای بسیار محدود وجود داشته باشد. این زبان فقط واکه‌های دهانی و یک مجموعه نسبتاً پایدار از همخوان‌ها دارد. عمده تغییرات آواشناسی در دوره هلنیستی و رومی رخ داده‌است.
ریخت‌شناسی یونانی در تمام مراحل خود، مجموعه گسترده‌ای از ضمایر اشتقاقی سازنده، یک سامانه ترکیب محدود اما مولد[۱۶] و یک سامانه عطفی غنی را نشان می‌دهد. اگرچه رده‌های ریخت‌شناختی یونانی در طول زمان نسبتاً پایدار بوده‌است، تغییرات آن در همه جا، به ویژه در سامانه‌های اسمی و فعلی، وجود دارند. بیشتر تغییر در ریخت‌شناسی اسمی از مرحله یونانی کلاسیک، عدم استفاده ازحالت برایی است. سامانه فعلی نیز مصدرها، فعل‌های آینده به صورت ترکیبی و زمان‌های نقلی و حالت اختیاری را از دست داده‌است که البته جای بسیاری از آنها را اشکال حاشیه‌ای (تحلیلی) گرفته‌است.
بسیاری از جنبه‌هاینحو یونانی ثابت مانده‌است: فعل‌ها فقط با نهاد خود همراهی می‌کنند، استفاده از حالت‌های باقی‌مانده عمدتاً ثابت مانده‌است، حروف مقدم بر اسم هستند،حروف اضافه تا حد زیادی پیشین هستند، عبارت‌های نسبی از اسمی که تغییر می‌دهند پیروی می‌کنند و ضمایر نسبی از جمله‌های اولیه هستند. با این حال، تغییرات ریخت‌شناسی نیز در نحو اثر گذاشته‌اند و این گونه بین نحو زبان باستان و شکل نوین آن تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد. یونانی باستان از ساختارهای وابسته به وجه صرفی و سازه‌های مصدر بسیار استفاده می‌کرد و گونه نوین آن کاملاً فاقد مصدر است و از وجه صرفی بیشتر استفاده می‌کند. از دست دادن حالت برایی منجر به افزایش حروف غیرمستقیم اضافه نیز شد. همچنین یونانی باستان تمایل به وجود فعل در پایان جمله دارد، اما ترتیب جملات خبری در زبان نوین فعل-نهاد-مفعول یا نهاد-فعل-مفعول است.
یونانی نوین بیشتر واژگان خود را از یونانی باستان به ارث برده‌است، که به نوبه خود یک زبان هندواروپایی است، ولی همچنین شامل تعدادی ازوام‌واژه اززبان پیشایونانی، زبان مردمی که پیش از ورود نیایونانیان در یونان زندگی می‌کردند، است. امروزه بیشتر وام‌واژه‌ها در یونانی ازلاتین،ونتی وترکی استانبولی هستند. وام‌واژه‌های وارد شده به یونانی در دوره‌های قدیمی، عطف‌های یونانی را به دست آوردند و بنابراین فقط ریشه آنها خارجی باقی مانده‌است. وام‌واژه‌های امروزی (از قرن بیستم تاکنون) که به ویژه ازفرانسوی وانگلیسی هستند، عمدتاً عطفی نشده‌اند.زبان‌های اسلاوی جنوبی (مقدونی/بلغاری) ورومی شرقی (آرومانی ومگلنو رومانی) دیگر منابع وام‌واژگان یونانی هستند.
یونانی در یک خانواده مستقل ازخانواده زبانیهندواروپایی قرار می‌گیرد. ممکن است زبانمقدونی باستان نیز با یونانی در ارتباط بوده‌باشد اما بیشتر پژوهشگران آن را به صورتگویشی از یونانی در نظر می‌گیرند. به جز مقدونیه‌ای، برخی از پژوهشگرانفریجی را هم‌خانوادهٔ یونانی می‌دانند چرا که هردو دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که در سایر زبان‌های هندواروپایی یافت نمی‌شود. در میان زبان‌های زنده، یونانی بیشتر بهارمنی وزبان‌های هندوایرانی (به صورتیونانی-آریایی) نزدیک است اما شواهد کمی برای افزودن آن به این خانواده‌ها وجود دارد.زبان آلبانیایی نیز توسط برخی زبان‌شناسان به گونه‌ای در ارتباط با یونانی و ارمنی در نظر گرفته شده‌است.
زبان یونانی از سده نهم پیش از میلاد به الفبای یونانی نگاشته می‌شده‌است. این الفبا دارای ۲۴ حروف می‌باشد و یکی از کاملترین سامانه‌های الفبایی و نیز کهن‌ترین الفبایی است که هنوز نیز کاربرد دارد. در گذشته برای نشان دادن شمارگان نیز از این الفبا سود برده می‌شد ولی امروزه یونانیان از نمادهای ریاضی برای نشان دادن شماره‌ها بهره می‌برند. حروف الفبای یونانی در زیر ازراست به چپ مرتب گردیده‌اند:
یونانی گاهی بهخط لاتین نوشته می‌شود. این مورد بیشتر در بین مناطق یونانی‌نشینجمهوری ونیز و یونانی‌هایکاتولیک رایج است. اصطلاحفرانکولِوانتینیکا (به یونانی: Φραγκολεβαντίνικα) وقتی از خط لاتین برای نوشتن یونانی در محیط‌های کاتولیک استفاده می‌شود کاربرد دارد. امروزه کاربرد الفبای لاتین برای زبان یونانی در جوامع یونانی‌زبانجنوب ایتالیا است.
↑Peter, Mackridge (1985).The modern Greek language: a descriptive analysis of standard modern Greek. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press.ISBN978-0-19-815770-0.OCLC11134463.
↑"The Constitution of Cyprus, App. D. , Part 1, Art. 3". Archived fromthe original on 7 April 2012. states thatThe official languages of the Republic are Greek and Turkish. However, the official status of Turkish is only nominal in the Greek-dominated Republic of Cyprus; in practice, outside Turkish-dominatedقبرس شمالی، Turkish is little used; see A. Arvaniti (2006): Erasure as a Means of Maintaining Diglossia in Cyprus,San Diego Linguistics Papers 2: pp. 25–38 [27].
The Greek Language and Linguistics Gateway, useful information on the history of the Greek language, application of modern Linguistics to the study of Greek, and tools for learning Greek.
Aristotle University of Thessaloniki,The Greek Language Portal, a portal for Greek language and linguistic education.
The Perseus Project has many useful pages for the study of classical languages and literatures, including dictionaries.
