روسی زبان دفاکتوی رسمیاتحاد جماهیر شوروی تا زمانفروپاشی آن در ۲۶ دسامبر ۱۹۹۱ بود.[۲۵] روسی کماکان به عنوان زبان رسمی یا در زندگی عمومی در تمام کشورهای پساشوروی استفاده می‌شود. شمار بالایی از روسی‌زبانان را می‌توان در کشورهای دیگر ماننداسرائیل ومغولستان یافت.
زبان روسی از شاخه اسلاویزبان‌های هندواروپایی است. زبان‌های اسلاوی بیشتر از دیگر زبان‌هایهندواروپایی، بهزبان‌های بالتیک نزدیک هستند.زبان نیااسلاوی در تاریخ طولانی خود، به‌ویژه در سده‌های ۴ تا ۶ میلادی دچار دگرگونی زیادی شد. از سدهٔ ششم بود که زبان‌های جداگانه اسلاوی آغاز به پدیدار شدن کردند.[۳۰]
بر اساس مستندات تاریخی، تقریباً در سال ۱۰۰۰ میلادی، گروه قومی غالب در بسیاری از کشورهایروسیه،اوکراین وبلاروس از شاخه شرقیاسلاوها بودند که به گروهی از گویش‌های نزدیک به هم گفتگو می‌کردند. با اتحاد سیاسی این منطقه در حدود سال ۸۸۰ به عنوانروس کیف،اسلاوی شرقی باستان به عنوان زبان ادبی و تجاری آن پذیرفته شد. این وضعیت با پذیرشمسیحیت در سال ۹۸۸ و معرفیاسلاوی کلیسایی باستان از شاخه جنوبی اسلاوی به عنوان زبان مذهبی و رسمی کشور دنبال شد. در این زمانگرته‌برداری‌ها ووام‌واژگان بسیاری ازیونانی بیزانسی وارد اسلاوی شرقی و گویش‌های گفتاری آن شد که به نوبه خود اسلاوی کلیسایی باستان را نیز تحت تأثیر قرار داد.
تمایز گویشی پس از فروپاشی روس کیف در حدود ۱۱۰۰ شتاب گرفت. در سرزمین‌های بلاروس و اوکراین امروزی زبانروتنی و در روسیه امروزیروسی میانه پدیدار شدند. این گویش‌ها از قرن سیزدهم، به دنبال تقسیم سرزمین‌های اسلاوی شرقی میاندوک‌نشین بزرگ لیتوانی ولهستان در غرب و جمهوری‌های فئودالی مستقلنووگورود وپسکوف و تعداد زیادی دوک‌نشین کوچک در شرق متمایز شدند.
زبان رسمی در مسکو و نووگورود و سپس دردوک‌نشین بزرگ مسکو،اسلاوی کلیسایی بود که از اسلاوی کلیسایی باستان تکامل یافته بود و برای سده‌ها تا زمانپتر یکم زبان ادبی باقی ماند. روسی تا اواخر قرن هفدهم تحت تأثیر شدید اسلاوی کلیسایی توسعه یافت. پس از آن نفوذ وارنه شد و روسی اسلاوی کلیسایی را تحت تأثیر قرار می‌داد.
اصلاحات سیاسیپتر بزرگ با اصلاح الفبا و به هدف سکولارسازی و غربی‌شدگی همراه بود. در آن دوران واژگان تخصصی بسیاری از زبان‌های اروپای غربی پذیرفته شد. تا سال ۱۸۰۰، بخش قابل توجهی از اعیان روسیه بهفرانسوی و گاهیآلمانی به‌طور روزمره صحبت می‌کردند. متون بسیاری از رمان‌های روسی قرن نوزدهم، همچونجنگ و صلحلئو تولستوی، کاملاً به فرانسوی و بدون هیچ ترجمه‌ای بودند، با این فرض که خوانندگان تحصیل‌کرده نیازی به آن ندارند.
تحولات سیاسی اوایل قرن بیستم و تغییرات عمده ایدئولوژی سیاسی، در اصلاحات املایی روسی در سال ۱۹۱۸ خود را نشان داد. شرایط سیاسی و دستاوردهای اتحاد جماهیر شوروی در امور نظامی، علمی و فناوری (به ویژهفضانوردی)، به ویژه در اواسط قرن بیستم، به روسی در سراسر جهان اعتبار ویژه‌ای بخشید.
در دورهاتحاد جماهیر شوروی، سیاست دولت در برابر زبان‌های اقوام مختلف نوسان داشت. اگرچه هر یک از جمهوری‌های تشکیل دهنده زبان رسمی خود را داشتند، روسی در کشور نقش وحدت‌بخش و مقام برتر را داشت، هرچند در سال ۱۹۹۰ به عنوانزبان رسمی اعلام شد.[۳۲] پس ازفروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شوروی در سال ۱۹۹۱، چندین کشور تازه استقلال‌یافته آغاز به ترویج زبان‌های بومی خود کردند، که این امر تا حدودی وضعیت ممتاز زبان روسی را در آن‌ها تغییر داده‌است، هرچند نقش آن به عنوان زبان گفتمان ملی پس از شوروی در سراسر منطقه ادامه داشته‌است.
زبان روسی در جهان پس از سال ۱۹۹۱ به دلیل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کاهش تعدادروس‌ها در جهان و کاهش جمعیت درروسیه زوال یافت.[۳۳][۳۴][۳۵] براساس پژوهشی در سال ۲۰۰۶ از طرف معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی وزارت آموزش روسیه، روسی در حال از دست دادن جایگاه خود در جهان، و به ویژه در روسیه، است.[۳۶][۳۷][۳۸] پژوهشی تازه در سال ۲۰۱۲ روند تضعیف زبان روسی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در مناطق مختلف جهان را دوباره تأیید کرد.[۳۳][۳۹][۴۰][۴۱]
زبان روسی امروزه شاهد هجوموام‌واژگان انگلیسی شده‌است و امروزه دانشگاه‌های بسیاری در روسیه ساخته شده‌اند که به دانشجویان این فرصت را می‌دهد تا به زبان انگلیسی تحصیل داشته باشند. انگلیسی در حقیقت در فهرست زبان‌های رایج در روسیه پس از روسی در جایگاه دوم قرار دارد. از این رو تحصیل به زبان انگلیسی در روسیه و تحصیل دوره‌های زبان انگلیسی در این کشور بسیار رایج است. بیش از ۵۰۰ دانشگاه در این کشور وجود دارد. زبان انگلیسی رایج‌ترین زبان تحصیل در این کشور پس از روسی است.اگرچه زبان روسی زبان رسمی این کشور است، بسیاری از برنامه‌های تحصیلی در مقاطع لیسانس،فوق لیسانس و دکترا به زبان انگلیسی ارائه می‌شود. این درحالی است که در دوران جنگ سرد تمایل بیشتر به یادگیری زبان روسی بود تا زبان انگلیسی.[۴۲] زبان روسی پس ازحمله روسیه به اوکراین توسطولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در رسانه‌ها و تحصیل ممنوع اعلام شد. پس از آنسرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اعلام داشت که مردم اوکراین برایکینه‌ورزی وروس‌هراسی، زبان روسی را رها کردند، اما روس‌ها نباید مانند آنان چنین رفتاری با زبان انگلیسی داشته باشند زیرا زبان هیچ ارتباطی با این وقایع ندارد.
میزان دانستن روسی در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی پیشین (به جز روسیه) در سال ۲۰۰۴
در سال ۲۰۱۰، ۲۵۹٫۸ میلیون گویشور روسی در جهان وجود داشت: در روسیه - ۱۳۷٫۵ میلیون، درکشورهای مستقل همسود و بالتیک - ۹۳٫۷ میلیون، در اروپای شرقی - ۱۲٫۹ میلیون، در اروپای غربی - ۷٫۳ میلیون، در آسیا - ۲٫۷ میلیون، در خاورمیانه و شمال آفریقا - ۱٫۳ میلیون، در صحرای آفریقا - ۰٫۱ میلیون، درآمریکای لاتین - ۰٫۲ میلیون و ایالات متحده، کانادا،استرالیا و نیوزیلند - ۴٫۱ میلیون؛ بنابراین، زبان روسی پس از انگلیسی، ماندارین، هندی-اردو، اسپانیایی، فرانسوی، عربی و پرتغالی هفتمین زبان بزرگ در جهان است.[۳۳][۴۳][۴۴]
روسی یکی ازشش زبان رسمیسازمان ملل متحد است. آموزش به زبان روسی هنوز هم به عنوان زبان دوم و هم به عنوان زبان بومی درروسیه و همچنین بسیاری از جمهوری‌های شوروی پیشین یک انتخاب محبوب است. روسی در بسیاری از جمهوری‌های شوروی پیشین هنوز زبان مهمی برای آموزش کودکان است.[۴۵]
دربلاروس، روسی طبققانون اساسی بلاروس زبان دوم دولتی در کنار بلاروسی است.[۴۶] ۷۷٪ از مردم این کشور در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۶۷٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷]
دراستونی بر اساس برآورد ۲۰۱۱ از کتاب واقعیت‌های جهان، ۲۹٫۶٪ از جمعیت به روسی صحبت می‌کنند.[۴۸] و روسی رسماً یک زبان خارجی محسوب می‌شود.[۴۶] آموزش مدارس به زبان روسی مسئله بسیار بحث‌برانگیزی در سیاست استونی است اما در سال ۲۰۱۹ قول‌هایی داده شده‌است که این مدارس در آینده نزدیک باز بمانند.[۴۹]
درلتونی، روسی رسماً یک زبان خارجی محسوب می‌شود.[۴۶] ۵۵٪ مردم در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۲۶٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷] در ۱۸ فوریه ۲۰۱۲، لتونی یک همه‌پرسی قانون اساسی را در مورد پذیرفتن روسی به عنوان زبان رسمی دوم برگزار کرد.[۵۰] طبق گزارش کمیسیون مرکزی انتخابات، ۲۴٫۹٪ موافق و ۷۴٫۸٪ مخالف این کار بودند و مشارکت در انتخابات ۷۱٫۱٪ بود.[۵۱] از سال ۲۰۱۹، تدریس به زبان روسی به تدریج در کالج‌ها و دانشگاه‌های خصوصی درلتونی و همچنین آموزش عمومی در دبیرستان‌های دولتی لتونی به تدریج متوقف می‌شود.[۵۲][۵۳]
درلیتوانی، روسی هیچ مقام رسمی یا قانونی ندارد، اما استفاده از این زبان در مناطق خاصی وجود دارد. بخش عمده‌ای از مردم، به ویژه نسل‌های قدیمی، می‌توانند به زبان روسی به عنوان یک زبان خارجی صحبت کنند.[۵۴] با این حال، انگلیسی در لیتوانی جایگزین روسی به عنوانزبان میانجی شده‌است و حدود ۸۰٪ از جوانان به انگلیسی به عنوان زبان خارجی نخست صحبت می‌کنند.[۵۵] لیتوانی برخلاف دو کشور دیگر بالتیک، اقلیت روسی‌زبان نسبتاً کمی دارد (۵٫۰٪ در سال ۲۰۰۸).[۵۶]
درمولداوی، طبق قانون دوران اتحاد جماهیر شوروی، زبان روسی زبان ارتباط میان‌قومی است.[۴۶] ۵۰٪ از مردم این کشور در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۱۹٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷]
طبق سرشماری سال ۲۰۱۰ در روسیه، ۱۳۸ میلیون نفر (۹۹٫۴٪ از پاسخ‌دهندگان) در روسی مهارت داشتند، در حالی که طبق سرشماری سال ۲۰۰۲ این تعداد ۱۴۲٫۶ میلیون نفر (۹۹٫۲٪ از پاسخ‌دهندگان). بود[۵۷]
دراوکراین، طبققانون اساسی سال ۱۹۹۶، روسی زبان ارتباط میان‌قومی و یک زبان اقلیت است.[۴۶] طبق برآوردهای هفته‌نامه Demoskop در سال ۲۰۰۴، ۱۴٬۴۰۰٬۰۰۰ نفر گویشور بومی روسی و در کل ۲۹ میلیون گویشور فعال این زبان در کشور وجود داشت.[۵۸] ۶۵٪ از مردم اوکراین در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۳۸٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷] در ۵ سپتامبر ۲۰۱۷، پارلمان اوکراین قانون جدید آموزشی را تصویب کرد که آموزش ابتدایی را برای دانش آموزان به هر زبانی غیر ازاوکراینیممنوع می‌کرد.[۵۹] این قانون با انتقاد مقامات روسیه روبرو شد.[۶۰][۶۱]
در قرن بیستم، زبان روسی یک زبان اجباری در مدارس اعضایپیمان ورشو و سایرکشورهای کمونیستی متحد اتحاد جماهیر شوروی بود. طبق نظرسنجی یوروبارومتر ۲۰۰۵،[۶۲] تسلط به زبان روسی در برخی از کشورها، به ویژه در مناطقی که مردم بهزبان‌های اسلاوی صحبت می‌کنند (یعنی لهستان، جمهوری چک، اسلواکی وبلغارستان) نسبتاً بالاست (۲۰–۴۰٪) و مردم از این رو در یادگیری زبان روسی تبحر دارند.
درارمنستان، روسی هیچ وضعیت رسمی ندارد، اما طبق کنوانسیون چارچوب حمایت از اقلیت‌های ملی به عنوان زبان اقلیت شناخته شده‌است.[۴۶] ۳۰٪ از مردم در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۲٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷]
درجمهوری آذربایجان، روسی هیچ وضعیت رسمی ندارد، اما زبان میانجی است.[۴۶] ۲۶٪ از جمعیت در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی تسلط داشتند و ۵٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار استفاده می‌کردند.[۴۷]
درچین، زبان روسی وضعیت رسمی ندارد، اما توسط جوامع کوچک روسی‌زبان در شمال شرقی استانهیلونگ‌جیانگ صحبت می‌شود.
درگرجستان، روسی وضعیت رسمی ندارد، اما طبق کنوانسیون چارچوب حمایت از اقلیت‌های ملی به عنوان زبان اقلیت شناخته شده‌است.[۴۶] طبقکتاب حقایق جهان روسی زبان ۹٪ از مردم است.[۶۳] اتنولوگ از زبان روسی به عنوان زبان کاری واقعی این کشور یاد می‌کند.
درقزاقستان، روسی زبانی رسمی است ولی زبان نخست کشور به‌شمار نمی‌رود. با این حال طبق ماده ۷قانون اساسی قزاقستان این زبان از وضعیت برابری بازبان قزاقی در دولت ملی و محلی برخوردار است.[۴۶] سرشماری سال ۲۰۰۹ در این کشور گزارش داد که ۱۰٬۳۰۹٬۵۰۰ نفر، یا ۸۴٫۸٪ از جمعیت ۱۵ سال به بالا، می‌توانند به زبان روسی بخوانند و بنویسند و همچنینزبان گفتاری آن را درک کنند.[۶۴]
درقرقیزستان، روسی به موجب ماده ۵قانون اساسی یک زبان رسمی است.[۴۶] در سرشماری سال ۲۰۰۹ آمده‌است که ۴۸۲٫۲۰۰ نفر یا ۸٫۹۹٪ از جمعیت کشور به زبان روسی به عنوان زبان مادری صحبت می‌کنند.[۶۵] علاوه بر این، ۱٬۸۵۴٬۷۰۰ نفر از ساکنان قرقیزستان ۱۵ سال به بالا یا ۴۹٫۶٪ از جمعیت در این گروه سنی به روسی به عنوان زبان دوم صحبت می‌کردند.
درتاجیکستان، روسی طبققانون اساسی زبان ارتباط میان‌قومی است و استفاده از آن در اسناد رسمی مجاز است.[۴۶] ۲۸٪ از جمعیت در سال ۲۰۰۶ به زبان روسی مسلط بودند و ۷٪ از آن‌ها از آن به عنوان زبان اصلی در میان خانواده، دوستان یا محل کار خود استفاده می‌کردند.[۴۷] کتاب حقایق جهان اشاره می‌کند که زبان روسی در این کشور به‌طور گسترده‌ای در دولت و تجارت استفاده می‌شود.[۴۸]
درترکمنستان، روسی وضعیت خود را به عنوان زبان رسمی میانجی در سال ۱۹۹۶ از دست داد.[۴۶] طبق تخمین بدون تاریخی از کتاب حقایق جهان، ۱۲٪ از مردم این کشور به زبان روسی صحبت می‌کنند.[۴۸] با این وجود، مطبوعات و وب سایت‌های دولت ترکمنستان به‌طور منظم مطالبی را به زبان روسی منتشر می‌کنند و روزنامهنیترالنی ترکمنستان و شبکه ۴ترکمنستان تی‌وی به زبان روسی وجود دارند. در این کشور مدارسی مانند دبیرستان مشترک ترکمنستان و روسیه نیز وجود دارد.
درازبکستان، روسی زبان ارتباط میان‌قومی است. این زبان در مواردی نقش زبان رسمی را دارد، استفاده از آن در اسناد رسمی مجاز است و زبان میانجی کشور و نخبگان به‌شمار می‌رود.[۴۶][۶۶] طبق تخمین بدون تاریخی از کتاب حقایق جهان، ۱۴٫۲٪ از مردم این کشور به روسی صحبت می‌کنند.[۴۸]
در سال ۲۰۰۵، روسی بیشترین زبان خارجی آموزش داده‌شده درمغولستان بود[۶۷] و در سال ۲۰۰۶ آموزش آن در مدارس از سال هفتم به بعد به عنوان زبان خارجی دوم اجباری شد.[۶۸]
دراسرائیل نیز به روسی صحبت می‌شود. تعداد اسرائیلی‌های روسی‌زبان بومی حدود ۱٫۵ میلیون نفر[۶۹] یا ۱۵٪ از جمعیت کشور است.[۷۰]مطبوعات ووب سایت‌های اسرائیلی مرتباً مطالب خود را به زبان روسی منتشر می‌کنند و روزنامه‌ها، ایستگاه‌های تلویزیونی، مدارس و رسانه‌های اجتماعی روسی‌زبان بسیاری در این کشور وجود دارد.[۷۱] یککانال تلویزیونی اسرائیلی به ناماسرائیل پلاس عمدتاً برنامه‌های خود را به زبان روسی پخش می‌کند.
درویتنام، زبان روسی به همراه چینی و ژاپنی به برنامه درسی مدارس ابتدایی اضافه شده‌است و به عنوان «نخستین زبان‌های خارجی» برای یادگیری دانشجویان ویتنامی، در سطحی برابر با انگلیسی نامگذاری شده‌است.[۷۲]
پراکندگی گویشوران روسی در ایالات آمریکا بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۰
روسی برای نخستین بار هنگامی که کاوشگران روس بهآلاسکا سفر کردند و در طول قرن هجدهم ادعای این منطقه را برای روسیه داشتند، درآمریکای شمالی مطرح شد. اگرچه بیشتر استعمارگران روسی پس از خریداری آلاسکا در سال ۱۸۶۷ توسط ایالات متحده این منطقه را ترک کردند، تعداد انگشت شماری از آن‌ها باقی ماندند و زبان روسی را تا به امروز در این منطقه حفظ کردند، اگرچه امروزه تنها شمار اندکی گویشور قدیمی از این گویش منحصر به فرد باقی مانده‌است.[۷۳] درنیکولائفسک آلاسکا روسی بیشتر از انگلیسی صحبت می‌شود. جوامع قابل توجه روسی‌زبان نیز درآمریکای شمالی، به ویژه در مراکز بزرگ شهریایالات متحده وکانادا، مانند شهرهاینیویورک،فیلادلفیا،بوستون،لس آنجلس،نشویل،سان فرانسیسکو،سیاتل،اسپوکن،تورنتو،بالتیمور،میامی،شیکاگو،دنور وکلیولند حضور دارند. آن‌ها در تعدادی از این مناطق دارای روزنامه‌هایی به زبان روسی هستند. با این حال تنها حدود ۲۵٪ از آن‌ها از نظر نژادی روس هستند. پیش ازفروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اکثریت قریب به اتفاق روس‌زبان‌ها درساحل برایتون، بروکلین در شهر نیویورکیهودیان روسی‌زبان بودند. پس از آن، با مهاجرت روس‌ها و اوکراینی‌ها به همراه برخی دیگر از یهودیان روسی و آسیای میانه از کشورهایاتحاد جماهیر شوروی پیشین تا حدودی آمارها تغییر پیدا کردند. طبق سرشماری سال ۲۰۰۷ ایالات متحده روسی زبان اصلی بیش از ۸۵۰٬۰۰۰ نفر از ساکنان این کشور در خانه بود.[۷۴]
در نیمه دوم سده ۲۰، روسی محبوب‌ترین زبان خارجیکوبا بود. علاوه بر تدریس روسی در دانشگاه‌ها و مدارس در این کشور، برنامه‌های آموزشی در رادیو و تلویزیون نیز به این زبان وجود داشت. در ژانویه ۲۰۱۹، تلویزیون کوبا یک برنامه آموزشی را به زبان روسی افتتاح کرد. این پروژه کاملاً پیش‌بینی‌شده بود، چرا که روسیه و کوبا دارای همکاری‌های استراتژیک بسیاری هستند.دانشگاه دولتی هاوانا یک دوره کارشناسی را به نام زبان روسی و زبان خارجی دوم آغاز کرده‌است. در این دانشگاه همچنین بخش زبان روسی وجود دارد که دانشجویان می‌توانند کتاب‌های الکترونیکی روسی را بدون اتصال به اینترنت بررسی کنند. دوره‌های زبان روسی در دو مدرسه درهاوانا، پایتخت کوبا، در جریان است.[۷۵] تخمین زده می‌شود ۲۰۰٬۰۰۰ نفر در کوبا به زبان روسی صحبت می‌کنند، به این دلیل که بیش از ۲۳٬۰۰۰ از کوبایی‌ها تحصیلات دانشگاهی خود را در اتحاد جماهیر شوروی پیشین و سپس در روسیه گذرانده‌اند و گروهی دیگر از آن‌ها نیز در آموزشگاه‌های نظامی و فنی روسیه تحصیل کرده‌اند و با دانش به زبان روسی به کشور بازگشته‌اند. همچنین تقریباً ۲٬۰۰۰ روسی و نوادگان آن‌ها ساکن کوبا هستند.
زبان روسی همچنین یکی از دو زبان رسمیایستگاه فضایی بین‌المللی است؛ فضانوردانناسا که در کنار فضانوردان روسی خدمت می‌کنند، معمولاً دوره‌های زبان روسی را می‌گذرانند. این کار بهمأموریت آپولو-سایوز بر می‌گردد که نخستین بار در سال ۱۹۷۵ انجام شد.
در مارس ۲۰۱۳ اعلام شد که روسی (۸٪) پس از انگلیسی (۶۰٪) دومین زبان مورد استفاده بر روی اینترنت است. مردم از زبان روسی در ۵٫۹٪ از کل وب سایت‌ها استفاده می‌کنند که کمی جلوتر اززبان ترکی استانبولی (۳٪) و بسیار عقب‌تر از انگلیسی (۶۰٪) بود. روسی نه تنها در ۸۹٫۸٪ از سایت‌های.ru، بلکه در ۸۸٫۷٪ از سایت‌های با دامنه.su اتحاد جماهیر شوروی پیشین نیز استفاده می‌شود. وب سایت‌های کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز از سطح بالای روسی استفاده می‌کنند: ۷۹٫۰ درصد در اوکراین، ۸۶٫۹ درصد در بلاروس، ۸۴٫۰ درصد در قزاقستان، ۷۹٫۶ درصد در ازبکستان، ۷۵٫۹ درصد در قرقیزستان و ۸۱٫۸ درصد در تاجیکستان. با این حال، زبان روسی ششمین زبان مورد استفاده در ۱۰۰۰ سایت پربازدید پس ازانگلیسی،چینی،فرانسوی،آلمانی وژاپنی است.[۷۶]
سامانه واجی روسی ازنیااسلاوی ریشه گرفته‌است که پیش از استقرار در حدود سال ۱۴۰۰، در اوایل دوره تاریخی مورد تغییرات اساسی قرار گرفت.[۷۷] ساختارهجایی روسی کمی پیچیده‌است.
ریشه‌های ادبیات روسی را می‌توان درقرون وسطی جست؛ یعنی زمانی که نخستین اشعار حماسی و سرگذشت‌ها به زبانروسی باستان تصنیف شدند. درعصر روشنگری ادبیات روسی اهمیت زیادی پیدا کرد و از اوایلدههٔ ۱۸۳۰ وارد دوران طلایی خود در شعر، نثر ونمایشنامه شد. ادبیات روسی پس ازانقلاب ۱۹۱۷ به دو بخش شوروی و مهاجران سفید تقسیم شد. اتحاد جماهیر شوروی مبلغ سوادآموزی جهانی بود و به همین جهتصنعت چاپ کتاب را به شدت توسعه بخشید اما در عین حال به سانسور ایدئولوژیک دست می‌زد.
ادبیات نوین روسی از زمانالکساندر پوشکین (Алекса́ндр Пу́шкин) در نیمه نخست سده ۱۹ آغاز شد. پوشکین با رد کردن واژگان و دستورهای باستانی و جایگزینی آن‌ها با برابرهای روسی گفتاری درادبیات روسی انقلابی ایجاد کرد. امروزه نیز خوانندگان آثار پوشکین در سنین پایین ممکن است در درک برخی از واژگان با مشکلات کمی روبرو شوند، زیرا واژگان دوره پوشکین گاه تاریخی شده یا تغییر معنی داده‌اند. بیشتر اصطلاحاتی که نویسندگان روسی همچون پوشکین،لرمانتف (Михаи́л Ле́рмонтов)،نیکلای گوگول (Никола́й Го́голь) والکساندر گریبایدوف (Алекса́ндр Грибое́дов) در آثارشان استفاده کرده‌اند، در روسی گفتاری نوین به ضرب‌المثل تبدیل شده‌اند.[۷۸]
زبان روسی یکی از غنی‌ترین و پیچیده‌ترین زبان‌های دنیا به حساب می‌آید. دستور زبان روسی بسیار پیچیده‌است. زبان روسی یکی از سخت‌ترین زبان‌ها است که ساختار گرامری پیچیده دارد. حتی تواناییخواندن و نوشتن برای برخی از مردم روس غیرقابل دسترس است. حتی امروزه برخی از روسی زبانان، برخی لغات را اشتباه استفاده می‌کنند.
زبان روسی از نظر ساختار گرامری دارای تشابهاتی با زبان‌های اروپای شرقی و زبان آلمانی است.[۸۰] برخی از مهم‌ترین خصوصیات این گرامری این زبان عبارت‌اند از:
جنسیت اسامی نقش مهمی در زبان روسی ایفا می‌کند. دانستن جنسیت اسامی از این نظر مهم است که این موضوع بر روی صفت‌ها، ضمایر و حالت گذشته افعال تأثیر می‌گذارد. می‌توان گفت ساختن حتی یک عبارت ساده هم در زبان روسی بدون دانستن جنسیت اسامی غیرممکن است.
در زبان روسی هر اسم می‌تواند یکی از سه جنسیت زیر را داشته باشد:
مذکر
مؤنث
خنثی
جنسیت اسامی در روسی از پاره‌ای قواعد تبعیت می‌کند. این قواعد در بیشتر موارد (اما نه همیشه) صادق هستند. اگر اسم به حیوان یا انسان اشاره کند، اسامی اشاره‌کننده به فرد یا حیوان مذکر، از نظر گرامری هم مذکر خواهد بود و برای مؤنث‌ها برعکس. اسامی خنثی هم به اشیا یا مفاهیم انتزاعی اشاره می‌کنند. تنها دسته کوچکی از جانداران از نظر گرامری اسم خنثی دارند.
البته تعداد زیادی از اشیاء و اسامی غیر زنده هم مذکر یا مؤنث هستند. جنسیت این اسامی از قاعده‌ای تبعیت نمی‌کند و رابطه‌ای با معنای آن‌ها ندارد. طبقه‌بندی اسامی غیر زنده به مذکر و مؤنث از طریق حروف آخر آن‌ها قابل شناسایی است. در واقع جنسیت بیشتر اسامی در زبان روسی را می‌توان از طریق آخرین حروف شناسایی کرد. تعدادی قواعد ساده برای شناسایی جنسیت اسامی وجود دارد. این قواعد برای نوآموزان کافی خواهد بود البته به یاد داشته باشید که از این طریق نمی‌توان جنسیت تمام اسامی روسی را شناسایی کرد.[۸۱]
زبان روسی هم مانند بیشتر زبان‌های اسلاوی حالت محور است. این یعنی در این زبان به جای جایگاه اسم، حالت یا پادژ (Падеж) آن نقش اسم در جمله را مشخص می‌کند. زبان روسی دارای شش حالت متفاوت برای اسامی است:
فاعلی (Nominative): حالت فاعلی به فاعل جمله اشاره می‌کند. فاعل به معنای واژه‌ای است که فعلی را در جمله انجام می‌دهد. به مثال زیر توجه کنید:
Студент говорит (دانش آموز صحبت می‌کند)Студент может (دانش آموز می‌تواند)
در جملات بالا دانش آموز فاعل جمله به حساب می‌آید.
مفعولی مستقیم (Accusative): حالت مفعولی مستقیم به مفعول مستقیم جمله اشاره می‌کند و در مقابل حالت مفعولی غیر مستقیم قرار می‌گیرد. به مثال زیر توجه کنید:
Студент читаеткнигу (دانش آموز کتاب می‌خواند)
در این جمله کتاب مفعول مستقیم جمله است. برای درک بهتر مفعول مستقیم بهتر است مفعول غیر مستقیم را هم بشناسید.
مفعولی غیر مستقیم (Dative): حالت مفعولی غیر مستقیم به مفعول غیر مستقیم در جمله اشاره می‌کند. به مثال زیر توجه کنید:
Студент пишет письмосестре (دانش آموز نامه‌ای به خواهر می‌نویسد)
در این جمله ما دو مفعول داریم: نامه و خواهر. نامه مفعول مستقیم جمله و خواهر مفعول غیر مستقیم جمله خواهد بود. البته یک جمله می‌تواند تنها دارای یک مفعول غیر مستقیم هم باشد. در رابطه با روش شناسایی مفعول مستقیم و غیر مستقیم بعداً بیشتر صحبت خواهیم کرد.
مالکی (Genitive): حالت مالکی به مالکیت چیزی توسط دیگری اشاره می‌کند. به مثال زیر توجه کنید:
Работастудента очень интересна. (کار دانش آموز بسیار جالب است)
در جمله بالا کار متعلق به دانش آموز است پس واژه کار در حالت مالکی قرار خواهد گرفت.
ابزاری (Instrumental): حالت ابزاری به ابزاری اشاره می‌کند در جمله کاری توسط آن انجام شده. به مثال زیر توجه کنید:
Студент пишетручкой (دانش آموز با یک خودکار می‌نویسد)
در جمله بالا خودکار در حالت ابزاریست چراکه از آن به عنوان یک ابزار استفاده شده.
حرف اضافه (Prepositional): حالتحرف اضافه معمولاً به مکانی اشاره می‌کند که اتفاق در آن رخ داده. به مثال زیر توجه کنید:
Студент живётв Москве (دانش آموز در مسکو زندگی می‌کند)
در جمله بالا واژه مسکو (Москве) به همراه حرف اضافه в مجموعاً حالت حرف اضافه را ایجاد می‌کنند.[۸۱]
هر چند ممکن است عجیب بنظر برسد، ولی روس زبانان برای زمان حال از فعل بودن استفاده نمی‌کنند؛ مثلاً به جای: «من دانش‌آموز هستم» می‌گویند: «من دانش‌آموز» =Я студент.
در زبان روسی، محل به‌کارگیری ترس از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان مثال استرس «я плачу» روی بخش دوم قرار دارد و در صورت رعایت این نکته معنای «من در حال پرداخت هستم» می‌دهد. حالا اگر ترس همین کلمه روی بخش اول باشد، معنای آن به «من گریه می‌کنم» تغییر می‌یابد.
بر قوانین نوشتاری کنونی اصلاحات عمده‌ای در سال‌های ۱۹۱۸ و ۱۹۵۶ اعمال شده‌است. یک به‌روزرسانی در اواخر دهه ۱۹۹۰ نیز پیشنهاد شد که با پذیرش عمومی همراه نبود و رسماً نیز پذیرفته نشد. نشانه‌گذاری‌های روسی در اصل بر پایهیونانی میانه بودند که در سده‌های ۱۷ و ۱۸ بر پایه مدل‌های آلمانی و فرانسوی اصلاح شدند.[۸۳]
↑Лопатин В. В. , Улуханов И. С. (2005). "Восточнославянские языки. Русский язык".Языки мира. Славянские языки. М.:Academia. pp. 448–450.ISBN978-5-87444-216-3.
