زبان اکسیتان،اوکسیتان یااکسیتانی (به اکسیتان: occitan) یک یا گروهی از چندینزبان رومی است که که درجنوب فرانسه،موناکو،دره‌های اکسیتانایتالیا و همچنیندره آراناسپانیا گفتگو می‌شود. این مناطق در مجموعاکسیتانیا نامیده می‌شوند. اکسیتان همچنین در درون بومگواردیا پیمونتزه (کالابریا، ایتالیا) تکلم می‌شود. برخی زبانکاتالان را جزو اکسیتان می‌دانند، چرا کهفاصله میان این زبان و برخی از گویش‌های اکسیتان (مانندزبان گاسکون) مانند فاصله بین گویش‌های مختلف اکسیتان است. کاتالان تا پایان قرن نوزدهم گویشی از زبان اکسیتان محسوب می‌شد و هنوز هم نزدیکترین خویشاوند آن باقی مانده‌است.[۸]
گویشی از اکسیتان معروف بهآرانی در دره آرانکاتالونیا زبان رسمی است. از سپتامبر ۲۰۱۰،پارلمان کاتالونیا زبان اکسیان آرانی را به عنوان زبان رسمی مورد استفاده در دره آران در نظر گرفته‌است.
در طول تاریخ از نام‌هایلیموزینی (Lemosin)،لانگدوسی (Lengadocian)،گاسکون و بعداًپرونسی (Provençal ,Provençau یاProuvençau) به عنوان مترادف اکسیتان استفاده شده‌است. امروزه «پرونسی» عمدتاً به عنوان گویش اکسیتانپروانس در جنوب شرقی فرانسه گفته می‌شود.
برخلاف سایر زبان‌های رومی مانند فرانسوی یااسپانیایی، هیچزبان معیار نوشتاری واحدی به نام «اکسیتان» وجود ندارد و زبان اکسیتان در فرانسه، محل زندگی بیشتر اکسیتان‌ها، هیچ وضعیت رسمی ندارد. در عوض، چندین روش معیار برای نوشتن اکسیتان وجود دارد که برخی از آنها بر اساس همه گویش‌ها و برخی دیگر بر اساس گویشی خاص هستند. این تلاش‌ها به دلیل کاهش روز افزون استفاده از زبان اکسیتان به عنوان یکزبان گفتاری در بسیاری از مناطق جنوبی فرانسه و همچنین تفاوت‌های چشمگیر درواج‌شناسی و واژگان در میان گویش‌های مختلف اکسیتان با مانع روبرو می‌شود.
نام اکسیتان ازlenga d'òc («زبان òc») گرفته شده‌است،òc در اکسیتان به معنایبله است. در حالی این اصطلاح به صورت شفاهی پس از انحطاط لاتین به کار می‌رفته‌است، در مستندات تاریخی برای نخستین باردانته، شاعر ایتالیایی قرون وسطی، به وجودزبان اک (langue d'oc) اشاره کرده‌است. او در یکی از آثارش می‌گوید:«nam alii oc, alii si, alii vero dicunt oil» («برخیoc می‌گویند، گروهیsì و دیگرانoïl می‌گویند») او بدین ترتیب سه زبان اصلی ادبیرومی را بر اساس واژه هر زبان برای «بله» برجسته می‌کند؛زبان òc (اکسیتان)،زبان oïl (فرانسوی)، وزبان sì (سیسیلی و ایتالیایی). البته این تنها ویژگی تعیین‌کننده هر گروه نبود.
از آنجا که قلمرویی که در آن اکسیتان گفتگو می‌شود، توسط سایرزبان‌های رومی احاطه شده‌است و بنابراین عوامل خارجی بر پیدایش و توسعه آن تأثیر گذاشته‌اند. عواملی که باعث شدند اکسیتان به صورت جداگانه تکامل بیابد عبارتند از:
نفوذ تاریخی و طولانی مدت روم:ژولیس سزار یک بار گفت که مردمآکتین میتوانند بهرومیها یاد دهند که چگونه بهتر به لاتین صحبت کنند. به گفته مولر، «جدایی زبانی فرانسه با تأثیر رومیان آغاز شد»[۱۰]
کاتالان در مناطق ساحلی دریای مدیترانه شمالی و مرکزی اسپانیا وجزایر بالئاری رابطه تنگاتنگی با زبان اکسیتان دارد و این دو از نظر بسیاری ویژگی‌های زبانی یک منشأ مشترک دارند (نگاه کنیدبه زبان‌های اکسیتانو-رومی). این زبان از نخستین زبان‌های رومی بود که درقرون وسطی به عنوان وسیله‌ای برای نوشتن ادبیات استفاده می‌شد. در قرون ۱۲ و ۱۳، کوچ‌نشینان کاتالان به زبان اکسیتان می‌نوشتند.
«پاک باش و به فرانسوی صحبت کن» که در پشت دیوار یک مدرسه جنوب فرانسه نوشته شدهاستتظاهراتی دوازده هزار نفری در حمایت از رسمیت‌بخشی اکسیتان درکارکاسون، ۲۲ اکتبر ۲۰۰۵
گرچه اکسیتان در بیشتر روستاهای جنوب فرانسه تا قرن بیستم یک زبان روزمره بود، اما طبق برآوردهای سال ۲۰۱۲ حدود ۱۰۰٬۰۰۰ نفر در فرانسه به این زبان صحبت می‌کردند.
طبق سرشماری سال ۱۹۹۹ فرانسه، ۶۱۰٬۰۰۰ نفرگویشور بومی این زبان بودند (تقریباً همه آنها بومی فرانسوی نیز بودند) و شاید یک میلیون نفر دیگر تا حدی بدان تسلط داشتند. طبق الگویتغییر زبان، بیشتر این بازمانده‌ها را باید در میان پیرترین جمعیت‌ها یافت. فعالان اکسیتان (کهاکسیانیست نامیده می‌شوند) تلاش می‌کنند در پیش‌دبستانی‌های به زبان اکسیتان (Calandretas) زبان را دوباره به جوانان معرفی کنند.
با این وجود، تعداد گویشوران مسلط به زبان اکسیتان به طرز چشمگیری در حال کاهش است. یک گردشگر در شهرهای جنوب فرانسه بعید است یک واژه اکسیتان در خیابان (یا حتی در خانه) بشنود و احتمالاً گهگاهی فقط در تابلوهای خیابانی اکسیتان را ببیند که در بیشتر موارد برابر فرانسوی با برجستگی بیشتری نشان داده شده‌است.
اکسیتان‌ها، در نتیجه بیش از ۲۰۰ سال سرکوب و تحقیر به ندرت در حضور غریبه‌ها، چه اهالی خارج از اکسیتانیا و چه اهالی خارج از کشور، به زبان خود صحبت می‌کنند. اکسیتان هنوز هم توسط بسیاری از افراد پیر در مناطق روستایی گفتگو می‌شود، اما آنها نیز معمولاً هنگام رودررویی با افراد خارجی به زبان فرانسوی سخن می‌گویند.
منطقه‌ای که اکسیتان در گذشته در آن رایج بوده امروزه تقریباً ۱۶ میلیون نفر جمعیت دارد. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌است که ممکن است تقریباً ۷۸۹٬۰۰۰ نفر درفرانسه،ایتالیا،اسپانیا وموناکو آن را به عنوان زبان نخست گفتگو می‌کنند. در موناکو، زبان اکسیتان بالیگوریمونگاسک که دیگر زبان بومی منطقه است همزیستی می‌کنند.[۲۳][۲۴] برخی از پژوهشگران اظهار داشتند که تا هفت میلیون نفر در فرانسه این زبان را می‌فهمند،[۲۵][۲۶][۲۷] در حالی که در سال ۱۹۲۱ دوازده تا چهارده میلیون نفر کاملاً با آن صحبت می‌کردند.[۲۸] در سال ۱۸۶۰، گویشوران اکسیتان بیش از ۳۹٪[۲۹] از کل جمعیت فرانسه را تشکیل می‌دادند (در برابر ۵۲٪ فرانسوی‌زبان). در دهه ۱۹۲۰ این تعداد به ۲۶٪ تا ۳۶٪[۳۰] و در سال ۱۹۹۳ به کمتر از ۷٪ رسید.
زبان اکسیتان به جای اینکه یک زبان واحد باشد، اساساً توسط گویش‌های آن تعریف می‌شود. این نکته در جنوب فرانسه بسیار مناقشه‌برانگیز است، زیرا بسیاری از مردم زبان اکسیتان را به عنوان یک زبان واقعی نمی‌شناسند و فکر می‌کنند «گویش»های آن هر کدام یک زبان هستند.[۳۱] هر شهر و روستای اکسیتان‌زبان مانند زبان‌های دیگر مناطقی که اساساً گفتاری بوده و زیاد نوشته نمی‌شدند (به عنوان مثالزبان‌های رتی-رومی،فرنکو-پروونسال،آستوری-لئونی وآراگونی)، عملاً گویش خاص خود را دارد که با هم در کل اکسیتانیا یکزنجیره گویشی کلاسیک را تشکیل می‌دهند که به تدریج در طول مسیر از یک طرف به طرف دیگر تغییر می‌کند. با این وجود، متخصصان معمولاً زبان اکسیتان را به شش گویش اصلی تقسیم می‌کنند:
در حال حاضر دو روش اصلی برای نوشتار اکسیتان استفاده می‌شود، یکی معروف به «کلاسیک»، که براساس اکسیتان معیار قرون وسطی است و دیگری که به دلیل استفاده از آن توسطفردریک میسترال بعضاً «میسترالی» نامیده می‌شود و بر اساس قوانین نوشتاری نوین فرانسوی است. گاهی اوقات، بین کاربران هر سامانه تضاد وجود دارد. الفبای اکسیتان ۲۳ حرف به شرح زیر دارد:
یکی از شناخته‌شده‌ترین متن‌ها به اکسیتان بیست و ششمینکانتویپورجاتوریو ازدانته است کهآرنو دانیل در آن به راوی پاسخ می‌دهد:
Tan m'abellís vostre cortés deman, / qu'ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. / Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; / consirós vei la passada folor, / e vei jausen lo joi qu'esper, denan. / Ara vos prec, per aquella valor / que vos guida al som de l'escalina, / sovenha vos a temps de ma dolor.
اکسیتان نوین:Tan m'abelís vòstra cortesa demanda, / que ieu non-pòdi ni vòli m'amagar de vos. / Ieu soi Arnaut, que plori e vau cantant; / consirós vesi la foliá passada, / e vesi joiós lo jorn qu'espèri, davant. / Ara vos prègui, per aquela valor / que vos guida al som de l'escalièr, / sovenhatz-vos tot còp de ma dolor.
متن بالا این‌گونه ترجمه می‌شود:بنابراین خواسته مودبانه شما مرا خشنود می‌کند، / من نمی‌توانم خود را از تو پنهان کنم و نخواهم کرد. / من آرنو هستم که گریه می‌کنم و آواز می‌خوانم؛ / من حماقت گذشته را مقصر می‌دانم، / و روز امید شادی‌آور را پیش رویم می‌بینم. / بنابراین من با آن قدرت از تو درخواست می‌کنم / که تو را به قله پله‌ها راهنمایی می‌کند، / مراقب باش که رنج مرا تسکین دهی!
↑Bernissan, Fabrice (2012). "Combien l'occitan compte de locuteurs en 2012?".Revue de Linguistique Romane(به فرانسوی).76: 467–512.
↑Martel, Philippe (December 2007)."Qui parle occitan ?".Langues et cité(به فرانسوی). No. 10. Observation des pratiques linguistiques. p. 3.De fait, le nombre des locuteurs de l'occitan a pu être estimé par l'INED dans un premier temps à 526 000 personnes, puis à 789 000 ("In fact, the number of occitan speakers was estimated by the French Demographics Institute at 526,000 people, then 789,000")
↑"Page d'accueil".Région Nouvelle-Aquitaine – Aquitaine Limousin Poitou-Charentes. Archived fromthe original on 27 January 2012. Retrieved25 December 2020.
↑۱۳٫۰۱۳٫۱Portuguese and Spanish haveestiagem andestiaje, respectively, for drought, dry season or low water levels.
↑۱۴٫۰۱۴٫۱Portuguese and Spanish havevéspera andvíspera, respectively, for eve, or the day before.
↑Spanish also hastrozo, and it is actually a borrowing from Catalantros. Colón 1993, p 39. Portuguese hastroço, but aside from also being a loanword, it has a very different meaning: "thing", "gadget", "tool", "paraphernalia".
↑Modern Spanish also hasgris, but it is a modern borrowing from Occitan. The original word waspardo, which stands for "reddish, yellow-orange, medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre, pale ochre, dark ohre, brownish, tan, greyish, grey, desaturated, dirty, dark, or opaque."Gallego, Rosa; Sanz, Juan Carlos (2001).Diccionario Akal del color(به اسپانیایی). Akal.ISBN978-84-460-1083-8.
↑Pierre, Bec. (1995)La langue occitane, coll. Que sais-je? n° 1059, Paris: Presses Universitaires de France.
↑Arveiller, Raymond. (1967)Étude sur le parler de Monaco, Monaco: Comité National des Traditions Monégasques, p. ix.
↑Klinkenberg, Jean-Marie.Des langues romanes, Duculot, 1994, 1999, p. 228: "The amount of speakers is an estimated 10 to 12 millions... in any case never less than 6 millions."
↑Baker, Colin; and Sylvia Prys Jones.Encyclopedia of bilingualism and bilingual education, 1997, p. 402: "Of the 13 million inhabitants of the area where Occitan is spoken (comprising 31départements) it is estimated that about half have a knowledge of one of the Occitan varieties."
↑Barbour, Stephen and Cathie Carmichael.Language and nationalism in Europe, 2000, p. 62: "Occitan is spoken in 31départements, but even theEBLUL (1993: 15–16) is wary of statistics: 'There are no official data on the number of speakers. Of some 12 to 13 million inhabitants in the area, it is estimated 48 per cent understand Occitan, 28 per cent can speak it, about 9 per cent of the population use it on a daily basis, 13 per cent can read and 6 per cent can write the language.'"
↑(Anglade 1921):La Langue d'Oc est parlée actuellement par douze ou quatorze millions de Français ("Occitan is now spoken by twelve or fourteen million French citizens").
↑(Backer 1860):parlée dans le Midi de la France par quatorze millions d'habitants ("spoken in the South of France by fourteen million inhabitants").
↑(Gaussen 1927):...défendre une langue, qui est aujourd'hui la mère de la nôtre, parlée encore par plus de dix millions d'individus... ("protect a language, which is today the mother of ours, still spoken by more than ten million individuals")
