«شبانه‌روز» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای فیلم ایرانی،شبانه‌روز (فیلم) را ببینید.
«شب و روز» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای رمانی نوشتهٔ ویرجینیا وولف،شب و روز (رمان وولف) را ببینید.
نمایش اینکه چقدر (به ساعت) زمینروشن است نسبت بهعرض جغرافیایی و محل در زمینمرز بین روز و شب در زمین که از ایستگاه فضایی بین‌المللی گرفته شده است.[۱]
روز یاشبانه‌روز، به معنی مدتزمان یک دوره تناوبحرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید (روز حقیقی) است که با تعدیل آن بر پایهٔیکای متریک زمان (ثانیه) به‌عنوان یک‌دورهٔ ۲۴ساعته (روز متوسط) واحدی از زمان و گاه‌شماری است. کاربرد دیگر آن، روز نجومی است که این تناوب بامبدأ یک نقطهٔ ثابت کیهانی (ستاره یا نصف‌النهار) است. برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعیِشان شبانه‌روز در نظر گرفته می‌شود. در یک شبان‌روز، به ترتیب:بامداد،نیمروز (ساعت ۱۲)،بعدازظهر (پس‌نیم‌روز)،عصر (ایوار) ونیم‌شب (ساعت ۲۴ یا ۰۰) هستند.
همچنین واژهٔ روز می‌تواند به بخشی از روز کهشب نیست (ازپگاه تاشامگاه) نیز اشاره داشته باشد، که در اصلروز روشن خوانده می‌شود. همچنین روز می‌تواند به یک روز ازهفته یا یک روز ازتقویم اشاره داشته باشد.
آنچه درزبان فرانسه امروزه به معنای «روز» به کار می‌رود، در واقع ریختی اززبان فارسی است و برگرفته از واژه «روز» فارسی است. این واژه ژور (jour) همان واژه فارسی «روز» است که به‌مرور زمان، حالت اصلی خود را از دست داده است. در خود زبان فرانسه علاوه بر کاربرد این واژه، پسوند «دی» (di) نیز به‌معنای «روز» است که در کلمات lundi, mardi, mercredi, jeudi, vendredi, samedi دیده می‌شود که البته معادل همان day درزبان انگلیسی است.گفتنی است بخش دوم واژه فَرْدا (دا) همان است که امروز در زبان انگلیسی day خوانده می‌شود. این واژه در زبان پهلوی (پارسی میانه) فَرْتاک بود که این گونه (تاگ) نیز درآلمان به جای روز است.یکایزمان است که برابر با ۲۴ساعت است. بیشتر در گفتگوی رایج به شبانه‌روز، روز گفته می‌شود؛ مثلاً می‌گویند از فلان تاریخ ده روز گذشت، که منظور ده شبانه‌روز است. شبانه‌روز از یکاهایسیستم SI نیست، اما کاربرد آن همراه با یکاهای SI مجاز است.
علم الایام، یعنی شناخت حوادث و رویدادهای مهم گذشته، به ویژه جنگ‌هایی که در قبایل رخ می‌داد.
شبانه‌روز، یک‌دوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی به‌معنی دورهٔ تناوب نسبت به خورشید است که این دوره تناوب به‌علت نوسانِ سرعت سالانه و دورانی خورشید در روزهای متفاوت و میل سالانه خورشید نسبت به زمین، هربار متغیر بودهشبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر نامیده می‌شود.
شبانه‌روز متغیر یا حقیقی که نشانگر موقعیت واقعی خورشید دردائرةالبروج نسبت به مکان خاص است کاربرد دینی جهت تعییناوقات شرعی دارد؛ مثلاً لحظه اذان ظهر با توجه به زمان واقعی خورشید هنگام زوال است که درست در نیمروز واقعی می‌باشد. درحالیکه با تعدیل آن دیگر ساعت رسمی اذان ظهر همیشه ثابت نیست یا ۱۲ نیمروز را نشان نمی‌دهد. قدیم درکشورهای اسلامی در مواردی ساعت‌ها (بخصوص ساعات جیبی) براساس شبانه‌روز حقیقی یا زمان واقعی بوده و با آن اوقات شرعی را محاسبه می‌کردند؛ و مبدأ آن را یکی از اوقات ظهر یا غروب قرار می‌دادند؛ مثلاًاذان ظهر همواره ساعت ۱۲ محلی بوده است؛ و بعلت متغیر بودن شبانه‌روز هر روز یا چند روز یکبار ساعت را همزمان با زوال خورشید تنظیم می‌کرده‌اند؛ و به آن ساعت ظهرتیم می‌گفتند؛ و دیگر اوقات شرعی را نیز در نظر می‌گرفتند در این مورد طلوع و غروب را به راحتی در نظر می‌گرفتند. در مواردی ساعت صفر را بر اساس لحظه غروب خورشید از افق تنظیم می‌کردند؛ و به آن ساعت غروب‌تیم می‌گفتند و غروب هر یک یا چند روز آن را مجدداً تنظیم می‌کردند. در مورد اخیر لحظهاذان مغرب و میانگین زمان غروب تااذان صبح نیمه شب شرعی را راحت‌تر محاسبه و به‌خاطر می‌سپردند.
شبانه‌روز خورشیدی متوسط، شبانه‌روز استاندارد و رسمی است که با میانگین‌گیری و تعدیل شبانه‌روز متغیر برپایه یکای ثانیه، به عنوان یک‌دورهٔ ۲۴ساعته واحدی اززمان و گاه‌شماری است. طی یک سال حداکثر تفاضل شبانه‌روز متغیر با متوسط آن، ۱۶ دقیقه و ۲۴ ثانیه است. شبانه‌روز متوسط خورشیدی را که از نیم‌شب (متوسط) آغاز می‌شود را «شبانه‌روز عرفی» نیز می‌نامند.[۲]
روز یا شبانه‌روز متوسط، یکایی از زمان است که برابر ۲۴ساعت می‌باشد که هر ساعت به ۶۰ دقیقه و هر دقیقه به ۶۰ ثانیه تقسیم می‌شود. هرچند که روز یکیکای متریک نیست، اما برای استفاده باسامانه متریک پذیرفته شده است. یکای متریک زمان،ثانیه است. دورهٔ چرخش زمین نسبت به خورشید (میانگین روز خورشیدی) ۸۶٬۴۰۰ ثانیه است (درست‌تر آن ۸۶٬۴۰۰٫۰۰۲۵ ثانیه دردستگاه SI است). امروزه یک روز زمین کمی بلندتر از یک روز در سدهٔ ۱۹ میلادی است این به دلیلشتاب جزر و مدی است که هر روز به‌اندازهٔ ۰ تا ۲ میلی‌ثانیه از گذشته بلندتر شده است.[۳]
چنانچه مبدأ یک‌دورهٔ تناوب حرکت وضعی زمین، یک ثابت کیهانی شامل یک ستاره یا نصف النهار نجومی با توجه بهنقطه اعتدال بهاری باشد،شبانه‌روز نجومی نام دارد. درستاره‌شناسی روز نجومی است برابر است با یکبار گردش زمین به‌دور خود نسبت بهستارگان ثابت است که طول آن ۲۳٫۹۳۴ ساعت است. این زمان با توجه به نصف‌النهار سماوی اندکی متفاوت است.
برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌شان، شبانه‌روز به همه معانی فوق بخصوص به‌معنی نجومی آن کاربرد دارد.
