روان‌کننده بتن که با نامکاهش‌دهنده آب (به انگلیسی: concrete plasticizer) دربتن نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع افزودنی‌های شیمیایی به بتن طبقآیین‌نامه بتن ایران (آبا) است. کار این افزودنی افزایش روانی واسلامپ در مقدار ثابت آب، یا کاهش آب در مقدار روانی ثابت بتن است.[۱][۲]
در روان‌کننده‌های غیر پلی کربکسیلاتی روان‌کننده باعث ایجادبار الکتریکی همنام بین ذراتسیمان و در نتیجه آن کاهش پیوند بین ذرات و افزایش فاصله ذرات سیمان بوده که در نهایت روانی بیشتر را به همراه دارد.[۳][۴][۵]
اولین نسل از روان‌سازها بر پایهٔ مونومرهای لیگنوسولفونات تولید شدند و در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی به‌طور عمده مورد مصرف قرار گرفتند. خاصیت پایا پلاست، کاهش محسوس آب مصرفی در بتن و حفظ کارایی بتن بود که به دلیل ماهیت مونومرهای مورد استفاده و عملکرد آنها در فرایند آبگیری سیمان، به روان‌کننده‌های دیرگیر معروف شدند. از مهم‌ترین معایب روان‌سازهای نسل اول می‌توان به میزان مصرف بسیار زیاد در هر متر مکعب بتن (در مقایسه با روان‌سازهای نسل بعد)، محدودیت استفاده در شرایط سرما، هوازایی و در برخی موارد کاهش مقاومت بتن اشاره نمود.[۶][۷]
دومین نسل از روان‌سازها در اواسط دههٔ ۱۹۶۰ میلادی که به فوق روان‌کننده‌ها یا کاهنده‌های قوی آب نیز شناخته می‌شوند، اغلب بر پایهٔ مونومرهای ملامینسولفونات ونفتالین سولفونات‌ها تولید گشتند. فوق روان‌کننده پایا پلاست قادر به کاهش آب مصرفی بتن و حفظ کارایی بتن تازه می‌باشد. میزان مصرف بالای آنها برای دست یابی به یک روانی مناسب و همچنین عدم حفظ کارایی برای مدت زمان‌های طولانی و عدم کاربرد در شرایط آب و هوایی گرم از محدودیت‌های این نسل از روان‌کننده‌ها به‌شمار می‌رود. همچنین این نوع از روان‌کننده‌ها به دلیل نوع ساختارپلیمری که دارند باید قبل از مصرف حتماً با سیمان مصرفی از لحاظ سازگاری آزمایش شوند.[۸][۹]
سومین نسل از روان‌سازها، فوق روان‌کننده‌ها یا ابر روان‌کننده‌هایی هستند که بر پایهٔپلی‌کربوکسیلات اتر تولید شدند، آنها به دلیل مزایای فراوانی که داشتند به زودی پا به عرصهٔ رقابت نهاده و با استقبال فراوانی در صنعت تکنولوژی بتن مواجه شدند. از مهم‌ترین ویژگی‌های آنها می‌توان به کاهش شدید آب مصرفی بتن و حفظ کارایی بتن برای مدت زمانی مناسب اشاره نمود، پایا پلاست که در کنار قیمت مقرون به صرفه تر و حباب زایی کمتر (در مقایسه با روان‌کننده‌های نسل اول) توانستند به محبوب‌ترین و رایج‌ترین افزودنی بتن در سراسر دنیا تبدیل شوند.[۱۰]
شایان ذکر است که با ظهور این نسل از روان‌کننده‌ها، متخصصین و طراحان سازه برای اجرای طرح‌هایی پیچیده‌تر همچون تولیدبتن‌های خودتراکم(SCC)،بتن‌های آب‌بند و همچنین بتن‌های نمایان (Expose Concrete) ترغیب شدند[۱۱]
این افزودنی‌ها به‌طور کلی گیرش اولیه و گیرش نهایی را به تأخیر می‌اندازند. گر چه در مواردی نادر دیده شده که گیرش اولیه را سرعت بخشیده‌اند.[۱۳] البته این مشکل با تأخیر در افزودن افزودنی قابل حل است.
نکته ۱: به‌طور کلی گیرش خمیر سیمان کندتر از بتن است و برای تأثیر بر گیرش خمیر سیمان مقدار کمتری از روان‌کننده کند گیر لازم است.
نکته ۲: در صورت افزودن افزودنی فوق، تأخیر در گیرش سیمان‌هایپوزولانی و روباره ای بیش از سیمان معمولی خواهد بود.
روان‌کننده‌های با پایهلیگنین گیرش آنی را به تأخیر می‌اندازد و افزودنی‌های با پایه شکر تأثیر معکوس خواهند داشت یعنی گیرش آنی را تسریع می‌کنند. استفاده از این افزودنی‌ها حتماً باید بر اساس درصد پیشنهادی تولیدکننده باشد. و باید با در میان گذاشتن شرایط مد نظر از تولیدکننده برای مقدار لازم افزودنی مشاوره گرفت.
این افزودنی‌ها دارای ترکیباتی هستند که هیدراتاسیون سیمان را سرعت می‌بخشند و اثر دیرگیر کنندگی ذاتی روان‌کننده‌ها را خنثی می‌کنند. گیرش این بتن‌ها در محدوده زمانی ۱٫۵+ ساعت نسبت به بتن بدون روان‌کننده می‌باشد.[۱۴]
برای کاهش اثر دیرگیری ذاتی روان‌کننده‌ها همواره مقداری تندگیر کننده در آنها موجود است، میزان تسریع در زمان گیرش بسته به نوع افزودنی، دمای محیط و نوع سیمان به کار رفته بستگی دارد کاربرد این نوع روان‌کننده‌ها درساخت و ساز‌هایی نظیر ساخت قطعات پیش ساخته، کانال‌ها و پوشش تونل‌ها است که قالب‌ها پس از ۲۴ ساعت باز می‌شوند و مقاومت بتن در سنین اولیه مهم است.[۱۵] و البته این افزودنی‌ها برای بتن ریزی در هوای سرد بسیار سودمند است.
نکته: برای روان‌کننده‌های مورد استفاده در بتن آرمه، از تند گیر کننده‌های غیر کلریدی استفاده می‌شود.
معمولاً روان‌کننده‌ها به دو دسته روان‌کننده‌های معمولی و فوق روان‌کننده‌ها تقسیم می‌شوند. دربازار روان‌کننده‌ها به دو صورتمایع وپودری وجود دارند.
{{cite journal}}:Cite journal requires|journal= (help)