 | این مقالهممکن است نیازمندتمیزکاری باشد تا بااستانداردهای کیفی ویکی‌پدیا هم‌خوانی پیدا کند. لطفاً در صورت امکان بهبهبود این مقاله کمک کنید. |
 | این مقاله دقیق، کامل و صحیح ترجمه نشده و نیازمندترجمه از انگلیسی به فارسی است. کل یا بخشی از این مقاله به زبان انگلیسی نوشته شده‌است. اگر مقصود ارائهٔ مقاله برای مخاطبان زبان انگلیسی است، باید درویکی‌پدیای انگلیسی نوشته شود (فهرست ویکی‌پدیاها را ببینید). در غیر این صورت، خواهشمند است ترجمهٔ این مقاله را با توجه به متن اصلی و با رعایتسیاست ویرایش،دستور خط فارسی وبرابر سازی به زبان فارسی بهبود دهید و سپس این الگو را از بالای صفحه بردارید. همچنین برای بحث‌های مرتبط،مدخل این مقاله درفهرست صفحه‌های نیازمند ترجمه به فارسی را ببینید. اگر این مقاله به زبان فارسیبازنویسی نشود، تا دو هفتهٔ دیگرنامزد حذف می‌شود و/یا بهویکی‌پدیای انگلیسی منتقل خواهد شد. اگر مایل به ارزیابی این مقاله هستید، می‌توانیدترجمهٔ گوگل از این مقاله را ببینید. در هر حال،لطفاً ترجمهٔ ماشینی دیگری به این مقاله اضافه نکنید، چرا که این گونه از ترجمه‌ها عموماً کیفیت بسیار پایینی دارند. |
| دزفول دسفیل | |
|---|---|
     جهت عقربه‌های ساعت از بالا: پل باستانی (ساسانی یا رومی) دزفول،پایگاه چهارم شکاری دزفول،مسجد جامع دزفول،آرامگاه یعقوب لیث صفاری، منظری از پل باستانی دزفول در شب، بخش شهیون شهرستان دزفول ودریاچه تمی، بقعه شاه رکن‌الدین دزفول و خانه تاریخی تیزنو دزفول | |
 نشان‌واره (لوگو) شهرداری دزفول | |
| کشور |  ایران |
| استان | خوزستان |
| شهرستان | دزفول |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | اندامش |
| سال شهرشدن | تاسیس شهرداری :سال۱۲۹۹ |
| مردم | |
| جمعیت | ۲۶۴٬۷۰۹ نفر (سال ۱۳۹۵)[۱][یادداشت ۱] |
| رشد جمعیت | ۷٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۴۷۶۲ کیلومتر مربع (مساحت شهرستان) |
| ارتفاع | ۱۴۳ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۷ درجه سانتی‌گراد (میانگین حداقل‌ها، سردترین ماه) و ۴۳ درجه (میانگین حداکثرها، گرمترین ماه) |
| میانگین بارش سالانه | ۴۰۰ میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ندارد |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | محمد عتاب اهوازی[۲] |
| ره‌آورد | مرکبات، کلوچه‌های دزفولی، صنایع دستی،قلم‌نی شیره خرما و ارده، محصولات لبنی |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۶۱ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۲۴ د _ ۳۴ ص، و |
| کد آماری | ۱۲۸۲ |
دِزفول یکی از شهرهایاستان خوزستان و مرکزشهرستان دزفول است. این شهر که در ساحلرودخانهٔ دز واقع شده، از لحاظ وسعت و جمعیت، دومین شهر بزرگ استان و بزرگ‌ترین شهر در شمال خوزستان محسوب می‌شود؛[۳][۴][۵][۶][۷][۸] این شهر در سال ۱۳۹۵ خورشیدی با جمعیتی بالغ بر ۲۶۴٬۷۰۹ نفر، ۳۱ امین شهر پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌تر از ۷ مرکز استان بوده‌است.[۹]
دزفول که در دامنه‌هایزاگرس میانی جای دارد، پیشینهٔ تاریخی‌اش به زمانساسانیان بازمی‌گردد و پیش از آن نیز به‌عنوان بخشی از سرزمین‌های امپراتوری‌هایعیلام وهخامنشیان به‌شمار می‌رفته‌است.[۱۰][۱۱][منبع نامعتبر؟] فرهنگ مردم دزفول را می‌توان آمیزه‌ای از فرهنگ‌های کهن خوزستان دانست.[۱۲] مناطق اطراف دزفول در حدود ۵ هزار سال، زیستگاه مردم این نواحی بوده‌است.[۱۳][منبع نامعتبر؟]
دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای است و زیست‌بوم آن از پایان زمستان تا ابتدای بهار بسیار سرسبز است. این شهر با زیست‌بوم جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. گرمترین و سردترین ماه‌های سال در دزفول به‌ترتیب ماه‌های تیر و دی هستند. بررسی یک دورهٔ آماری آب و هوایی نشان‌دهندهٔ آن است که حداقل درجهٔ حرارت دزفول ۱۵ درجه و حداکثر آن ۴۵ درجه سانتی‌گراد است.[۱۴]
دزفول از شهرهای تأثیرگذار در وقوعانقلاب ۱۳۵۷ در ایران بوده‌است[۱۵] و در خلالجنگ ایران و عراق نیز به‌دفعات توسط موشک‌های ارتش عراق، مورد حمله قرار گرفت. مقاومت‌های مردم این شهر در طول جنگ، موجب شد تا دزفول در این دوره به «شهر استقامت» و «پایتخت مقاومت ایران» معروف گردد.[۱۶][۱۷][۱۸]
مردم دزفول و به‌طور کلی خوزستان، آمیزه‌ای از گروه‌های نژادی و قومی مختلف هستند که از چند هزار سال قبل تاکنون در این منطقه رفت و آمد یا سکونت داشته‌اند. ایلامی‌ها، خوزی‌ها، یونانیان، پارتیان، پارسیان، سریانی‌ها، ترک‌ها، مغول‌ها، عرب‌ها و گرجی‌ها ازجمله این قوم‌ها بوده‌اند.
 | برایتأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه بهشیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع، با ارائهٔمنابع معتبر بهبهبود این مقاله کمک کنید. مطالب بی‌منبع را می‌توان به چالش کشید و حذف کرد. یافتن منابع: "دزفول" – اخبار ·روزنامه‌ها ·کتاب‌ها ·آکادمیک ·جی‌استور (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید) |
«دزپل» یا «دِژپُل» را در گویش بومی «دزفیل» و «دسفیل» گویند که در نهایت به «دزفول»تلفظⓘ تبدیل شده‌است. «دژ» به معنی سنگر و سکوی دیدبانی می‌باشد و چنین برمی‌آید که نام دزفول یا دزفیل از نام دژ ساخته شده در کنار پل گرفته شده‌است.[۱۹][منبع نامعتبر؟][نیازمند یادکرد دقیق] گفتنی است یکی از محله‌های کهن شهر دزفول روناش است، (درسده چهارم هجری قمری شهر دزفول به قصر روناش نیز نامور بوده‌است)، که در شرق رود دز جای داشته و هنوز ویرانه‌هایی به همین نام نمودار است.[۲۰]
احتمالاً نام دزفول یا «دژپل» از واژهٔ «پل» گرفته شده‌است؛ و «دز» نیز به معنی قلعه است و منظور دژی است که عدهای نگهبان و مأمور برای حفاظت پل در آن زندگی می‌کردند. چنانچه پس از دوران انحطاطشوش و نیز خرابیجندی شاپور، برخی مردم این دو شهر به اطراف این دژ پناه آوردند و خانه‌هایی ساختند و به تدریج شهر به وجود آمده‌است. دزفول در اصل «اندامیش» نام داشته و تا اوایل سده سیزدهم نیز به همین نام بوده‌است. معمولاً دژ به معنی قلعه است ولی در اینجا منظور یک دژ طبیعی می‌باشد که در ۴۸ کیلومتری دزفول در کنار رود دز قرار گرفته و یکی ازمهمترین استحکامات کوهستانی ایران به‌شمار می‌آید.[۲۱][منبع نامعتبر؟]
در نگاهی دیگر می‌توان گفت چون در گویش مردم بومی، نام دسفیل یا دزفیل بکار برده می‌شود و این نام را سینه به سینه از نیاکانشان شنیده‌اند و از طرفی ارتش ساسانی دارای فیل بوده‌است و فیل‌ها معمولاً در جاهای پرآب مانند کنارهٔ رودخانه‌ها نگهداری می‌شوند، نام دژپیل (دژی برای نگهداری فیل) نیز می‌تواند یکی از نام‌های درست برای این شهر باشد. (دژ=قلعه، پیل=فیل)[نیازمند منبع]
ابن سرابیون در کتابجغرافیای تاریخی سرزمینخوزستان می‌نویسد: دزفول یعنی دژ پل که منظور قلعه پل باشد که در کنار رودخانه دز در جنوب شهر سابق جندی شاپور جا دارد و نیز معروف است که می‌گویند به فرمانشاپور اول ساخته شده‌است؛ که به همین مناسبت آن شهر نیز به همین نام موسوم شد.[۲۲][منبع نامعتبر؟][نیازمند یادکرد دقیق]
شهر دزفول در اواخر سده ۶ هجری به نام (دز پول) شهرت داشته‌است و در تاریخ گزیدهحمدﷲ مستوفی این نام مکرر به صورت دزپول آمده‌است.[منبع نامعتبر؟](در صفحات ۵۵۷، ۷۲۵، ۷۵۰، ۷۵۱). در برخی از کتب نام قدیم رودخانه را «زاب یا جندی شاپور» هم نامیده‌اند. برخی از جغرافی دانان و نیز مورخین نام این شهر را روناش و قصر روناش ذکر کرده‌اند و چنین استنباط می‌شود که در سده چهارم هجری چون ساختمان‌های شهر دزفول در دو طرف رودخانه دز گسترش یافته‌اند پس در قسمت شرقی آن قلعه یا دژ قرار گرفته و قسمت غربی رودخانه به نام روناش معروف بوده‌است.[۲۳][منبع نامعتبر؟]
ابن بطوطه دزفول را به زبان عربی «دسبول» نوشته است. او می‌نویسد: «از دروازه‌های شهر یک دروازه به طرف خشکی و بقیه به طرف رودخانه باز می‌شود. در دوطرف رودخانه باغها قرار دارد. عمق رودخانه زیاد است…»[۲۴]
کهارت می‌نویسد: «قصر روناش از محله قلعه کنونی (جای همان دژ باستانی) تامسجد جامع دزفول را دربرمی‌گرفت. در قرون ۱۱ و۱۰میلادی (سوم وچهارم هجری) این شهر را قنطره (پل) یا قنطره رومی (پل رومی) می‌نامیدند.»[۲۵][منبع نامعتبر؟] به‌دلیل اینکه روناش و دزفول در دو سر رودخانه قرار گرفته بودند، بعضی این دو قسمت را دو شهر جداگانه شمرده و برخی هر دو را دو محله از یک شهر انگاشته‌اند.[نیازمند منبع]
.jpg)
بر پایه نوشتهایرج افشار (شهرهای ایران) دزفول شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال می‌رسد. از کهن‌ترین شهرهایاستان خوزستان به‌شمار می‌رود و از دیدتاریخ وفرهنگ ویژگی‌های برجسته‌ای دارد.والتر هینتس آلمانی، گمان می‌بردآوان پایتخت حکومتعیلام در اطراف دزفول کنونی جای داشته‌است.[۳۱]تپه‌های باستانی چغامیش با دیرینه‌ای نزدیک به ۴۰۰۰ سال پیش از زایشمسیح که به گفته باستان‌شناسان، گنجینه ارزشمندی از دانستنی‌های سودمند پیرامون رخدادهای زمان باستان از هزاره هفتم پیش از زایش تا شکوفایی تمدن شوش را دربردارند نیز درشهرستان دزفول جای دارد.[۳][۳۲] از این تپه‌های باستانی آثار ارزشمندی چون نخستین سند دریانوردی جهان، لوح‌های تکامل موسیقی و مهرهای استوانه‌ای چند هزار ساله کشف شده که کلیه این آثار درموزه ملی ایران و موزهمؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نگهداری می‌شوند.[۳۳]
بانوهلن کنتور، یکی از دست‌اندرکاران گروه کاوشگری و باستان‌شناسی این گستره، در هنگام یک سخنرانی در تهران پیرامون کاوش‌های انجام گرفته درتپه چغامیش از دزفول به نام ‹‹شهری از سپیده دم تاریخ›› یاد کرده‌است.[۳۴][۳۵]
والتر هینتس آلمانی، در کتاب خود تحت عنوان «دنیای گمشده عیلام» که به فارسی ترجمه شده، می‌نویسد:[۳۶]
ممکن استاَوان در اطراف جایی که امروز دزفول قرار دارد، بوده باشد.
در زمان خلافتعمر خلیفه دوم، ایران توسط سپاه اعراب فتح شد و سپاهیان مسلمان وارد بخش‌هایی از خوزستان شدند.اهواز وشوشتر به تصرف نیروهای عرب مسلمان درآمد و بعد مسلمین به طرف جندی شاپور حرکت کردند و درگیری چندانی به وجود نیامد وگندی‌شاپور نیز به دست اعراب مسلمین افتاد؛ و نیز گویند در همان سال مسلمین (پس از فتح شوش) روی جندی شاپور لشکر کشیدند. در آن هنگام زرین عبدالله در پیرامون آن شهر لشکر زد و سرگرم محاصره آن بود که مدد مسلمین رسید.
لذاجندی شاپور وشوشتر به تصرف نیروهای مسلمان درآمد. دزفول که در آن زمان شامل قلعه و ساختمان‌های اطراف آن بوده‌است[نیازمند منبع]، نیز زیر نظر حاکم جدید یعنی حکام اموی و سپس عباسی که به شوشتر و جندی شاپور گماشته می‌شدند قرار گرفت. تقریباً تا ۲ سده هر حاکمی که می‌آمد بر دزفول تسلط داشت و سراسر خوزستان به تصرف اعراب درآمده بود. در اواسط سده دوم هجری، دلاوری به نامیعقوب لیث صفاری که مردی شجاع و نخستین دولتمرد کاردان و با تدبیر بود؛ بدون توجه به عوامل خلافت، علم استقلال برافراشت و نخستین دولت مستقل ایرانی را پایه‌گذاری کرد و خوزستان را نیز به کانون آزادی خواهان ایران تبدیل کرد. محمد واصل در جنگ با یعقوب لیث شکست خورد و مورد تعقیب قرار گرفت و وی بر اموال و ذخائر او دست یافت. بعد از درگذشت یعقوب او را درگندی شاپور به خاک سپردند. برخی احتمال می‌دهندگندی شاپور در ۱۲ کیلومتری جنوب دزفول بوده‌است[۳۷][۳۸] (ببینید:آرامگاه یعقوب لیث صفاری). فرمان حکومت مناطقی از ایران ازجمله خوزستان و دزفول در زیر حاکمیت خاندان صفاری باقی ماند.[نیازمند منبع]
شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۱۴ هجری بههویزه رفت و حکمران آنجا را مغلوب و عده کثیری از مشعشعیان را کشت و سرزمین‌های آن‌ها را به تصرف خود درآورد. پس از تسلط نیروهای شاه اسماعیل صفوی بر خوزستان حکومت شوشتر و دزفول به شیخ محمد و حاج محمد پسران ملا قوام‌الدین که به خاندان رعناشی معروف بودند سپرده شد.
در زمانفتحعلیشاه قاجار که بخش شمالی خوزستان یعنی شوشتر و دزفول زیر نظر حکمران کرمانشاهان قرار گرفت ومحمدعلی میرزای دولتشاه پسر فتحعلی شاه که یکی از شاهزادگان توانای قاجار بود،اسد خان بختیاری را که شورش کرده بود، پس از آمدن به خوزستان مطیع خود کرد مجدداً ناآرامی‌های پراکنده‌ای هم صورت گرفت تا اینکه در سال ۱۲۶۶ ه.قناصرالدین شاه، اردشیر میرزا را به خوزستان فرستاد و او ابتدا دزفول و سپس شوشتر را از چنگ شورشیان درآورد.[۳۹][منبع نامعتبر؟]
با آغازجنگ ایران و عراق، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار به آن یورش موشکی شد. این حملات به قدری زیاد بود که اعراب نام (بلد الصواریخ) به معنی شهر موشک‌ها را به دزفول دادند. دزفول به عنوان شهری که جزء اهداف اصلی حملات موشکی عراق بود شناخته می‌شده و در ترتیب ابجد موشک‌های عراقی همیشه (الف) دزفول بوده‌است. مردم دزفول با وجود موشک‌باران شدید همچنان مقاومت می‌کردند و نماز جمعه دزفول هر هفته با حضور مردم و رزمندگان اقامه می‌شد. در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هواپیماهای عراقی در نخستین روز جنگ به شیوهنیروی هوایی ارتشاسراییل درجنگ شش‌روزه به پایگاه‌هاینیروی هوایی ایران یورش بردند.پایگاه چهارم شکاری دزفول (پایگاه وحدتی) یکی از این پایگاه‌ها بود.[۴۰]
پس از آن نیروهای عراقی بارها به شهرهای دزفول و اندیمشک با بمب و موشک یورش بردند دزفول در جنگ هشت ساله ۲٬۶۰۰ کشته داشت. پس از جنگ به پاس پایداری مردم دزفول، این شهر، شهر نمونه نامیده شد.[۴۱]
به‌پاس مقاومت و پایداری مردم دزفول در طول ۸ سالجنگ ایران و عراق،چهارم خرداد درتقویم ملی ایران از سال ۱۳۹۰ به‌عنوانروز مقاومت و پایداری،روز دزفول نام‌گذاری شده‌است.[۴۲]
شهرستان دزفول از دید جغرافیایی در درازای جغرافیایی ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه خاوری و پهنای جغرافیایی ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه شمالی گسترده شده‌است و بلندای آن از روی دریا ۱۴۰ متر می‌باشد.[۴۳]
 | چهارمحال و بختیاری واندیکا | اندیمشک ولرستان | اندیمشک | |
| لالی وگتوند |  | اندیمشک | ||
 دزفول  | ||||
 | ||||
| شوشتر | شوش | شوش |
دزفول مانند بیشتر شهرهای خوزستان دارای آب و هوای گرم و شرجی است و تابستانی گرم و زمستانی مدیترانه‌ای دارد. میانگین بارش سالانه باران ۴۰۰ میلی‌متر و میانگین دما ۳درجه سانتی‌گراد در زمستان و ۴۹ درجه سانتی‌گراد در تابستان است.[۴۴]
 آب و هوای دزفول | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ژانویه | فوریه | مارس | آوریل | مـــــه | ژوئـن | ژوئیـه | اوت | سپتامبر | اکتبـر | نوامبر | دسامبر | سـال | |
| گرمترین C° | |||||||||||||
| میانگین گرم‌ترین‌ها C° | |||||||||||||
| میانگین سردترین‌ها C° | |||||||||||||
| سردترین C° | |||||||||||||
| بارش mm | منبع: سایت ودربیس[۴۵] آوریل ۲۰۱۰ | ||||||||||||
مهم‌ترین رودخانه دزفول، روددز می‌باشد که از کوه‌های زاگرس لرستان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از سد دز از میان شهر می‌گذرد و تاکنون ۵ پل بر روی آن ساخته شده‌است. (پل قدیم دزفول، بر روی این رود قرار گرفته‌است) همچنین در ساحل رودخانه پارک‌ها و تفریحگاه‌هایی ساخته شده که ازجاذبه‌های گردشگری شهر به‌شمار می‌روند.[۴۶]
ایران اطلس زبان‌های رایج در شهر دزفول را به‌ترتیبگویش دزفولی،گویش بختیاری وفارسی معیار ذکر کرده است.[۴۷]
بر اساس تحقیقات آکادمیک دکتر مازیار اشرفیان بناب درواقع ایرانیان مدرن حدود ۹۰٪ ژنتیک یکسانی با ایرانیان باستان دارند. همه مردم ایران تقریباً ژنوم مشابهی دارند که از عصر تا تداوم خود را حفظ کرده است. بنابراین مردم دزفول مانند دیگر مردم ایرانی عمدتاً از کشاورزان نوسنگی (عصر حجر جدید-۷۰۰۰ سال پیش) فلات ایران (پارسی‌ها، پارتی‌ها، مادها و عیلامی‌ها و...) سرچشمه می‌گیرند.[۴۸]
بر پایهسرشماری عمومی نفوس و مسکن درسال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان دزفول ۴۴۴٬۰۰۰ نفر (در ۷۸٬۳۴۸ خانوار) بوده‌است که ۲۶۴۰۰۰ نفر از آنان در شهر دزفول ساکن بوده‌اند. جدول زیر روند تغییرات جمعیت شهر دزفول به شرح ذیل بوده‌است.[۴۹]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۸۴٬۴۹۹ | — |
| ۱۳۵۵ | ۱۲۱٬۲۵۱ | ۴۳٫۵٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۱۵۱٬۴۲۰ | ۲۴٫۹٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۱۸۱٬۳۰۹ | ۱۹٫۷٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۲۰۲٬۶۳۹ | ۱۱٫۸٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۲۲۸٬۵۰۷ | ۱۲٫۸٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۲۴۸٬۳۸۰ | ۸٫۷٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۲۶۴٬۷۰۹ | ۶٫۶٪+ |
بیشتر مردم شهر دزفولمسلمان و پیرو مذهبشیعه هستند. در دزفول دراویش نیز زندگی می‌کنند.
تمامی مراسم مهم شیعیان ازجمله جشن نیمه شعبان، عزاداری‌های محرم، روزه‌داری در رمضان و دیگر مراسمات در این شهر صورت می‌گیرد.[۵۰][۵۱]
آرامگاه سبزقبا،رودبند وبن جعفر از مهم‌ترین مکان‌های مذهبی این شهر به‌شمار می‌رود که در طول سال‌ها مورد استقبال مسافران این شهر قرار می‌گیرند.[۵۲]
از گذشته‌های دور و در شبعید قربان، رسمی تحت عنوان بیرق زدن که موسوم به بیرق زنان یا بیرق زنون می‌باشد، رایج و متداول است. در این رسم به تعداد افراد خانواده حاجی، بیرق‌های کوچکی که مثلثی شکل هستند، تهیه می‌شود و پایه هر یک از این بیرق‌ها که شبیه پرچم می‌باشد دارای طول‌های مختلفی است؛ مثلاً طول اولین بیرق از یک یا ۱/۵ یا متر شروع شده و به نسبت افراد کوتاه‌تر می‌شود؛ یعنی به اندازه سن افراد خانواده برای هر یک از افراد، یک بیرق زده می‌شود که رنگ آن‌ها سفید و سبز است. رنگ سفید که بیرق بزرگ است، برای حاجی یا پدر خانواده است. اگر زن و مرد هر دو به خانه خدا مشرف شده باشند، برای هر دو نفر آن‌ها دو بیرق سفید که باز هم طول پایه بیرق زن کمی کوتاه‌تر از بیرق مرد نصب می‌شود و سپس به تعداد اولاد هر خانواده بیرق تهیه شده و در شب عید قربان که در دزفول به شب بیرق زنان معروف است، همه فامیل و بستگان و آشنایان در منزل حاجی جمع شده و پس از صرف شام و پذیرایی به اجرای مراسم مداحی و دعاخوانی توسط مداحان اقدام به نصب بیرق‌ها در پشت بام می‌کنند. پس از نصب هر بیرق و ذکر نام وی که همراه با خواندن اشعار محلی به گویش دزفولی است صلوات فرستاده و برای سلامتی آنان دعا می‌کنند. این رسم تا پاسی از شب عید قربان در منازل و خانواده‌ها ادامه داشته و مردم به جشن و شعرخوانی می‌پردازند. این رسم کهن تا به امروز در دزفول استمرار داشته‌است.[۵۳][۵۴]
دست رزون یا حنابندان یکی از آداب و رسوم عروسی در نزد اقوام ایرانی و مردم دزفول می‌باشد. جشن حنابندان که به تعبیری آخرین رسم از آداب عروسی ایرانی می‌باشد، جشنی است که در واقع مراسم خداحافظی عروس بوده و در آخرین شب اقامت عروس به‌طور رسمی در خانه پدری برگزار می‌گردد.«حنا از جنت است» و اثری از بهشت و نشانه‌ای از شادی، مهر و نیکبختی دارد. این باوری است که ایرانیان باستان داشتند و هنوز هم پابرجاست.
در دزفول یک روز قبل از عروسی جهیزیه عروس را به خانه داماد برده و در طی این روز مراسم حنا بندان را برگزار می‌کنند به این صورت که دست و پای عروس و داماد را حنا زده و دختران دم بخت باقی‌مانده حنای عروسی را به نیت خوش‌یمنی به دست و پای خود می‌زنند به این رسم در دزفول «دست رزون» می‌گویند.[۵۵]
در روز نهم و دهم یعنیتاسوعا وعاشورا مراسم خاص در دزفول برگزار می‌کند، بدین صورت که در این روزها مردم سه بار مجزا به‌طور کامل با هیئت‌های بزرگ خود بیرون می‌آیند و عزاداری می‌کنند. در دزفول بیش از صد هیئت عزاداری وجود دارد و شهر به دو قسمت تقسیم می‌شود که عصر تاسوعا تمامی قسمت جنوبی شهر به طرف قسمت شمالی شهر حرکت می‌کنند و در عصر عاشورا تمامی قسمت شمالی شهر به طرف قسمت جنوبی شهر حرکت می‌کنند و در خیابان‌های اصلی شهر عزاداری می‌کنند.
در صبح عاشورا نیز همه مردم شهر و هیئت‌ها به محلی مشخص به نامرودبند حرکت می‌کند و با گذراندن مسیر خاص سنتی خود که سال‌ها پیش رسم بوده، علم‌های بزرگی را آرایش می‌کنند و آن‌ها را بر سر شانه خود حمل می‌کنند تا به امامزاده رودبند ببرند و در مقابل امامزاده به رقصاندن این علم‌ها می‌پردازند که به این کار «علم‌یراق» گفته می‌شود. برای تزئین علم‌ها از شال‌های رنگی سبز، سیاه یا سفید استفاده می‌کنند و طول برخی از این علم‌ها به ۱۲ متر می‌رسد.
از دیگر رسوم محرم مراسم چوب‌بازی است که نمادی از صحنه جنگ است و به‌صورت نمایشی همراه با طبل، دهل، صدای شیپور و سرنا در جلو تکایا و در محله‌های عزاداری صورت می‌گیرد. در این مراسم عدهای از مردان به دو گروه تقسیم می‌شوند و با چوب، سپر و شمشیر و زره با یکدیگر به مبارزه نمایشی می‌پردازند.
مراسم چلاب زنی و مراسم شبیه خوانی از دیگر مراسم است. در این مراسم عدهای بازیگر در نقش‌های مختلف، شخصیت‌های مهم تاریخ کربلا را به نمایش می‌گذاشتند. تمامی متن به صورت شعر با لحن و آهنگ خاص و بعضاً همراه با نوحه خوانده می‌شود. این شخصیت‌های مهم تاریخ در صبح تاسوعا با گهواره‌ای از علی اصغر در کنار عزاداران حرکت می‌کنند و مردم نذر خود را به گهواره علی اصغر نذری می‌دهند مرثیه می‌خوانند و مردم هم به عنوان اینکه آن‌ها شخصیت واقعی هستند یا نفرین می‌کنند یا دعا می‌خوانند.
موسیقی دزفول وشوشتر از یک ریشه‌اند، به‌طوری که نمی‌توان گفت که کدام نغمه از کدام‌یک از این دو شهر است. برخی از گوشه‌های محلی را دزفولی‌ها بهتر اجرا می‌کنند و برخی دیگر را شوشتری‌ها. همچنین برخی تیکه‌ها از نظر دزفولی‌ها اهمیت کمتری دارند و برخی دیگر از نظر شوشتری‌ها.[۵۶]
شهر دزفول دارای سه سینما است که یکی از آن‌ها جهت بازسازی از سال ۸۶ بسته شده‌است. مجتمع فرهنگی سینمایی اصلی‌ترین سینمای دزفول است که معماری سنتی دارد. دیگر سینمای دزفول سینما مهتاب است.
شهر دزفول داری کتابخانه‌های متعددی است که ازجمله آن‌ها کتابخانه عمومی مخبر، آیت ا… قاضی، رودبند، غدیر، امام خمینی، شهدای صفی‌آباد، بوعلی سینا،شاه رکن الدین، فتح المبین، آزادگان، دکتر پاشا، امام حسن مجتبی، شهید زمانی و شهدای سردشت هستند.
دزفول به‌عنوان شهر جهانی کپو ثبت و معرفی شد. کپو یکی از صنایع دستی ویژه شهرستان دزفول به‌شمار می‌رود که ماده اولیه آن را چوب کرتک (موجود در بیشه‌زارهای دزفول) تشکیل می‌دهد.[۵۷]
رادیو دزفول که بخشی از مجموعهصدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است، این رادیو در آبان ماه سال ۱۳۵۹ تأسیس شد و هم اینک روزانه بین ۵ تا ۷ ساعت برنامه به زبان فارسی و گویش دزفولی پخش می‌کند. این برنامه‌ها در قالب برنامه‌های فرهنگی، اجتماعی، خبری، محلی و ورزشی و سرگرمی هستند. این رادیو شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش را پوشش می‌دهد.
دزفول یکی از قطب‌های مهمکشاورزی ایران است. خاک حاصلخیز و آب کافی شرایط مناسبی را برای کشتمرکبات،صیفی جات و گل و گیاه فراهم کرده‌است. مرکبات دزفول بخصوصپرتقال از سالمترین و مرغوب‌ترین نوع مرکبات کشور محسوب می‌شوند. دزفول از نظر تولید گل‌هایرز و مریم در کشور بالاترین رتبه را داراست. بخش عمده‌ای از تولیدات گل دزفول به سایر استان‌ها و خارج از کشور صادر می‌شوند.[۵۸]
کشاورزی در دزفول سابقه‌ای تاریخی دارد. بخش غیر کوهستانی دزفول پرآب‌ترین منطقه کشاورزیاستان خوزستان است. این امر موجب رونق کشاورزی در این شهرستان شده‌است و دزفول را به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی استان مطرح نموده‌است. شهرستان دزفول از خاک بسیار مرغوب، هوای مناسب و آب فراوان با شبکه‌های مدرن آبیاری، وجود مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد با سابقه ۵۲ ساله و نیز دو شرکت بزرگ کشت و صنعت شهید بهشتی و شهید رجایی، برخوردار است.[۵۹]
دشت پربار دزفول و گذر رودخانه‌های پرآبی ماننددز وکرخه سبب شده که بیشتر فراورده‌های کشاورزی مانندگندم،جو، برنج، دانه‌های روغنی، چغندر،مرکبات، صیفی جات، گیاهان زینتی و پرورش انواع دام و طیور و آبزیان به شیوه مدرن انجام می‌شود به‌طوری‌که قریب به ۶۷ محصول مختلف در این شهرستان پرورش و تولید می‌شود که از حیث تنوع در کشور بی‌نظیر است. همچنین ۲۰ گونه مختلف مرکبات و ده گونه از گیاهان زینتی پرورش و تولید می‌شود و مجموع میزان تولیدات شهرستان دزفول بیش از ۲ میلیون تن است.[۶۰]
قلم نی دزفول یکی از کالاهای مهم تجاری است که از سیصد سال قبل در دزفول کشت می‌شود و به عنوان مرغوب‌ترین قلم نی در سطح ملّی و جهانی شناخته می‌شود.[۶۱] قلم نی دزفول در گذشته به کشورهایی مثلترکیه وچین صادر می‌شد و اکنون نیز به اغلب شهرهای ایران صادر می‌شود.[۵۸][۶۲]
ابزارهای دست‌ساز چوبی مانند زیرقلیان،قلیان، شمعدان، چوب لباسی، نمکدان و… از سازه‌های دستی شهرستان دزفول به‌شمار می‌آیند. یکی دیگر از سازه‌های دستی این شهر کارهای دستی بر روی فلزها است که از آن میان می‌توانورشوسازی، قلم‌زنی رویزر و سیم و زرگری را نام برد.در کارگاه‌های ورشوسازی بازار کهنه دزفول ابزار چای‌خوری و سینی و آتشدان ساخته می‌شود.نمدمالی،خراطی،کپوبافی و گیوه دوزی[۶۳] نیز از دیگر صنایع دستی این شهر به‌شمار می‌آیند.
دزفول دارای دوهتل سه ستاره است که عبارتند از:
انواع کلوچه خرمایی، کلوچه شکری، کلوچه نمکی، لوزی شکری و نان شیر، معجون کنجد، ارده، شیره (سیلون)، نان کنجدی، قرص نعناع، مرکبات ازجمله پرتقال و انواع صنایع دستی[۶۴][۶۵].
آبشار شوی یکی از بزرگ‌ترین و زیباترینآبشارهای ایران در رشته‌کوه‌های زاگرس و در منطقه سردشت از توابع دزفول قرار گرفته‌است، همچنیندریاچه شهیون به عنوان یکی از زیباترین دریاچه‌های کشور در شمال شهرستان دزفول و در منطقه‌ای کوهستانی با طبیعت زیبا قرار گرفته‌است.[۶۷]
عبور روددز به عنوان یکی از زلال‌ترین و پرآب‌ترین رودهای کشور از میان شهرستان دزفول باعث شده که در ساحل این رود، پارک‌ها و تفریحگاه‌های ساحلی متعددی ساخته شود که ازجمله محبوب‌ترین آن‌هاتفریحگاه ساحلی دز (علی کله) است که بخصوص در فصول بهار و تابستان گردشگران زیادی را از سطح شهرستان و شهرستان‌های مجاور به خود جذب می‌کند.
یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول که در منطقه سردشت و شمال دزفول واقع شده،سالن کوه است که علاوه بر وجود جاذبه‌های کم‌نظیر طبیعی نظیر سیاه چاله، دشت لاله‌های واژگون و غارها و چشمه‌ها مکانی مناسب برای علاقه‌مندان به ورزشکوهنوردی است.
از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان دزفول،پارک ملی دز است. این پارک، یکی ازپارک‌های ملی ایران به حساب می‌آید که در شمالاستان خوزستان و در محدوده شهرمیانرود از توابع شهرستان دزفول واقع است. وجود حیات وحش غنی در کنار چشم‌اندازهای زیبا نظیر رودخانه، تالاب، این منطقه را به یکی از چشم‌اندازهای مهماستان خوزستان به ویژه از لحاظ پرنده نگری تبدیل کرده‌است. این جنگل‌ها یکی از زیستگاه‌های مهم گونه نادرگوزن زرد ایرانی است.[۶۸]
سد و نیروگاه دز یک سد بتُنیبرق‌آبی است که در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی دزفول وبر روی ارتفاعات سلسله کوه‌هایزاگرس احداث شده‌است با احداث این سد دریاچه‌ای به طول ۵۶ کیلومتر و با ظرفیت ۳/۳ میلیاردمتر مکعب به وجود آمده‌است این سد که از نوع بتنی دو قومی است و دارای ۲۰۳ متر ارتفاع و طول تاج آن ۲۱۲ متر می‌باشد. نیرو گاه دز با داشتن ۸ واحد هر کدام به قدرت ۶۵مگاوات نفش مهمی را در تولیدبرق و تنظیم فرکانس شبکه سراسری ایفاد می‌کند. نیروگاه این سد دارای قدرت نصب ۵۲۰مگاوات است. احداث سد عظیم دز، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی در دوران سلطنتمحمدرضا پهلوی توسطایتالیایی‌ها درکوه‌های زاگرس آغاز و در سال ۱۳۴۱ خورشیدی پایان یافت.
نامی‌ترین سازه تاریخی دزفول «پل قدیم» دزفول است کهشاپور نخستساسانی به کمک زندانیان رومی آن را بر روی رود دز ساخت است از این رو پل رومی نیز خوانده می‌شود. این پل پیشینه‌ای نزدیک به ۱۷۰۰ سال دارد.[۶۹]
همچنین کشف آثاری همچونتپه‌های چغامیش سبب شده که دزفول را شهری از سپیده دم تاریخ بنامند.[۷۰]
آسیاب‌های آبی دزفول،مسجد جامع دزفول،بازار قدیم دزفول،آرامگاه «یعقوب لیث صفاری شهریار ایرانی»،تپه‌های چغامیش،شهر باستانی جندی شاپور ودانشگاه جندی شاپور اولین دانشگاه جهان ساخته شده در زمان ساسانیان،شهر باستانی ایوان کرخه، مجموعه تاریخیشاه رکن‌الدین،خانه تیزنو وخانه سوزنگر وخانه قلمبر از بخش‌های دیدنی و تاریخی این شهرستان به‌شمار می‌آیند.
بافت تاریخی دزفول شامل خانه‌ها، مساجد،ساباط‌ها، حمام‌ها و گذرگاه‌های قدیمی است که از نظر معماری یکی از ارزشمندترین بافت‌های تاریخی کشور است و تاکنون بیش از یکصد اثر ملی از آن به ثبت رسیده‌است. بافت آجری با معماری اصیل ایرانی و تزئینات زیبا، دزفول را به «موزه آجری ایران» معروف کرده‌است.[۵۸] در دزفول تا چشم کار می‌کند، آجرچینی به سبک «خوون» به چشم می‌خورد که پس از دزفول بیشترین نمونه برای استفاده آجر را می‌توان درشوشتر دید.[۷۱]این نوع آجرکاری در دورهصفویه پیشرفت و توسعه فراوانی پیدا کرد و تا اواخرسلسله قاجاریه و پهلوی اول ادامه داشت. اما سال‌های ۱۳۳۰ هجری شمسی تا ۱۳۴۰ را دهه پایان دهی و کنار گذاشتن این هنر با ارزش و جایگزینی آجر مستطیل شکل غربی و مصالح دیگر دانست.[۷۲]پیش از آن برج‌ها و زیگوراتها و کاخ‌های دزفول و حتی زیگورات ایلامی چغازنبیل که قدیمی‌ترین بنای شناخته شده در ایران به‌شمار می‌رود، با خشتهایی بزرگ و ضخیم ساخته می‌شدند. در دورههخامنشیان از آجر لعابدار در دیوارهای کاخ آپادانا و قصر شوش استفاده شده که آن‌ها نیز دارای ابعاد بزرگی هستند.[۷۳]اما قدیمی‌ترین ابعاد و اندازه آجر در شهر دزفول متعلق است به آجرهای پل باستانی ساسانی که ساخت آن را به شاپور اول نسبت می‌دهند. این پل در قسمت پایین بر روی پایه‌های سنگی باربر و در قسمت فوقانی با آجر مربع شکل دوره ساسانی بنا شده‌است. بافت قدیم دزفول با وسعت بیش از۲۰۰ هکتار دارای ۲۸ محله و شبکه‌ای از معابر بطولی فراتر از۶۲ کیلومتر درکناره رود دز قرارگرفته‌است. این بافت دارای ۱۲ هزار واحد مسکونی به غیر از فضاهای مسکونی و تجاری می‌باشد.[۷۴]در دزفول، بناها بین شش تا هفت متر ارتفاع دارند و در آن‌ها تزئینات متنوع و زیبای آجری به چشم می‌خورد. پوشش ساختمان‌ها عموماً طاق و قوسی و از نوع پنج و هفت و نیم دایره است و قدمت عمومی بناها به دوره‌های قاجار و پهلوی نسبت داده می‌شود. البته آثاری از دوره صفوی نیز در این بافت کهن وجود دارد و تک آثاری بسیار نفیس همچون پل قدیم و آسیاب‌ها به دورهساسانیان مرتبط است. هم‌اکنون در محدوده ۲۴۰ هکتاری بافت تاریخی دزفول، بیش از ۱۱۳ اثر ثبت شده ملی شامل مساجد، حمام‌ها، خانه‌ها و گذرهای تاریخی وجود دارند[۷۵]
شهرداری دزفول یکی از کهن‌ترینشهرداری‌های کشور و نخستین شهرداری استان خوزستان و پنجمین شهرداری کشور به‌شمار می‌رود که در سال ۱۲۹۹ خورشیدی بنیان نهاده شده‌است. شهرداری دزفول دارای هشت سازمان و ۳ منطقه می‌باشد. همچنین راه‌اندازی منطقه ۴ در دست ساخت می‌باشد.[۶۶][۸۵]
دزفول سبزترین شهر استانخوزستان با سرانه فضای سبز ۱۵٫۲ متر مربع به‌شمار می‌رود که از این دید در میان دیگر استان‌ها از جایگاه بالایی برخوردار است.
دزفول دارای یکفرودگاه است که به عنوان تنها فرودگاه شمال خوزستان تأسیس شده و پروازهای روزانه آن به تهران و مشهد برقرار می‌باشد. هم چنین در مجاورت این فرودگاه،پایگاه چهارم شکاری دزفول قرار گرفته‌است.
دزفول دارای یک پایانه بزرگ مسافربری در خاور شهر ویک پایانه محلی در جنوب شهر است.
دزفول ۲ میدان میوه و تره‌بار بزرگ (به نام‌های قدیم و جدید) دارد که بخش عظیمی از مرکبات و سیفی‌جات خوزستان از آنجا به بیشتر نقاط کشور حمل می‌شوند. علاوه به آن در اطراف میدان میوه و تره بار ده‌ها پایانه ترابری وجود دارد که این مجموعه دزفول را به قطب میوه و تره‌بار و ترابری خوزستان و غرب کشور تبدیل کرده‌است.[۸۶]
سازمان تاکسیرانی دزفول در سال ۱۳۷۶ راه‌اندازی شد و هم‌اکنون ۱۲۰۰ دستگاه تاکسی شهری گردشی و خطی، ۱۰۰ دستگاه خودروی مسافربر و همچنین شمار ۲۹۰ دستگاه وانت بار درون‌شهری را تحت پوشش دارد.
سازمان اتوبوسرانی دزفول در سال ۱۳۶۹ راه‌اندازی شده‌است. هم‌اکنون بیش از ۱۵۰ دستگاه اتوبوس در ناوگان ترابری درون‌شهری دزفول فعالیت می‌کنند.
دزفول با دو شهر جهانخواهرخوانده است:
| زمان | کشور | شهر خواهرخوانده |
|---|---|---|
| ۲۰۱۲ |  لبنان | صور[۸۷] |
| ۲۰۲۲ |  یمن | صعده[۸۸] |
|نشانی= در موقعیت 46 (کمک)|عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)|عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)|عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
در میان واژهها از ویکیواژه
در میان تصاویر و رسانه‌ها از ویکیانبار
در میان گفتاوردها از ویکیگفتاورد
در میان متون از ویکینبشتهدر میان راهنماهای سفر از ویکی‌سفر
در میان مراجع از ویکیدانشگاه| مرکز |   | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها |
| |
| جاذبه‌های گردشگری |
| |
| سه مرکز اصلی |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| راه اکباتان به شوش |
| ||||||
| راه اکباتان به سارد |
| ||||||
|   _(14594614317).jpg) | ||||||||||||||