ساحل دریای عمانتصویربرداری فضایی از دریای عمان (پایین عکس)دریای عمانبندر گوادر در سواحل پاکستان در دریای عرب
دریای عمان یادریای مَکران پهنه‌ای آبی وخلیجی است که از غرب بهتنگه هرمز،خلیج همیشه پارس وامارات متحده عربی از شمال بهایران، از خاور بهاقیانوس هند و ازجنوب به کشورعمان پایان می‌یابد. ۵۴۵ کیلومتر درازا و ۱۸۱ هزار کیلومترمربع گستره دارد. در جغرافیای اسلامی دریای عمان شامل منطقه امروزیدریای عرب نیز می‌شده است و گاهی به آن دریای مکران و دریای اخضر نیز می‌گفته‌اند.جزیره شیطان در واقع خاوری‌ترینجزیره ایران و تنها جزیره ایران در دریای عمان است.
نام دریای عمان از قرن ۱۸ و با حضورانگلیس در منطقه رواج یافت. «عمانا» (اومانای تاریخی) در اصل نام یکی از شهرهای جنوب ایران و در غربچابهار امروزی وبندر جاسک بوده است. در روزگاراشکانیان وساسانیان نیز نام دریای عمان به‌کار می‌رفته است و واژه «عمان» نیز ریشه ایرانی دارد. مرکزاستان مازون (نام فارسی عمان)صحار بود و نخستین ساکنان آن از اقوام غیر عرب بودند.[۱] چنان‌کهیاقوت حموی می‌گوید بحر فارس یاخلیج‌فارس شاخه‌ای ازدریای بزرگ هند است. مرزهای این دریا ازبندر تیز از بخش‌های مکران در کرانه دریای فارس تاآبادان است و اینجا دهانهدجله است که بدان می‌ریزد. به علاوه، در منابع جغرافیایی قدیم همواره از این دریا به نام بحر مکران یا بحر کرمان نام برده‌شده است. دریای مکران نامی بوده که حتی برسنگ‌نوشته بیستون از دورانهخامنشی نیز نقش بسته است و در سنگ‌نوشته‌های ساسانی نیز به همین نام است. بنابر گواهی منابع تاریخی، از قدیم‌ترین روزگاران، این بخش از دریای بزرگ پارس همواره دریای مکران خوانده می‌شد، هرچند که گاهی قسمت جنوبی آن را بحر عمان می‌نامیده‌اند. نام دریای مکران و دریای پارس تا اواخر قرن نوزدهم بر این بخش از دریا گفته می‌شد. در این زمان که انگلستان برشبه‌قاره هند تسلط کامل پیدا کرده بود و می‌خواست در آبهای جنوبایران نیز حضوری فعال داشته باشد،مسقط و سرزمینعمان را تحت سلطه خود درمی‌آورد. از این زمان به بعد، دولت انگلیس کم‌کم نام عمان را بردریای مکران و پارس جاری می‌سازد.[۲][۳][۴]
عموم کشورها و سازمان‌های بین‌المللی این پهنه آبی را خلیج عمان می‌نامند اماترکیه به‌جای دریای عرب و خلیج عمان به کل پهنه آبی شمال اقیانوس هند دریای عمان می‌گوید.پیری رئیس دریا سالار عثمانی در نقشه خود اینگونه ترسیم کرده و تا کنون این رویه باقی مانده است اما بعضی از نقشه نگاران بعدی عثمانی به‌جای دریای عمان بحر محیط عجم به‌کار برده‌اند. این ادبیات به‌طور غیررسمی در ایران نیز رایج است.[۵]
بر اساس تعریفسازمان آب‌نگاری بین‌المللی مرز شمال غربی خلیج عمان خطی است که رأس لیمه (۲۵°57'N) در ساحل شبه‌جزیره عربستان را به رأس الکوه (۲۵°48'N) در ساحل ایران متصل می‌کند و مرز جنوب غربی آن خطی است که رأس‌الحد (۲۲°32'N) در پیشرفته‌ترین برآمدگی جنوب شرقیشبه‌جزیره عربستان، را بهجیوانی (۶۱°43'E) در ساحلپاکستان متصل می‌کند.[۶] بر اساس این تعریف مساحت آن ۱۸۱ هزارکیلومتر مربع است ولی در تعریف قدیمی از تنگه هرمز تادکن (هند) بوده است که مساحت آن ۹۰۳ هزار کیلومتر مربع بوده است.
خلیج عمان (اومانا)، پیشروی آباقیانوس هند به داخل خشکی در جنوب غربی آسیا است. سواحل شرقی ایران در شمال آن و کشورهای عمان وامارات در جنوب آن قرار دارند. خلیج عمان از سمت غرب توسطتنگه هرمز به خلیج فارس و از سمت شرق و جنوب شرقی به دریای عرب و اقیانوس هند وصل می‌شود. در جنوب خلیج عمان کشور عمان قرار دارد. طول ساحل ایران در امتداد دریای عمان، ازخلیج گواتر تابندرعباس، ۷۸۴ کیلومتر است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر مجاور آن است و این مسافت نیمی از سواحل جنوبی ایران را تشکیل می‌دهد.مدار رأس‌السرطان از شمال آن عبور می‌کند و از این رو این دریا در منطقه گرمکره زمین واقع است. حداکثردرجه حرارت سطح آب در مرداد ماه ۳۳ درجه و دردی ماه دست کم ۱۹٫۸ درجه است. طول آن از تنگه هرمز تا دکن حدود ۶۱۰ کیلومتر و عرض آن کمتر از عرض آب‌هایخلیج فارس است. در مقابل عمق آن از خلیج فارس بیشتر است. مساحت آن ۹۰۳ هزار کیلومتر مربع است. عمق این دریا در اطراف چاه‌بهار حدود ۳۳۹۸ متر است. هرچه به سوی غرب پیش برویم، عمق آن به سرعت کم می‌شود تا جایی که در نزدیکیتنگه هرمز به ۷۳ متر می‌رسد. بنادری چونجاسک،چاه‌بهار وگواتر در کنار این دریا دیده می‌شوند که بیانگر بازرگانی و دریانوردی آن است. شهرهای مهم حاشیه این دریا در ایران چابهار و جاسک و در کشور عمانمسقط، درامارات متحده عربی بندرفجیره وخور فکان هستند.[۷] طول خط ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان حدود ۶۳۷ کیلومتر است و حد اکثر عمق دریا در محدوده آبهای ساحلی ایران در این ناحیه به بیش از ۲۰۰۰ متر می‌رسد. جلگه ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان از حدودبندر عباس درتنگه هرمز تاگواتر در مرز باپاکستان امتداد می‌یابد. حد اکثر عرض این جلگه به ۳۰ کیلومتر می‌رسد.[۸][۹]
در منابع تاریخی قدیمی تر اسلامی و عربی تمام پهنه این خلیج و دریای عرب فعلی را روی هم به نام‌های بحر فارس، دریای مکران و بحر اخضر و در بعضی منابعاروپایی قدیم با نام دریای اریترا و دریای رومیروم و دریای هندوس نیز یاد کرده‌اند که گاهی به کلاقیانوس هند و پهنه‌های آبی مرتبط با آن نیز گفته می‌شده است.نام این دریا به همراه دریای عرب امروزی از سوی جغرافی نویسان مسلمان، هندی‌ها و پارسیانمُکران -مکران که گویا تغییر یافته (مهی خوران) است و اروپائیان با تلفظ Mecran- Makran بکار برده‌اند. گاهی اوقاتدریای مکران آبهای کل جنوب ایران وپاکستان فعلی قلمداد شده و دریای عمان نیز به سواحل عمان گفته شده است.[۱۰]
عمانای تاریخی در واقع نام یکی از شهرهایجنوب ایران و در فاصله غربچابهار فعلی و بندرجاسک قرار داشته است. نگاه شود (به نقشه پریپلوس).[۱۱][۱۲][۱۳] عمان یا اومانا در طول تاریخ نام‌های مختلفی داشته است. از مشهورترین نام‌های عمان، «مگان» و تغییر یافته‌اش «مجان» بوده است، این نام به صنعت کشتی سازی و معادن مس «نحاس» در زمان سومریان ارتباط داشته است. البته مدتی نام عمان «مزون» بوده است.[۱۳][۱۴] مردم محلی از این منطقه به عنوان دریای سیستان و بلوچستان، دریای جنوب و دریای چابهار نیز یاد کرده‌اند.حدود مکران یاقوت حموی: از غرب به کرمان، از شمال بهسیستان، از جنوب به دریا و از شرق با هندوستان (پاکستان) همسایه است.[۱۵]بحر کرمان (از مشرق) به بحر مکران پیوسته بود و (از مغرب) ازجزیره کیش فراتر می‌رفت و قسمتی از بحر فارس را هم در بر می‌گرفت. بحر مکران (از مشرق) به بحر سند و (از مغرب) به بحر کرمان پیوسته بود. گاهی قسمت جنوبی این دو دریا را بحر عمان می‌خواندند. یونانیان در زمان اسکندر و پس از وی، به‌عمد، نام ایرانی دریاهای جنوب ایران را تحریف کرده‌اند. افزون بر این، در روزگاراشکانیان وساسانیان نیز نام دریای عمان به‌کار می‌رفته است و واژه «عمان» نیز ریشه ایرانی دارد. کشور مَزْون (نام فارسی عمان) که مرکز آن صحار بود و نخستین ساکنان آن از اقوام غیر عرب بودند.[۱۶]
طرح‌هایی برای انتقال آب این دریا در دست مطالعه و بررسی و اقدام است که می‌تواند پهنه زیادی از ایران را تحت پوشش قرار دهد. فاز اول طرح انتقال آب از دریای عمان آبرسانی به ۳ استان شرقی کشور است اما در افق بلند مدت مقرر شده از محل این طرح به ۱۷ استان کشور آبرسانی انجام شود که ۷۹ درصد مساحت کشور تحت پوشش این طرح خواهد رفت.[۱۷]
_Empire_1747.jpg)
