کهن‌ترین دانشنامه سروده‌های پزشکی به زبان پارسی. سروده حکیم مِیسَریدائرةالمعارف فارسیغلامحسین مصاحب زمانی جامع‌ترین دانشنامهٔ عمومی به زبان فارسی به‌شمار می‌رفت.
دانشنامه[۱] یادائرةالمعارف مجموعه یا گردایهٔ نوشتاریِ جامع و فشرده‌ای است که شاملاطلاعاتی دربارهٔ همهٔ شاخه‌هایدانش یا شاخهٔ مشخصی از دانش است. واژهٔ دانشنامه در زبان فارسی تاریخ کهنی دارد و دانشنامه‌های کهنی نیز به زبان فارسی نوشته شده‌اند[۲] و واژهٔ دائرةالمعارف نیز برابرنهادهٔ اصطلاح Encyclopaedia است که خود برگرفته از اصطلاحیونانیِ Enkyklios Paideia به‌معنای آموزش فراگیر است، و در اصل بر مباحثی چوندستور زبان، معانی و بیان،موسیقی،ریاضیات،فلسفه،اخترشناسی، وتربیت بدنی دلالت دارد. این مفهوم به پیدایشاندیشه‌ی گردآوری مواد آموزشی پیشرفته در اثری واحد انجامید که در آن روابط و درونمایهٔ هنرها و علوم گوناگون تشریح می‌شود. در گذشته‌ای دور، تلاش‌هایی برای تهیهٔ آثاری از این نوع به عمل‌آمد و درزبان انگلیسی سِرتوماس الیوت (بهانگلیسی:Sir Thomas Elyot) این اصطلاح را برای نخستین بار در سال ۱۵۳۱ میلادی در اثری موسوم به حاکم (بهانگلیسی:Governour)، رساله‌ای دربارهٔتعلیم و تربیت، به‌کار برد.[۳] دانشنامه نباید بالغتنامه اشتباه گرفته شود: درحالی‌که لغت‌نامه‌ها به‌معنی هر یک از سرمدخل‌هایشان که معمولاً یک واژه اند، می‌پردازند. دائرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی دربارهٔ سرمدخل‌هایشان اند. البته در مواردی مرز این دو روشن نیست.
وب سایتی که هم‌اکنون در آن هستید هم خود نمونه‌ای از دانشنامه است،[۴] که به شکل اینترنتی و همگانی و آزاد تألیف و ویرایش می‌گردد. به این گونه دانشنامه‌ها «ویکی» گفته می‌شود.[۵] از نمونه‌های دیگر ویکی به زبان فارسی می‌توان بهویکی فقه وویکی شیعه اشاره کرد.
نخستین دانشنامه‌ها به قصد مطالعه و بررسی مستمر و توسط فردی واحد تهیه می‌شد و به گونه‌ای فراهم می‌آمد که جنبهٔ متن درسی داشته باشد، و بدین سبب با دانشنامه امروزی، که عمدتاً به‌عنوان مرجع به کار می‌رود و حاصل کار گروهی است، متفاوت بود. اگرچه گاه بهارسطو به منزلهٔ «پدر دانشنامه» اشاره می‌شود، ظاهراً نخستین دانشنامه به همت سپئوسیپوس (۳۳۸ ق. م)، فیلسوف یونانی و شاگردافلاطون، در سده چهارم پیش از میلاد گردآوری شد، که فقط قطعاتی از آن بازمانده‌است. نخستین دانشنامه‌نویس رومی، دانشمند سدهٔ اول، مارکوس ترنتیوس‌وارو بود که دانشنامه ای درعلوم انسانی با عنوان آثار عتیق ربانی و انسانی، شامل دستور زبان، جدل، فن بیان و بلاغت، هندسه، حساب، اخترشناسی، موسیقی، پزشکی، و معماری گرد آورد. این اثر نیز باقی نمانده‌است.
احتمالاً نخستین کسی که کوشید دانش بشر را در کتابی جمع کند،پلینی بزرگ (در کتاب ۳۷جلدیتاریخ طبیعی) یاارسطو بود.[۶] پس از آنها، هم در جهان غرب و هم در مشرق‌زمین تلاش‌هایی برای این کار صورت گرفت که از جمله اولینِ آنها می‌توان از کتاباشتقاقاتایسیدوروسِ سِویلی (ایزیدورِ سِویل) درسدهٔ هفتم میلادی و کتابمفاتیح العلومابوعبدالله خوارزمی نام برد. همچنین از دیگر دانشنامه‌های دوران گذشته،دانشنامهٔ علایی را می‌توان نام برد که دانشنامه‌ای است تألیفابن سینا بهزبان فارسی در پنج علمِ منطق، طبیعیات (علم زیرین)، هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است (علم برین). در این دانشنامه، ابن سینا تلاش کرده‌است تا آنجا که می‌تواند، واژه‌های فارسی به‌کار بَرَد و همچنیندانشنامه پزشکی می‌سری که به فارسی و به شعر سروده شده‌است.
در سال ۱۹۹۵ نوع جدیدی از دانشنامه با امکان ویرایش آزاد و مطالعه اینترنتی توسطهاوارد کانینگهام و به نامویکی ویکی وب ساخته شد. سایتهای دیگری که بر این پایه توسعه یافتند راویکی می‌نامند. ویکی در زبان هاوایی به معنی سریع می‌باشد.[۷]
بزرگ‌ترین دانشنامه‌ها در نیمهٔ نخست سال ۲۰۲۰،بایدو بایکه با تعداد بیش از ۱۶ میلیون مقاله،هودانگ بایکه.کام با ۱۳ میلیون وویکی‌پدیا انگلیسی با ۶ میلیون مقاله هستند. همگی این دانشنامه‌ها اینترنتی هستند.[۸]
↑دانشنامه حکیم می‌سری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم
↑«دائرةالمعارف».دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی).۲۰۱۵-۰۵-۰۹. بایگانی‌شده ازاصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در۲۰۱۵-۰۵-۱۷.نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (رده)
