آیین جَین (जैन) یاجَینیسم (بهانگلیسی:Jainism) یکی ازدین‌های هندی است، که ازهند و در سده ۵ تا ۷قبل از میلاد برخاسته است. آیین جین هدفش را فراهم کردن مسیری به سمت پاکسازی روحانی و رستگاری معرفی می‌کند، که بر اساس اعتقادات این آیین، از طریق زندگی بر پایه سنتآهیمسا (پرهیز از آزار هرگونه جاندار) قابل دستیابی است.
در واقع کلمهجین (जैन) از لغتی درزبان سانسکریت می‌آید که به معنیفتح کردن است. این اشاره‌ای به جنگی درونی علیه نفسانیات، شهوات و حواس بدنی است، که راهبان آیین جین باور داشتند، آن‌ها را به دانستن همه چیز، و پاکسازی روان یا رستگاری می‌رساند.
آیین جین یکی از کهن‌ترین دین‌های هند است که بر پایه اصل بنیادین پرهیز ازخشونت بنا شده است. پیروان این آیین معتقدند که نباید به هیچ موجود زنده‌ای، از انسان وحیوان گرفته تاگیاهان، آسیب رساند. علاوه بر این، عدم وابستگی به مادیات و پذیرش این که حقیقت جنبه‌های گوناگونی دارد، از دیگر ویژگی‌های مهم آن است. این آیین در واقع به عنوان یک جنبش اصلاحی در برابر برخی سنت‌های قدیمی‌تر مانندقربانی کردن حیوانات ونظام طبقاتی ظهور کرد. آموزه‌های آن توسط پیشوایان روحانی آموزش داده می‌شد و آخرین آن‌ها،ماهاویرا، نقش مهمی در سازماندهی و گسترش آن داشت. هدف نهایی پیروان آیین جین، رهایی روح ازچرخه بی‌پایان تولد و مرگ است؛ آن‌ها معتقدند که با رفتار درست و به‌ویژه با رعایت اصل عدم خشونت، روح از تمام وابستگی‌ها و تأثیرات مادی پاک شده و به آرامش و رهایی ابدی می‌رسد.
مورخان در گذشته عموماً به آیین جین چونان شاخه‌ای ازهندوئیسم یا بدعتی در آیینبودایی می‌نگریستند ولی مقبولیت این دیدگاه‌ها امروزه از میان رفته است، چنان‌که به نقل ازدانشنامه بریتانیکا آیین جین را باید پدیده‌ای مستقل نگریست، که بخشی جدایی‌ناپذیر از سنت‌ها و باورهای رایج درآسیای جنوبی را تشکیل می‌داده است.[۱]
به گفتهدانشنامه کلمبیا آیین جین در اعتراض به آداب آیینهندوئیسم، به‌ویژه مراسم قربانی کردن در آن و قدرت و نفوذوداها به وجود آمد. پیدایش آیین جین را به ۲۴ پیشوا نسبت می‌دهند، که یکی پس از دیگری، جانشین هم شده‌اند. بنا بردانشنامه کلمبیا به‌نظر می‌آید آخرین این پیشوا - که نامشمهاویرا بود- شخصیتی واقعی (و نه افسانه‌ای) دارد. مهاویرارهبانیت بسیار شدید، و مراقبت خود در تمام زندگی جهت گریز از چرخهباززایی را آموزش می‌داد.[۲]
پیروان این آیین، در سراسر جهان پراکنده شده‌اند. آماری دقیق دربارهٔ شمار پیروان این آیین در دست نیست.دانشنامه بریتانیکا شمار ایشان نزدیک به چهارمیلیون تن درهند و صدهزار تن در دیگر نقاط جهان برآورد کرده است.[۱]دانشنامه کلمبیا شمار آنان را پنج میلیون تخمین می‌زند.[۲]
دین جینی در هند کهن‌ترین دین در میان ادیانی است، که بنیان‌گذاری معین آن را به وجود آورده است. همچنین این دین در خلال چند سده پیاپی، نخستین کوشش سازمان‌یافته بود که زیر نظر یک رهبر قدرتمند سعی در رشد و ارتقای دین هندویی داشت.
در میان دو خیزش اصلاحی بودایی و جینی که کمابیش به‌طور هم‌زمان پدید آمدند، مکتب جینی اندکی متقدم‌تر است، این دین برخلافآیین بودای هرگز در بیرونهند پیشرفتی نداشته است و در خود هند هم بیشتر به مناطق کوچکی که در غرب وجنوب هند محدود است و حتی درصد این اقلیت دینی در هند نسبت به کل جمعیت هندوستان به تدریج رو به کاهش می‌رود.
دین جینی در معماری و باستان‌شناسی هند جایگاهی مهم دارد. تپه تاریخی «استوپا» ی جینی که درماتورا به یادگار مانده است، کتیبه‌ای دارد، که تاریخ نگارش آن در حدود آغاز دورهمسیحیت است. این بنای مذهبی که از آجر بنا شده، احتمالاً کهن‌ترین بنای شناخته شده هند است.
پرستشگاه‌های جینی دراحمدآباد،الورا،اجمیر وکوه ابو در غرب هند و معبد سنگی جاینی درکالی‌گامالای در جنوب هند، جزو ذخایر معماری آن سرزمین به‌شمار می‌آیند.
به اعتقاد جین‌ها بنیان‌گذار این آیینمهاویرا یعنی بزرگ قهرمان، نامیده می‌شود. نام اصلی اوناتپوته وردمانه بود.مهاویره در سده ششم قبل از میلاددرسال ۵۵۹ قبل از میلاد در قصبه وایشالی از توابعپتنه، مرکز ایالتبیهار و در خانواده‌ای از طبقهٔ کشتریهاشرافی به دنیا آمد که ۲۳ پیشوا طی هزاران سال پیش از او برخاسته بودند و او بیست و چهارمین پیشوا است.
آیین جین متکی بر آموزش است نه بر مساعدت یک وجود الوهی یا هر چیز دیگر. خدا یا خدایان نیز همچون قسمتی از جهان شناخته می‌شوند نه موجوداتی برتر یا خارج از جهان و فرایندهایی که در آن ساری و جاری هستند.[۳]
جین‌ها باور دارند که جهان نه آفریده شده و نه از بین می‌رود. آن‌ها روزهٔ خاصی به نام سانتارا یاسانثارا یا روزهٔ منجر بهمرگ دارند. کسی که مرگش را نزدیک حس کند و همهٔ وظایف دینی اش را نیز انجام داده باشد می‌تواند تصمیم بگیرد با کاستن تدریجی از خوردن و آشامیدنش کم‌کم بمیرد. این کار ممکن است حدود ۱۲ سال طول بکشد.[۴]
جین‌ها پوشیدنلباس را برای راهبان مرد حرام می‌دانند و معتقدندمهاویرا در حال ریاضت و ترک تعلقات نفسانی، پس از مشاهده تعلق خاطر خود به حیا، همه لباس‌های خود را بیرون آورد و تا آخر عمر برهنه به سر برد.
در حدود سال ۷۹ قبل از میلاد، میان پیروان این مذهب در مورد حدود برهنگی راهبان مرد اختلاف و دودستگی پدید آمد:
فرقه آسمان‌جامگان (digambara) هیچ لباسی را نپذیرفتند.
فرقه سفیدجامگان (Svetambara) گفتند استفاده از اندکی پارچه غیر دوخته جایز است.
راهبه‌های زن در هر دو فرقه از لباس بلند و ساده غیر دوخته استفاده می‌کنند.
گاندی رهبرانقلاب هندوستان تحت تأثیر این آئین لباس‌های دوخته ایام جوانی را کنار نهاد و تنها از مقداری پارچه سفید استفاده می‌کرد.
آیین جین تنها آیینی است که در آن از راهبه تا مردم عادی همه بایدگیاه‌خوار باشند و از خوردن جانوران بپرهیزند. حتی برخی از آنان از خوردنسیب‌زمینی و بسیاری از گیاهان زمینی خودداری می‌کنند، چراکه باور دارند، برای تهیه این خوراکی‌ها نیاز به کندن گیاه از ریشه است، که منجر به مرگ گیاه می‌شود.
از دیگر اصول عقیدتی آن‌ها، پیمان‌هایی‌ست که عبارتند از:
آسیب نرساندن به دیگران (آهیمسا)
راستگویی (ساتیا)
پرهیز از تمایلات نفسانی و جسمانی (برهماکاریا)
پرهیز از دست بردن به مال دیگران (آستیا)
تجرد از دلبستگی‌های دنیوی و بی‌نیاز بودن از مال دنیا و عزلت گزیدن از آن (آپاریگراها)[۳]
فرقهدیگمبره: کتاب مقدّس این فرقه پوروه‌ها (متون کهن) که تعداد آن‌ها چهارده تا بوده است ولی دیگر این کتاب وجود خارجی ندارد و از بین رفته است و متفکّران این فرقه هیچ متن دیگری را تأیید نمی‌کنند.
فرقهشوتامبره: اعلام می‌کند هرچند امروزه پوروه‌ها از بین رفته‌اند ولی متون دیگری نیز دارند:
سیدانته‌ها (ذخایر)
آگمه‌ها (فرایض)
این متن‌ها در مجموع چهل و پنج کتاب می‌باشند، و به شش گروه تقسیم می‌شوند:
هم‌اکنون حدود ۲ میلیون پیروآیین جین درهندوستان وجود دارد و درپاکستان نیز در حدود سیصدهزار نفر و جمعیت جهانی جین‌ها در حدود چهار میلیون نفر برآورد شده است که لباس کامل به تن می‌کنند و به جای گدایی، سرگرم تجارت هستند و وضع اقتصادی خوبی دارند. آنان آیین خود را نوسازی کرده‌اند و تنها قدیسان و اندکی از ایشان در زندگی به روش‌های عجیب باستان روی می‌آورند.
