تیسافرن | |
|---|---|
 پرتره تیسافرن (۴۴۵ پ.م–۳۹۵ پ.م)، برروی سکه. در بیشتر سکه های وی در زیر پرتره او واژه یونانی ΤΙΣΣΑ ("TISSA") نوشته شده است. | |
| نام بومی | چیثرافرنه |
| زاده | ۴۴۵ پ.م |
| درگذشته | ۳۹۵ پ.م کولوسه |
| وفاداری |  شاهنشاهی هخامنشی |
| درجه | ساتراپ |
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | نبرد کوناکسا |
تیسافرن (چیثرافرنه بهپارسی باستان English. Tissaphernes, Greek. Τισσαφέρνης، Persian. Ciθrafarna) (کشته شده به سال ۳۹۵ پیش از میلاد) سردار ایرانی و شهربان یاساتراپلیدیه وکاریا (ایالات مهمآسیای صغیر واقع در ترکیه کنونی) و برادراستاتیرای یکم همسراردشیر دوم هخامنشی و طبق گفتهکتزیاس فرزندهیدرانس سوم ازدودمان اروندی و نوادهویدرنه از یاران هفتگانهداریوش بزرگ بود.
دوران حکومت تیسافرن بر آسیای صغیر با تحولات مهمی در تاریخ ایران ویونان مقارن بود. این تقارن تیسافرن را به یکی از بازیگران اصلی سیاست دربار هخامنشی در بحران جانشینیداریوش دوم و نیز یکی از چهره‌های سیاسی مؤثر درجنگ‌های پلوپونزی یونان تبدیل نمود.
تیسافرن در سال ۴۱۳ پیش از میلاد توسطداریوش دوم مأمور جمع‌آوری خراج عقب افتادهایونیه گردید. با توجه به نزدیکی آتن با یونانیان ایونیه و در حالی کهآتن واسپارت مشغولجنگ‌های پلوپونزی (۴۳۱ تا ۴۰۴ پیش از میلاد) بودند، تیسافرن با اسپارت متحد گردید و قسمت‌هایی از ایونیه را به سال ۴۱۲ پیش از میلاد تسخیر نمود. امّا تیسافرن بیش از آنکه جنگجو باشد سیاستمدار بود و به سرعت حمایت خود از اسپارت را متوقف کرد. مطابق سیاستی که تیسافرن، ظاهراً به توصیهآلکیبیادس طراحی کرده بود، دولت هخامنشی همیشه از طرف ضعیفتر درجنگ‌های پلوپونزی حمایت می‌کرد. این سیاست موجب طولانی شدن جنگ در یونان و تضعیف مواضع دولت‌شهرهای یونانی در برابر شاهنشاهی هخامنشی می‌گردید.
سیاست تیسافرن در قبال یونان تا سال ۴۰۸ پ.م ادامه پیدا کرد، امّا در آن سال،داریوش دوم که به پایان عمر خویش نزدیک می‌شد، فرزند جوانترش معروف بهکوروش جوان را به ساتراپی کل آسیای کوچک و نظارت بر امور جنگ در یونان گماشت و حوزه نفوذ تیسافرن تنها بهکاریا محدود گشت.کوروش کوچک علناً سیاست حمایت از اسپارت را در پیش گرفت، سیاستی که بدون شک در سقوط آتن در سال ۴۰۴ و پیروزی نهایی اسپارت بی تأثیر نبوده‌است. تقریباً همزمان با سقوط آتن،داریوش دوم، احتمالاً درشوش درگذشت و فرزند بزرگشاردشیر دوم به تخت هخامنشی نشست. با پایانجنگ‌های پلوپونزی در یونان،کوروش جوان که اینک از دوستی فرماندهان بزرگ اسپارتی بهره‌مند بود، سپاه بزرگی شامل عده زیادی جنگجوی اجیر یونانی فراهم آورد و مقدمات حمله به شوش و گرفتن تاج و تخت از برادرشاردشیر دوم را تهیه دید.
پس از سقوط آتن رقابتی میان کوروش جوان و تیسافرن برای چیرگی بر ایونیه درگرفته بود که طی آن کوروش بر بیشتر نواحی ایونیه سلطه یافت، اما تیسافرن بندر مهممیلتوس را از آن خود کرد. کورش تیسافرن را در میلتوس مورد حمله قرار داد و تیسافرن نیز اردشیر را در جریان تحرکات نظامی برادرش قرار داد. سلسله وقایعی که به دنبال این حوادث اتفاق افتادند به لشکرکشی بزرگ کوروش کوچک از آسیای صغیر به سمتمیانرودان وشوش ونبرد کوناکسا (در ۷۰ کیلومتری شمال بابل بر کرانه غربیفرات) میان کوروش کوچک و اردشیر دوم منتهی گردید. در این نبرد تیسافرن از اردشیر حمایت کرد و عملاً نبرد را فرماندهی کرد. کوروش جوان در نبرد کوناکسا کشته شد و سپاهیان اجیر یونانی به سمت یونان عقب‌نشینی کردند.گزنفون که در صحنه نبرد حاضر بوده شرح عقب‌نشینی یونانیان را درآناباسیس به رشته تحریر آورده‌است.
پس از این نبرد تیسافرن که به دلیل کشتن کورش کوچک، دشمنیپروشات (پریزاتیس) مادر کوروش و اردشیر، و نیز گروهی از درباریان هخامنشی را برای خود خریده بود، با اقتدار به مقام پیشین خود در آسیای کوچک بازگشت. تیسافرن به تنبیه شهرهای یونانی که از کوروش حمایت کرده بودند، دست گشاد و اینکار به زودی به جنگ با اسپارت در سال ۳۹۹ پیش از میلاد منتهی گردید.آژزیلاس دوم پادشاه اسپارت در سال ۳۹۵ تیسافرن را در نزدیکیسارد شکست داد. این شکست موقعیت تیسافرن در دربار هخامنشی را به شدت تضعیف کرد و نهایتاًپروشات و دشمنان تیسافرن موفق شدند اردشیر را به فروگرفتن تیسافرن راضی کنند. تیسافرن در همان سال توسط فرستاده شاه به نام تیثراستس (Tithraustes) و با همکاریآریائوس (Ariaeus) یکی از سرداران سابقکوروش کوچک، در خانه شخص اخیر در شهر کولوسیا درفریگیه به قتل رسید.
ظاهراً خبر قتل تیسافرن موجی از شادی را در شهرهای یونانی برانگیخته چرا که خاطره سیاست دوگانه او در خلال جنگ‌های پلوپونزی همچنان در یونان زنده بوده‌است. قتل تیسافرن را شاید بتوان قدیمی‌ترین نمونه ثبت شدهٔ الگوی رفتاری «وزیر کشی» و «نخبه کشی» در تاریخ ایران دانست.
http://www.livius.org/ti-tn/tissaphernes/tissaphernes.htmبایگانی‌شده در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۲ توسطWayback Machine
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596997/Tissaphernes
http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Cunaxa
ساتراپ های هخامنشیاسپاردا(۵۴۶–۳۳۴ پ.م) | |
|---|---|
|
حاکمان در قلمروشاهنشاهی هخامنشی | ||
|---|---|---|
| شاه شاهان شاهنشاهی هخامنشیان |  | |
| ساتراپ‌هایاسپاردا | ||
| ساتراپ‌هایفریگیه هلسپونت | ||
| ساتراپ‌هایکاپادوکیه | ||
| حاکمان یونانی شهرهایآسیای کوچک | ||
| خاندانلیکیه | ||
| خاندانکاریا | ||
| پادشاهانمقدونیه | ||
| شاهان صور | ||
| شاهان صیدا |
| |
| ساتراپ‌هایارمنستان | ||
| ساتراپ‌هایمصر | ||
| ساتراپ‌هایباختریش | ||
| ساتراپ‌هایماد | ||
| ساتراپ‌هایکیلیکیه | ||
| ساتراپ‌هایبابیروش | ||
از سال ۳۳۰ پ. م در بیشتر مناطق،حاکمان هلنی جایگزین حاکمان هخامنشی شدند. | ||