| تیزشاخ عربی | |
|---|---|
.jpg) | |
| تیزشاخ عربی،Oryx leucoryx | |
| وضعیت حفاظت | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | |
| شاخه: | |
| رده: | |
| راسته: | |
| تیره: | |
| سرده: | |
| گونه: | O. leucoryx |
| نام دوبخشی | |
| Oryx leucoryx | |
تیزشاخ عربی یاغزال اوریکس[۱] یاخَربُز (نام علمی:Oryx leucoryx) گونه‌ای از تیرهگاوسانان و از سردهتیزشاخ بوده و بومی مناطق استپی و بیابانی در کشورهای سوریه، عراق، اسرائیل، اردن، وشبه جزیره عربستان است.[۲]که در دهه ۱۹۷۰ در حیات وحش منقرض شد اما تعدادی از آن در اسارت باقی مانده بودند و برنامه موفقیت‌آمیزی برای بازگرداندن آنها به طبیعت اجرا شد و تا سال ۲۰۱۱ بیش از هزار رأس از این حیوان در حیات وحش عمان، قطر، عربستان، فلسطین، اسرائیل، اردن و امارات وجود دارد و ۶ تا ۷ هزار رأس نیز در اسارت نگهداری می‌شوند. از این جانور در متونفارسی میانه با نام «خربُز» (xar-buz) یاد شده‌است.[۳][۴]
تیز شاخ عربی معمولاً در دشت‌های خشک وبیابان‌ها زندگی می‌کند. با این حال در دامنه‌های سنگی و برس‌های ضخیم نیز یافت می‌شود. زیستگاه آنها بصورت کلی شاملدشت‌های شنی صاف و مواج است، که توسط وادی‌های کم عمق و فرورفتگی‌ها متقاطع شده‌اند و همچنین تپه‌های شنی در حاشیه بیابان‌های شنی که دارای پوشش گیاهی متنوعی از درختان، درختچه‌ها، و علف‌ها هستند.[۲]
تیز شاخ‌های عربی معمولاً از انواع مختلف علف‌ها و درختچه‌های موجود در زیستگاهای خشکشان استفاده می‌کنند. آنها برای نوشیدن به سمترودها و چاله‌های آب می‌روند. و هنگامی که آب در دسترس نباشد، آنها می‌توانند رطوبت را از منابعی مانند خربزه و پیازهای آبدار هم بدست آورند، که گاهی برای مدت طولانی هم کافیست.[۲]
طول سر و بدن تیز شاخ عربی از ۱۵۳ تا ۲۳۵سانتیمتر متغیر است. طول دم بین ۴۵ تا ۹۰ سانتیمتر و ارتفاع شانه ۹۰ تا ۱۴۰ سانتیمتر است. یال آنها از سر تا شانه‌ها امتداد دارد و دم آنها تافت است. نرها یک دسته مو روی گلو دارند. هر دو جنس دارای شاخ‌هایی به طول بین ۶۰تا ۱۵۰سانتیمتر هستند. شاخ ماده‌ها معمولاً بلندتر و نازک‌تر ازشاخ نرها است. به‌طور کلی، رنگ بزرگسالان (بالغ ترها) از کرمی گرفته تاخاکستری و قهوه‌ای متفاوت است و ممکن است دارای علائم سیاه و قهوه‌ای نیز باشند. جوان ترها دارای سایه‌هایقهوه ای ای هستند و روی دم و زانوهای خود نیز علامت‌هایی دارند.[۲]
زمانتولید مثل تیز شاخ عربی متفاوت است. با این حال در شرایط مساعد یک ماده می‌تواند در طول یک سال هر ماه یک گوساله به دنیا بیاورد. بیشترین زاد و ولد ثبت شده در میان گله‌های درعمان واردن از ماهاکتبر تامه رخ داده‌است. دورهبارداری در این گونه حدود ۲۴۰ روز است. بچه‌ها در ۴/۵ ماهگی ازشیر گرفته می‌شوند و ماده‌های نوجوان اولین زایمان خود را در سنین ۲/۵ تا ۳/۵ سالگی انجام می‌دهند. طول عمر این حیوانات در حدود۲۰سال است.[۲]
آنهافرورفتگی‌های کم عمقی را در زمین زیر درختچه‌ها ودرختان برای استراحت کردند و استفاده ازسایه حفر می‌کنند. آنها قادرندبارندگی را حتی از فاصله دور تشخیص دهند و در جهت رشدگیاهان تازه حرکت کنند. تیزشاخ‌های عربی گاهی مسیرهای طولانی را برای یافتن غذا طی می‌کنند.
طبق یک گزارشدر عمان در سال ۱۹۸۳ گله ای تیز شاخ عربی از محدوده ای در حدود ۳۰۰۰کیلومتر مربع استفاده می‌کرد است.
تیز شاخ‌های عربی حیواناتی جمعی واجتماعی هستند. اندازه طبیعی گروه آنها ۱۰ حیوان یا کمتر است، اما در یک گله ۱۰۰ راس هم دیده شده‌است. گله‌ها اکثراً متشکل از یکنر بالغ غالب و چندینماده بالغ و جوان هستند. آنها حیواناتی هوشیار، محتاط و تیزبین توصیف شده‌اند. آنها با پایین آوردن سر خود به گونه ای که شاخ‌های تیزشان به سمت جلو باشد از خوددفاع می‌کنند.[۲]
غزال عربی حیوان ملیاردن،عمان،امارات متحده عربی،بحرین وقطر است. غزال عربی همچنین نام چندین کسب و کار در شبه جزیره عربستان به ویژهالمها ایرویز و شرکتالمها پترولیوم است. یک تیزشاخ قطری به نام اوریکس به عنوان نماد رسمی بازی‌های آسیایی ۲۰۰۶ دوحه انتخاب شد. همنچنین نمادقطر ایرویز است و بر روی دم هواپیماهای متعلق به شرکت هواپیمایی قطر ایرویز نشان داده شده است.
.jpg)
تا سال ۱۹۷۲ تمام تیز شاخ‌های عربی در طبیعت از بین رفتند. البته گزارش‌های تأیید نشده‌ای از مشاهده شدن این حیوان در اواخر سال ۱۹۷۹ وجود دارد. از سال۱۹۵۰ که بقای این گونه در وضعیت بحرانی قرار گرفت، تلاش‌هایی در چندین کشور عربی برای ایجادگله‌های در اسارت انجام شد. در سال ۱۹۶۲ تعدادی از تیز شاخ‌های عربی از طبیعت گرفته شده و بهایالات متحده فرستاده شدند. با تلاش‌های بین‌المللی برایاصلاح نژاد، معرفی و بازگشت مجدد بهطبیعت، مانند عمان در سال ۱۹۸۲، اردن در سال ۱۹۸۳ و مرکزعربستان سعودی در سال ۱۹۹۰، در حال حاضر تقریباً ۵۰۰ راس درحیات وحش وجود دارد. که ۳۰۰ راس آن در شبه جزیره عربستان زندگی می‌کنند. همچنین بیش از ۲۰۰۰ راس از این گونه در جاهای دیگری مانند باغ وحش‌های فونیکس وسن دیگو نگهداری می‌شوند.[۲]
