| بخشی از سلسله مقالات در مورد: |
| خداباوری |
|---|
تک‌پرستی یا مونولتریزم یا مونولتری (به انگلیسی: Monolatry یا Monolatrism،یونانی: μόνος (مونوس) = تک، و λατρεία (لتریا) =پرستش) اعتقاد به وجود چندینخدا است اما با پرستش متداوم تنها یک الهه یا رب‌النوع یا خدا.[۱] عبارت "monolatry" احتمالاً اولین بار توسطیولیوس ولهاوزن استفاده شده باشد.[۲]
تک‌پرستی بایکتاپرستی (به انگلیسی: Monotheism)، که تنها وجود یک خدا را مدعی می‌شود متفاوت است؛ همچنین باهنوتئیسم (به انگلیسی: Henotheism)، باوری دینی که در آن باورمند یک خدا را می‌پرستد، بدون این که امکان پرستش خداهای متفاوتی با اعتبار برابر توسط دیگران را منکر شود، نیز متفاوت است.[۳]
_(Mus%25C3%25A9e_du_Caire)_(2076972086).jpg)
فرعون مصر باستانامن‌هوتپ چهارم، در ابتداآتنیزم (یا آتنیسم) را در سال ۵ سلطنتش (۱۳۴۸/۱۳۴۶ قبل از میلاد)، در دوراندودمان هجدهم مرسوم کرد [یا عرضه کرد]. اوآتن (یا آتون) را، به مقام والاترین خدا ارتقاء داد،الهه خورشید مصری که مجسم‌کننده قرص خورشید بود.[۴]
باور بر این است که سال پنجم سلطنت آمن هوتپ IV نشانه شروع ساخت و ساز برای پایتختی جدید است، به نام آختاتن (افق آتن) در مکانی که امروزه با عنوانعمارنه شناخته می‌شود. آمن هوتپ IV رسما نامش را به عنوان نشانه مورد پرستش جدیدش به آخناتن (مورد توافق یا مطلوب آتن) تغییر داد. به علاوه ساخت پایتختی جدید به افتخار آتن، آخناتن همچنین بر ساخت بعضی از عظیم‌ترین مجموعهمعابد درمصر باستان نظارت داشت، از جمله یکی درکرنک و یکی در تیبز (به انگلیسی: Thebes)، نزدیک معبد قدیمیآمون.
در سال نهم حکومتش (1344 الی 1342 قبل از میلاد)، آخناتن نسخه‌ای رادیکال تر از دین جدیدش را اعلان کرد، اعلان کرد که آتن نه صرفاً بالاترین خدای مصر بلکه تنها خدای مصر است، و خود او تنها واسطه بین آن ومردم مصر. ویژگی‌های کلیدی آتنیزم شامل منعی بر بت‌ها و دیگر تصویرسازی‌های آتن بود، به استثنای یک دیسک خورشیدی مشعشع که در آن پرتوها (عموما به صورتی تصویر شده‌اند که منتهی به دست‌ها می‌شوند) به نظر می رسند دهنده روح دیده نشده آتن را مجسم می‌کنند. آتن در نیایش‌ها توسط آخناتن، مورد خطاب قرار داده می شد، مانندسرود [روحانی] بزرگ برای آتن (به انگلیسی: Great Hymn to the Aten).
جزئیاتالهیات آتنیست (به انگلیسی: Atenist) همچنان ناروشن است. طرد همه خدایان به جز یکی و ممنوعیت بت‌ها یک روپیچی رادیکال از سنت مصری بود، اما بیشتر پژوهشگران آخناتن را به عنوان شاغل به تک پرستی می دانند، نه یکتاپرستی، از آن جا که با جدیت وجود دیگر خدایان را انکار نمی کرد؛ او صرفاً از پرستش هر خدایی به جز آتن اجتناب کرد. این دانسته شده‌است که آتنیزم تنها به آن صفت الهیت نمی داد. آخناتن آیین نیایش فرعون را ادامه، خود راپسر آتن اعلام کرد و مردم مصری را به پرستش خود تشویق کرد.[۵] مردم مصری باید آخناتن را پرستش می‌کردند؛ فقط آخناتن و نفرتیتی می‌توانستند آتن را مستقیما بپرستند.[۶]
در دوران حکومت جانشینان آخناتن، مصر به دین سنتی خود بازگشت، و آخناتن خودش به عنوان یک مرتد یا بدعت‌گذار مورد ناسزا یا دشنام گویی قرار گرفت.
بعضی مورخان استدلال می‌کنند که اسرائیل باستان در اصل به شکلی از تک‌پرستی و یاهنوتئیسم را می پرداخته است.[۷] هم Frank Eakin, Jr. و هم John Scullion، هر دو معتقدندموسی یک تک‌پرست بوده، و نه یک یکتاپرست،[۸][۹] و John Day نظر می‌دهد که فرشتگان چیزی هستند که، وقتی یکتاپرستی اسرائیل را فراگرفت، خدایان دیگر به آن تبدیل شدند.[۱۰] John McKenzie بیان می‌کند: "درخاور نزدیک باستان وجود موجودیت‌های الهی به‌طور گسترده بدون شک و شبهه پذیرفته شده بود.... سوال این نبود که آیا فقط یکالوهیم وجود دارد یا نه، بلکه این بود که آیا الوهیمی مانندیهوه وجود دارد یا نه."[۱۱]
| |||||||||||||||||
اندیشهٔ خدامحورانه | ||
|---|---|---|
| ||
| مفاهیم دینی | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مفهوم خدا |
| ||||||||||||
| وجود خدا |
| ||||||||||||
| الهیات |
| ||||||||||||
| مسئله زبان دینی | |||||||||||||
| مسئله شر | |||||||||||||
(برپایه‌ی تاریخ فعالیت) |
| ||||||||||||
| موضوعات مرتبط | |||||||||||||
