توپک یاترک‌بال (بهانگلیسی:Trackball) یکدستگاه ورودی و یکی ازابزارهای اشاره‌گر دررایانه است که به‌وسیله آن می‌توانمکان‌نما را بر روی صفحه جابجا کرد. ترک‌بال از یک توپ تشکیل شده است که بر روی دو غلتک عمود بر هم قرار دارد که حرکت عمودی و افقی توپ را بر روی صفحه نمایش می دهد. توپک را می‌توان با انگشتان یا کف دست چرخاند.
ترک‌بال یک وام‌واژه انگلیسی در زبان فارسی است که از واژه مجزا ترک (track) به معنی ردیابی و بال (ball) به معنی توپ تشکیل شده است.گرته‌برداری از ترک بال، توپ ردیاب نام دارد.
ترک‌بال در سال۱۹۵۲ توسط تام کرانستون، فرد لانگستاف و کنیون تیلور که در نیروی دریایی سلطنتیکانادا کار می کردند، به عنوان بخشی از پروژه Datar اختراع شد. در آن زمان ثبت اختراع نشد، زیرا این دستگاه به عنوان بخشی از یک پروژه نظامی مخفی استفاده می‌شد. همانطور که قبلاً ذکر شد، عملکرد توپ اشاره کردن به آن است توپ متحرک جای خود را به نور و لیزر داده است. در حال حاضر، ترک‌بال‌ها به ندرت در رایانه‌های شخصی و اداری عمومی استفاده می‌شوند.
برخی از ماوس‌ها دارای یک ترک‌بال هستند که به آن‌ها ماوس توپی گفته می‌شود. ماوس توپی یکی از انواع ماوس است که در آن‌ها از طراحیارگونومی و مناسب شکل دست انسان برای کاهش خستگی در حین کار با آن استفاده می‌شود. اما تفاوت‌هایی در نحوه کارکرد دارند. این ماوس‌ها ثابت هستند و کاربر تنها برای جابجایی پوینتر نیاز دارد توپ را بچرخواند. این امر فعالیت بخش‌های مختلف دست کاربر در هنگام استفاده را کاهش می دهد و ارگونومیک محسوب می‌شوند.[۱]
![کنترلر کنسول اپل پیپین مجهز به ترک‌بال[۲]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2ffa.wikipedia.org%2fwiki%2f%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%25D8%25AF%25D9%2587%3aPippinpaddle.jpg)
خبرنامه شماره ۱۰۹ فرهنگستان زبان فارسی، ص ۱۵.
 | این یکمقالهٔ خردعلوم رایانه است. می‌توانید باگسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |