تووا (بهانگلیسی:The Tyva Republic)(بهروسی:Респу́блика Тыва́, Respublika Tyva) یکی ازجمهوری‌های روسیه در جنوبسیبری و شمالمغولستان است.پایتخت آنکیزیل و جمعیت آن ۳۰۷٬۹۳۰ نفر است (در سرشماری سال ۲۰۱۰).
تاریخ منطقه تاریخینانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بوده‌است، در سده‌های پیش از سده هیجده میلادی به درستی دانسته نیست زیرا منابع نوشتاری کمی در این رابطه وجود دارند.
در واقع این ناحیه در گذر زمان بین خانات ترکمغولستان شمالی،اویغور وقرقیز دست به دست شده‌است. اما چنین به نظر می‌رسد کهترک‌سازی (Turkification) این منطقه به دنبال لشکرکشیچنگیزخان مغول صورت گرفته‌است.
مطابق شواهد تاریخی ای که در حفاری‌های باستان‌شناسی در نزدیکیارژن به‌دست آمد است، در واقعارژن در جمهوری تووا شرقی‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین نقطه‌ای است که در آن آثاری از زندگیسکاها به‌دست آمده‌است. این آثار از دیدگاه باستان‌شناسی مهم‌ترین آثار بر جای مانده از سکاها است.[۱][۲]
به دنبال یورش مغولان منطقه تاریخینانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بود از سده سیزده (۱۲۰۷) تاسده ۱۸ میلادی نحت لوایمغولان قرار گرفت.
از سال ۱۷۵۷ تا ۱۹۱۱ این منطقه تحت سیطرهمنچو (دودمان چینگ، واپسین دودمان چین) قرار گرفت. در خلال سده ۱۹روس‌ها آغاز به اقامت در این منطقه کردند و در سال ۱۸۶۰ حکومت چینگ بهروسها اجازه سکونت در تووا را داد. از ۱۸۸۱ سکونت دائمی آن‌ها در این ناحیه آغاز شد. با درگرفتن انقلاب در چین در سال ۱۹۱۱ سربازانامپراتوری روسیه در ۱۹۱۲ وارد این منطقه شدند و پس از اعلام استقلال جمهوری تووا درحالی‌که پیش از آن در سال ۱۹۱۱مغولستان (مغولستان بیرونی) نیز استقلال خود را اعلام کرده بود، در ۱۷ آوریل ۱۹۱۴ با فرمان تزارنیکلای دوم این منطقه به صورتتحت‌الحمایه روسیه درآمد.
انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ باعث شد که بخش بزرگی از تووا از ۵ ژوئیه ۱۹۱۸ تا ۱۵ ژوئیه ۱۹۱۹ توسط سربازانروس‌های سفید (سلطنت طلبان) به فرماندهیالکساندر کولچاک اشغال شود وپیوتر ایوانوویچ حاکم آن گردد. هم‌زمان در پائیز ۱۹۱۸ بخش جنوب‌غربی تووا توسط قوای چینی که استقلال یا الحاق آن به روسیه را به رسمیت نمی‌شناختند، تصرف شده و بخشی از جنوب آن نیز به تصرف قوای مغول درآمد. حاکمیت بر تووا از ژوئن ۱۹۱۹ تا فوریه ۱۹۲۰ در اختیارارتش سرخ قرار گرفت، اما در ۱۹ فوریه ۱۹۲۰ سربازان چینی آن را مجدداً ضمیمه خاک خود کرده و یان شی چائو را به عنوان حاکم آن گماشتند. در ۱۴ اوت ۱۹۲۱ بلشویک‌های تووا با حمایت روسیهجمهوری دمکراتیک خلق تووا را بنیان نهادند و تووا تا زمانجنگ جهانی دوم به‌طور رسمی و واقعی به عنوان یککشور مستقل شناخته می‌شد. دُندوک نخستین نخست‌وزیر این کشور شروع به مستحکم کردن ارتباط میان تووا و مغولستان کرد وآیین بودایی را به عنوان مذهب رسمی کشور اعلان کرد. این موضوع باعث شد تا ۵ جوان تووایی دانش‌آموختهدانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرقمسکو با هماهنگی مقامات کرملین حکومت را ساقط کرده و یک حکومت نزدیک به شوروی را جایگزین آن کنند. مقامات جدید در ۱۹۳۰خط لاتین را که زبان‌شناسان روس برای زبان تووا طراحی کرده بودند جایگزین خط تبتی مغولی کنند. در ۱۹۴۳ خطسیریلیک جایگزین خط لاتین شد و به موازات آن زدودن فرهنگ مغولی و بودائی از جامعه به شکلی نظام‌مند ادامه یافت.[۳]اتحاد شوروی در ۱۹۴۴ با موافقت پارلمان تووا این کشور را ضمیمه خاک خود کرد.سالخاک توکا رهبر کمونیست‌های تووا به دبیرکلی حزب کمونیست این استان برگزیده شد و تا هنگام مرگش در سال ۱۹۷۳ شخص اول تووا به حساب می‌آمد. در فوریه ۱۹۹۰ جبهه دمکراتیک تووا به رهبری قدیر اول بیچلدی بنیان نهاده شد در پائیز همان سال سلسله عملیات‌های خشونت‌باری علیه روس‌های منطقه (که در آن سال ۳۲٪ جمعیت تووا را تشکیل می‌دادند) به کشته شدن ۸۸ روس و مهاجرت بسیاری از روس‌ها به خارج از جمهوری انجامید.
در ۳۱ مارس ۱۹۹۲ این جمهوری یکی از مؤسسان فدراسیون روسیه شد وقانون اساسی جدید جمهوری در ۲۲ اکتبر ۱۹۹۳ تهیه شد و در ۱۲ دسامبر همان سال به تصویب ۶۲٪ مردم رسید. در این قانون پارلمان تووا از ۳۲ عضو تشکیل شده و تغییر در قانون اساسی با تشکیل یک مجلس مؤسسان ممکن است. قانون اساسی جدید برگزاریهمه‌پرسی برای استقلال این جمهوری را نیز پیش‌بینی کرده‌است.
همچنینسرگئی شویگو (که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۴ وزیر دفاعروسیه بوده‌است) درچادان، جمهوری تووا از پدریتووایی و مادریروس به دنیا آمد.[۶] او پیشتر وزیر وضعیت‌های اضطراری و فرماندار مسکو بوده‌است. او همچنین رئیس فدراسیون ورزشی بین‌المللی آتش نشانان و ناجیان است.[۷] وی دارای درجه ژنرالی است.
