تُندَر[۱]،تَراغ[۲] یاتَراک[۳] (بهعربی:رَعد)صدای ایجاد شده ناشی ازآذرخش است. بسته به نوعآذرخش و فاصله شنونده از منشأ صدا، تندر ممکن است صدایی زیر و تیز و سریع یا غرشی سنگین و بم باشد. افزایش ناگهانیفشار ودما موجبانبساط سریع هوای اطراف کمربند آذرخش میشود و این انبساط صوت شنیده شده را ایجاد میکند.[۴] به دلیل بسیار بزرگتر بودن سرعت نور از صوت، میتوان فاصله از محل آذرخش را بااندازهگیری اختلاف زمانی دیده شدن آذرخش و شنیده شدن صدای آن محاسبه کرد.
دلیل شنیده شدن این صدا هنگام آذرخش از دیرباز مورد بررسی قرار گرفتهاست. نخستین نظر ثبت شده در این مورد مربوط بهارسطو در سه قرن پیش از میلاد است. یکی از نخستین ایدهها، ایجاد تندر به خاطر برخوردابرها بود. در اواسط قرن نوزدهم، تندر را ناشی از ایجادخلأ میدانستند.
در قرن بیستم، نتیجه گرفته شد که تندر یک موج صوتی ایجاد شده به خاطرانبساط گرماییپلاسما در مسیر آذرخش است.[۵] دما در مسیر آذرخش در مدت کوتاه وجود آن (حدود ۵۰ میکروثانیه) توسط روشهایطیفسنجی اندازهگیری شدهاست. این دما از دمای اولیهٔ ۲۰٬۰۰۰ کلوین به سرعت به ۳۰٬۰۰۰ کلوین میرسد و سپس به تدریج به ۱۰٬۰۰۰ کلوین بازمیگردد. متوسط آن حدود ۲۰٬۴۰۰ کلوین است.[۶] این گرم شدن موجب انبساط سریع این هوا و ورود آن به هوای سردتر اطراف با سرعتی بیش از سرعت صوت در آن هوای سردتر میشود. این پالس ایجاد شده همان موج صوتی است که شبیه به موج ناشی ازانفجار یا پالس صوتی ایجاد شده در لحظهٔ شکسته شدن دیوار صوتی توسطهواپیما ییمافوق صوت است.[۷] بررسیهای آزمایشگاهی و مدلسازیهای انجام شده تاکنون، این مدل را تأیید کردهاست، هرچند هنوز مدلسازی آذرخش مورد توجه پژوهش گران است. مدلهای دیگری نیز بر اساس اثراتالکترومغناطیسیجریان الکتریکی شدید در مسیر پلاسما در آذرخش مطرح شدهاند.[۸]
مشاهدهٔ نور آذرخش و شنیده شدن تندر به دنبال آن، بیانگر کمتر بودن سرعت صوت از سرعت نور در هوا است. با استفاده از این تفاوت میتوان فاصله از محل آذرخش را محاسبه کرد. برای این منظور میتوانسرعت صوت را در هوا در دمای ۲۰ درجه سانتی گراد حدود ۳۴۳متر بر ثانیه (۱٬۲۳۶کیلومتر بر ساعت) فرض نمود و از رابطهٔ زیر فاصله را یافت:
که در آن اختلاف زمانی دیده شدن آذرخش و شنیده شدن تندر و سرعت صدا در هواست. در این محاسبه سرعت نور (به درستی) بینهایت فرض میشود.