تاریخ باستانی محدودهٔ جغرافیاییترکمنستان امروزی از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد با ورود اقوام از تبارهند و اروپایی ایرانی‌تباران در شمال این خطهٔ جغرافیایی در مقاطعی به صورتچادرنشینی و نیمه-ایلیاتی زندگی می‌کردند. آب و هوای خشک بیابانی و زمین‌هایاستپی عامل زندگیکوچ‌نشینی درآسیای مرکزی واوراسیا بوده است؛ نوعی زندگی که پرورش و نگهداریاسب نقش مهمی در فرهنگ و آدابشان داشته است.برخی از این اقوام شناخته شده ایرانی شاملماساگت‌ها،سکاها،سغدها (اجدادخوارزمشاهیان) می‌باشند. ترکمنستان همواره محل گذری برای اقوام مهاجم و مهاجر جنوبی همانند تمدن‌هایمیان‌رودان،ایلام وتمدن دره سند بوده است.
منطقهمرو در ترکمنستان کنونی، قرن‌ها مرکزخراسان بزرگ و از پایگاه‌هایزبان فارسی و مرکز دانشمندان، ادیبان و عرفای ایرانی در دوران اسلامی بود.
منطقه کنونی ترکمنستان عموماً ایرانی‌نشین و فارسی‌زبان بود که ترکیب جمعیتی آن از زمان ورود غزها به منطقه در زمان مهاجرت سلجوقی‌ها از شمال قره‌قروم به جنوب آن که در زمانمحمود غزنوی آغاز شد، تغییر کرد. ساکنان شهرهای ایرانی این مناطق به مرور با عشایر ترکمن پیرامون شهرها آمیخته شده و مردم کنونی این نواحی از نسل آنان‌اند. پیشینه فارسی‌زبان ترکمنستان کنونی درنام‌های شهرهای اصلی این کشور هویداست:عشق‌آباد (اشک‌آباد)،مرو،چهارجوی،کهنه‌گُرگانج، دهستان،فراوه، کَرکوه،شاه‌قدم،چهارکان، پنج‌ده (تخته‌بازار)، مُرغاب، آبادان، آب نو، ده نو، قَهقَهه، بَلخان‌آباد، بابادهقان، سرحدآباد، فَرَب و غیره. نام بسیاری از این شهرها در دهه‌ها یا سال‌های اخیر با تصمیم دولتی تغییر کرده است. نام‌های دیگر جغرافیایی این کشور همچونآمودریا،استان لب آب وکوه‌های بَلخان (بالاخانه[۲۱]) نیز مؤید همین پیشینه است.
بیشتر ساکنان ترکمنستان در خلال استیلای ترکان غزیکتاپرست بودند. ترکان غززبانترکمنی را با حکمرانی بر این منطقه رفته‌رفته ترویج دادند. در دوران حکومت ترکان، فرهنگاسلام که توسط اعراب به ترکمنستان آورده شده‌بود با آداب و رسوم محلی روسی ادغام گردید و بعدها این فرهنگ مخلوط شده، به نوبه خود تحت تأثیر و تغییر زمامداران ترک نظیر دودمانسلجوقیان قرار گرفت. در طولقرون وسطی، یورشچنگیزخان ومغول‌ها ترکمنستان را ویران نمود و بعدها این ویرانی با تهاجم رقابت گونهتیمور لنگ وازبک‌ها بر این سرزمین، ادامه پیدا کرد.
در دوران قاجار نیز یورش آقامحمدخان به ترکمن‌های سوین خان در شمال گرگان، قیامخواجه یوسف کاشغری که خود را سلطانترکستان می‌نامید در منطقه استرآباد وگرگان‌رود علیه حکومت فتحعلی‌شاه، حمله آتانیاز حاکم خیوه به کمک طوایف ترکمن به سویمشهد وسرخس در سال ۱۲۳۹ ه. ق، شورشقیات خان رهبر ترکمن‌هاییموت جعفربای در ناحیهکمش‌تپه علیه حکومت ایران در سال ۱۲۴۲، وجنگ مرو در سال‌های ۸–۱۲۷۶ میان سپاه محمدشاه قاجار و ایلات ترکمن از مهم‌ترین منازعات نظامی این دوران است.[۲۲]ناصرالدین شاه قاجار بارها با آنها برخورد کرد تا بتواند آنها را مستقیماً زیر نظر حکومت مرکزی اداره کند اما ترکمن‌ها فقط در صورت وجود یک حکومت مرکزی قوی حاضر به پذیرش شرایط بودند سرانجامروسیه تزاری بعد اشغالبخارا سال ۱۲۸۴ه.ق و اشغالخیوه در سال ۱۲۸۹ه.ق به طرف ترکمن‌هایی که در مرزهای شرقی ایران سکونت داشتند و به صورت مستقل از حکومت مرکزی قاجار اداره می‌شدند یورش برد و بعد ازنبرد گوگ تپه و سرکوب ترکمانان،معاهده آخال در سال ۱۸۸۱ میلادی میان ایران و روسیه منعقد شد که به موجب آن ایران حاکمیت روسیه برمرو،آخال وعشق آباد و مناطق همجوار آن را شناخت و ناصرالدین شاه هم اجباراً از ادعاهای خود بر منطقهخوارزم چشم پوشی کرد و بدون مقاومت نظامی شرایط روس‌ها را پذیرفت و این شروعی بر آغاز سلطه روس‌ها بر مناطق ترکمن نشین تا سال ۱۹۹۱میلادی که ترکمنستان استقلال یافت بود.[۲۳]
در سال ۱۹۹۱ میلادی ترکمنستان به استقلال رسید.صفر مراد نیازوف یکی از رهبران محلیکمونیست، خود را به عنوان رهبر مطلقه و بلامنازع ترکمنستان اعلام کرد.
در اواخر قرن نوزدهم، ترکمنستان امروزی به شکلی اساسی به وسیله استیلا و یورشامپراتوری روسیه دچار تغییر اساسی شد و چند دهه بعد پس ازانقلاب ۱۹۱۷ روسیه با شکل‌گیریاتحاد جماهیر شوروی، از یک جامعه قبیله‌ای اسلامی به یک جامعهلنینیستی مطلقه تبدیل شد.
در سال ۱۹۹۱ میلادی ترکمنستان بهاستقلال رسید.صفرمراد نیازف یکی از رهبران محلیکمونیست، خود را به عنوان رهبر مطلقه و بلامنازع ترکمنستان اعلام کرد. او ترکمنستان تازه استقلال یافته را به شکل کامل، تحتاقتدارگرایی مطلق خود درآورد. او تا پایان زمامداری خود (۲۰۰۶ میلادی) که با مرگش به پایان رسید در برابر دموکرات‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی که رقیبان وی بودند، مقاومت می‌کرد.
ترکمنستان در آبان ۱۳۷۰ (اکتبر۱۹۹۱) با رأی مردم درهمه‌پرسی استقلال، موجودیت خود را به عنوان یک کشور مستقل اعلام نمود و رسماً نام «ترکمنستان» را برای کشور خود برگزید.قانون اساسی ترکمنستان نیز در۱۸ مه۱۹۹۲ در چهاردهمین نشست مجلس ترکمنستان به تصویب رسید. بر اساس این قانون اساسی، ترکمنستان کشوری دمکراتیک وسکولار و اداره آن به شکل جمهوری ریاستی است.صفرمراد نیازف اولینرئیس‌جمهور کشور بود. رئیس‌جمهور کنونی کشورسردار بردی محمد اف است.
حکومت ترکمنستان جمهوری ریاستی و تک‌حزبی است ورئیس‌جمهور اختیارات گسترده‌ای دارد. رئیس‌جمهور ترکمنستان و شخص اول این کشور از هنگام استقلال تا سال ۲۰۰۶صفرمراد نیازف بود. از سال ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۲۲ رئیس‌جمهور کشورقربان قلی بردی محمداف بود. سپس در مارس ۲۰۲۲سردار بردی محمداف بر اساس آرای انتخابات ریاست جمهوری؛ جایگزین پدرش و رسماً سومین رئیس‌جمهوری ترکمنستان شد.[۲۵]سیاست ترکمنستان، بی‌طرفی در مسائل جهانی و منطقه‌ای است.[۲۶][۲۷][۲۸]
براساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس‌جمهور مقاماتقوه مجریه وقضاییه را منصوب می‌کند و نیز نامزدهای انتخابات مجلس را تصویب می‌نماید. مدیریت محلی از سوی استانداران صورت می‌گیرد. بر اساس قانون اساسی، استانداران در حکم نمایندگان رئیس‌جمهور هستند و زیر نظر رئیس‌جمهور فعالیت می‌نمایند و نیز از سوی خود رئیس‌جمهور منصوب یا برکنار می‌گردند.
قوه مجریه: بر اساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس‌جمهور که به‌طور مستقیم توسط مردم انتخاب میشود، رئیس کابینه وزیران ترکمنستان است.
ترکمنستان با مساحت ۴۹۱٬۲۱۰ کیلومتر مربع پنجاه و دومین کشور بزرگ جهان بوده و کمی از کشوراسپانیا کوچکتر است. این کشور در بین عرض‌های جغرافیایی ۳۵ و ۴۳ درجه شمالی و ۵۲ و ۶۷ درجه شرقی قرار دارد.در جنوب و جنوب غربی ترکمنستان، رشته‌کوه‌هایی قرار دارند که تا کناره‌های دریای خزر کشیده شده‌اند. در شمال این کشور جلگهٔ پست توران قرار دارد.[۲۹] ۷۰ درصد این کشور راصحرای قره‌قوم پوشانده و مرکز این کشور میان جلگه‌های توران و صحرای قره‌قوم احاطه گردیده است. محدودهٔ کُپه‌داغ از امتداد مرزهای جنوب غربی در نزدیکی کوه شهشاه (کوه ریزه) به ارتفاع ۲٬۹۱۲ متر آغاز میشود و تا مرزهای جنوب شرقی در استان‌هایلب آب وبَلخان و مرزهایازبکستان نزدیک رشته‌کوهکپه‌داغ،کوه آرلان به ارتفاع ۱٬۸۸۰ متر ادامه دارد.
رودهای مهم ترکمنستان از کشورهای همسایه یعنی ایران و افغانستان سرچشمه می‌گیرند. از مهم‌ترین رودخانه‌های ترکمنستانتجن،آمودریااترک ومرغاب بوده که از ارتفاعات کوپه داغ سرچشمه می‌گیرند.[۲۹] ترکمنستان دارای آب و هوای بیابانینیمه‌گرمسیری بوده و بیشتر این سرزمین خشک است. در فصل زمستان، هوا معتدل و خشک بوده و بیشترین بارندگی در ماه‌های ژانویه و ماه مه اتفاق می‌افتد. پرباران‌ترین بخش ترکمنستان پهنه‌های کوه‌های کپه‌داغ است.طول خط ساحلی ترکمنستان در دریای خزر ۱٬۷۶۸ کیلومتر بوده و مهم‌ترین بندر آن شهرترکمن‌باشی (کراسنووُدْسْک) است.
ترکمنستان در فهرست چهار کشور نخست تولیدکنندهگاز طبیعی و چهار کشور تولیدکنندهنفت درشوروی سابق قرار دارد. ذخائر اثبات شده نفت و گاز این کشور ۲۰۰۰ میلیارد متر مکعب گاز مقام چهاردهم جهان و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان از جمله در پهنهدریای خزر متمرکز شده است. ذخایر گاز طبیعی تقریباً در سراسر خاک کشور پراکنده است. رشد اقتصادی ترکمنستان در سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۸۱٪ بوده است.[۳۰] اما همچنان «در چنگال بدترین بحران اقتصادی خود از دوره بلافاصله پس از استقلال است که تا حدی ناشی از قیمت‌های پایین گاز و تعلیق صادرات به روسیه بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ و برداشت کشاورزی ضعیف» می‌باشد.[۳۱]
شغل بیشتر مردم ترکمنستان کشاورزی و دام پروری است. این کشور در بین ده کشور تولید کننده ببشترین پنبه در جهان است[۳۲]. قالی بافی از صنایع دستی مهم ترکمنستان است.[۲۹]
معادن نمک کلسیم در منطقه قویرداق وجود دارد. ذخایر نمک‌های طبیعی دریایی درخلیج قره‌بُغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر ارزش وجود دارد. بیشتر زمین‌هایکشاورزی ترکمنستان را دشتقره قوم تشکیل می‌دهد که اغلب برای چراندن گوسفند قره‌گل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمین‌های کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه وتره بار و انگور و گندم پرورش داده میشود.
واحد پول این کشور منات ترکمنستان است. هر منات ترکمنستان معادل ۰٫۲۸۶ دلار آمریکا و هر دلار معادل ۳٫۵ منات است. (فوریه ۲۰۲۴).[۳۳]
از آن‌جا که ترکمنستان یککشور محصور در خشکی است، برای ترانزیت کالا از خاک کشورهای همسایه استفاده می‌کند. خط آهن ترکمنستان به شهرسرخس (در شمال خاوری ایران) متصل است و از آن‌جا تابندرعباس امتداد دارد.پنبه، پارچه‌های نخی، پوست،قالی و نفت از جمله کالاهایی هستند که این کشور به کشورهای دیگر جهان صادر می‌کند. امروزه شهرعشق آباد به یکی از زیباترین شهرهایخاورمیانه تبدیل شده است. ساختمان‌های بلند و دیگر سازه‌ها نمایی زیبا به این شهر داده است.[۲۹]
براساس آمار سازمان سیا در سال ۲۰۰۳ ترکیب جمعیتی ترکمنستان ۸۵٪ ترکمن، ۵٪ ازبک و ۴٪ روس و ۶٪ از اقوام دیگر است. براساس آمار دولت ترکمنستان در سال ۲۰۰۱ ترکمن‌ها ۹۱٪، ازبک‌ها ۳٪ و روس‌ها ۲٪ جمعیت را شکل داده‌اند.جمعیت ترکمن‌ها در ترکمنستان از ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۱ حدود دو برابر (از ۲٫۵ میلیون به ۴٫۹ میلیون نفر) شد. اما شمار روس‌ها به کمتر از یک سوم (از ۳۳۴ هزار به ۱۰۰ هزار نفر) کاهش یافته است.[۳۴]
نمایی از یک‌پوستر به زبان ترکمنیخط عربی (بالا) و روسیخط سیریلیک(پایین) - ۱۹۲۴
۴۰ درصد از جمعیت ترکمنستان می‌توانند روسی صحبت کنند یا آن را بفهمند که این میزان از هر یک از چهار کشور دیگر آسیای مرکزی کمتر است. حدود ۱۲ درصد از جمعیت ترکمن هنوز زبان روسی را به عنوان زبان مادری خود می‌دانند.[۳۵]
دولت ترکمنستان از سال‌های اولیه استقلال به شدت بر ترویج تسلطزبان ترکمنی تأکید کرد و زبان روسی در سال ۱۹۹۲ جایگاه خود را به عنوان زبان ارتباط بین قومی از دست داد. در همان سال روزنامه‌های روسی‌زبان در ترکمنستان از خوانندگان خود درخواست کردند زبان ترکمنی را بیاموزند. سال پس از آن، پخش تلویزیون دولتی بهزبان روسی در ترکمنستان به چند ساعت در روز کاهش یافت، در حالی که پخش رادیویی دولتی به زبان روسی تا سال ۲۰۰۰ به‌طور کامل متوقف شد.[۳۵]
تصمیم مقامات برای لغو توافقنامه دوجانبه‌ای کهتابعیت دوگانه را در سال ۲۰۰۳ به رسمیت می‌شناخت، منجر به خروج موج دیگری از روس‌زبانان شد، زیرا آنها ناگهان مجبور شدند بین دو کشور یکی را انتخاب کنند. روس‌ها به تعداد صدها هزار نفر کشور را ترک کردند، اگرچه موانع اداری ظاهراً عمدی که توسط مقامات در اواسط دهه ۱۹۹۰ اعمال شد تا حدودی این جریان را مهار کرد. با این وجود، در مقایسه با سایر کشورهای آسیای مرکزی، اکنون ترکمنستان مطمئناً همگن‌ترین کشور از نظر قومی است.[۳۵]
امروز، به غیر از جوامع روس‌زبان درعشق‌آباد، گروه‌های قابل توجهی از روس‌زبانان در شهرهای ترکمن‌باشی و بلخان‌آباد در غرب ترکمنستان وجود دارند. ماندگاری زبان روسی درترکمن‌باشی وبلخان‌آباد با ترکیب جمعیتی نسبتاً چندفرهنگی این شهرها توضیح داده میشود. این شهرها در حالی که اکثراً ترکمن هستند، اقلیت‌های قابل توجه آذری، ارمنی و اسلاو را نیز در خود جای داده‌اند.[۳۵]
با وجود تقاضای قابل توجه محلی برای زبان روسی، شمار آموزگاران محدود است، به این معنی که بیشتر به عنوان زبان خارجی تدریس میشود. آموزش هفتگی زبان روسی در شهرستان‌ها از شش ساعت به دو ساعت در اکثر مدارس کاهش یافته است و تنها گروه‌های سنی بالاتر سه ساعت در هفته آموزش می‌بینند. روسی به عنوان زبان دوم شهروندان ترکمنستان جای خود را به ترکی داده است که به زبان ترکمنی نزدیک است و یادگیری آن به خصوص پس از تغییر الفبای ترکمنستان به لاتین در سال ۱۹۹۳، آسان‌تر است. طبق گفته مقامات ترکیه، در سپتامبر ۲۰۲۲ حدود ۲۳۰ هزار ترکمن دارای مجوز اقامت یا روادید کارترکیه بودند.[۳۵]
حکومت ترکمنستان از ناقضان بزرگحقوق بشر وآزادی رسانه‌ها است. انجمنگزارشگران بدون مرز در رده‌بندی سالانه آزادی رسانه‌ها از تیتر«سیاهچال» اطلاع‌رسانی رو به گسترش در اطلاع‌رسانی از وضعیت این کشور استفاده کرد. طبق گفتهْ این نهاد حقوق بشری همهْ رسانه‌های این کشور تحت کنترل دولت هستند و تنها تعداد کمی از کاربران بهاینترنت آن هم به شکلسانسورشده دسترسی دارند. آزار و اذیتروزنامه‌نگاران کم شماری که به صورت مخفیانه برایرسانه‌های خبری خارجی کار می‌کنند هر روز بیشتر و بیشتر میشود. در سال‌های اخیر بسیاری از آنها دستگیر،شکنجه و از کارشان اخراج شده‌اند. قانون به تصویب رسیدهٔ جدید تصریح می‌کند که مجوز تولید کانال‌های تلویزیونی خصوصی تنها به کسانی می‌رسد که در ارائهٔ تصویر مثبت از کشور بکوشند.در سال ۲۰۱۸سازمان ملل به‌طور رسمی اعلام کرد که دولت ترکمنستان مسئول کشته شدن روزنامه‌نگار زندانیاوقولساپار مراداف در سال ۲۰۰۶ به دلیل بدرفتاری است.[۳۹]
↑خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامAP People's Council وارد نشده است. (صفحهٔراهنما را مطالعه کنید.).
↑"Государственный комитет Туркменистана по статистике"(به روسی). Archived fromthe original on 7 January 2012. : Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.
.svg)
_05.jpg)
.svg){kind=logo}
_cropped_(cropped).jpg)
.svg)
