| بهرام دوم وَرَهْرانْ 𐭥𐭫𐭧𐭫𐭠𐭭 | |
|---|---|
| شاهنشاه ایران وانیران[۱] | |
%2c_Herat_mint.jpg) دینار بهرام دوم | |
| پنجمین شاهنشاه ساسانی | |
| سلطنت | سپتامبر ۲۷۴ – ۲۹۳ |
| پیشین | بهرام یکم |
| جانشین | بهرام سوم |
| درگذشته | ۲۹۳ |
| همسر(ان) | شاپوردختک |
| خاندان | خاندان ساسان |
| پدر | بهرام یکم |
بهرام دوم یاوهرام دوم (بهپارسی میانه: 𐭥𐭫𐭧𐭫𐭠𐭭ت.ت. 'وَرَهْرانْ') یابهرامِ بهرام درشاهنامه، پنجمینشاهنشاه ایران و انیران ازخاندان ساسان درایران‌شهر بود. او فرزندبهرام یکم بود و از ۲۷۴ تا ۲۹۳ پادشاهی کرد. بهرام دوم نخستین شاهنشاهی بود که با تصویر همسر و فرزندش سکه زد و در بیشتر سنگ‌نگاره‌هایش در کنار خانواده‌اش دیده می‌شود.بهرام در سال‌های آغازین شاهنشاهی‌اش با شورش برادرشهرمز کوشانی و پسر عمویشهرمز سکستانی روبرو شد. در همین زمان بود که با شنیدن خبر جنگ داخلی در ایران،کاروس،امپراتور روم از فرصت بهره برد و بهایران لشکرکشی کرد. شورش یکی از فرقه‌هایزرتشتی نیز در خوزستان در جریان جنگ داخلی و جنگ با روم روی داد. با این حال با مرگ امپراتور روم، بهرام با جانشین وی سازش کرد و پس از آن به سامان دادن به احوال داخلی شاهنشاهی خود پرداخت.
وی در سال ۲۹۳ درگذشت و فرزندشبهرام سوم جانشین او گردید. بهرام سوم پس از چند ماه فرمانروایی توسطنرسی، یکی از پسران شاپور یکم، برکنار شد.
نام بهرام ریخت پارسی جدیدِ واژه پارسی میانه «وهرام» یا «ورهران» است. بهرام ایزد پیروزی ایرانی است که نامش در اوستایی به شکلورثرغنه ضبط شده‌است. این نام در ارمنی به صورتواهاگن و ورام، در سغدی وشن، در پارتی وریهرام و بلخی اُرلاگنو ضبط شده‌است. منابع یونانی نام این شاهنشاه را Baranes نوشته‌اند.[۲]
بهرام برای مدت کوتاهی شهربانسیستان،سند وتوران بود. این مناطق از نظر جغرافیایی بسیار ازپایتخت شاهنشاهی فاصله داشتند و همین اداره آنان را برای دولت ساسانی سخت می‌کرد. پس از چند ماه حکومت بهرام دوم در شرق، پدرش درگذشت و او که هنوز یک نوجوان بود، به عنوان شاهنشاه بعدی برگزیده شد. احتمالاً دلیل اینکه بهرام به جای نرسه برتخت نشست، پشتیبانیکرتیر از او بود. با این حال به نظر نمی‌رسد که نرسه علیه بهرام دست به اقدام نظامی زده باشد.[۳][۴][۵][۶][۷][۸]
بهرام دوم در دوران چالش‌برانگیزی بر شاهنشاهی ساسانی فرمان راند. برادرشهرمز یکم کوشانشاه که فرماندار مناطق شرقی شاهنشاهی بود، چند سال پس از به تخت‌نشینی بهرام در تیسفون، شورش کرد.[۹][۱۰] هرمز نخستین کوشانشاهی بود که به جای واژه ساده شاه، از عنوان کوشانشاهنشاه استفاده کرد که این خود نشانی از آن است که او خودش را جانشین شاهنشاهان کوشانی اعلام کرده‌است.[۱۱]
در جریان شورش هرمز کوشانی، یکی دیگر از شاهزادگان ساسانی و پسر عموی بهرام، یعنیهرمز سکستانی نیز سر به شورش برداشت.[۹] اوضاع برای بهرام با شورش یکی از موبدان در خوزستان بدتر هم شد؛[۱۱][۱۲] بحران تاج و تخت زمانی به اوج خود رسید کهکاروس، امپراتور روم باتوجه به شنیدن خبر جنگ داخلی در ایران، در سال ۲۸۳ به سوی شرق لشکر کشید.[۹][۱۳][۵] او با این وعده به امپراطوری رم رسیده بود که ایران را مانند سر طاس خود از هرچه گیاه رستنی است خالی میکند.[۱۴] زمانی که بهرام در مرزهای شرقی ایران بود، امپراتور روم به مرزهای غربی حمله‌ور شد و بدون مقاومت چندانی وارد تیسفون گردید.[۱۵]
از آنجایی که شاهنشاه ساسانی درگیر شورش در شرق بود، نتوانست به خوبی از پس مبارزه با رومیان بر آید، ولی در همان زمان بود که کاروس، به گفته افسانه‌ها به دلیل برخورد صاعقه به او، درگذشت، ارتش روم تحت فرماندهی نومریان پسر کاروس بسعی کرد عملیات تهاجمی را ادامه بدهد ولی در نزدیکی حران از بهرام دوم شکست خورد و سپاه ساسانی با موفقیت میانرودان را پس گرفت.[۱۵][۱۶]
_-_Foto_G._Dall%2527Orto_28-5-2006.jpg)
بهرام با امپراتور نو روم،دیوکلتیان که او نیز درگیر مسائل داخلیامپراتوری‌اش بود، صلح کرد.[۵][۱۳] به نظر می‌رسد که شرایط صلح این بود که ایران بخشی از غرب ارمنستان را در اختیار رومیان قرار دهد وبخش‌های باقی‌مانده آن سرزمین کماکان تحت فرمان نرسه باقی ماند.[۱۳] بخش‌های غربی ارمنستان هم به یکی ازشاهزادگان اشکانی،تیرداد سوم، داده شد. گرچه وبر ازدانشنامه ایرانیکا معتقد است که تقسیم ارمنستان در این سال بسیار بعید بوده و این اتفاق در سال ۲۹۹ روی داده‌است.[۳]
پس از صلح با روم، بهرام یکی از شاهزادگانمهرانی، به ناممیریان سوم را به برتختپادشاهی ایبری (گرجستان) گماشت. در قفقاز، بهرام دوم با تأمین تاج و تخت ایبریا برای میریان سوم، نجیب‌زاده ایرانی از خاندان میران، اقتدار ساسانیان را تقویت کرد. این تصمیم احتمالاً به سیاست ساسانیان در قبال قفقاز بازمی‌گردد که قصد داشتند تا کنترل ایران بر راه‌های این مناطق را حفظ کنند. گفته شده که بهرام شخصاً بهگرجستان رفت و تاج بر سر میریان گذاشت.[۱۷]
بهرام در سال ۲۹۳ درگذشت، اما پیش از آن به اوضاع مرزهای شرقی سر و سامان داد. او بهرام سوم، پسر و جانشینش، را به فرمانداریسیستان، با عنوان سکانشاه، انتخاب کرد. چند ماه بعد از این اتفاق، بهرام دوم درگذشت و زمانی که بهرام سوم در شرق بود، گروهی از اشراف ساسانی به سرکردگی بهنام، بدون اطلاع وی، درپارس او را شاهنشاه جدید انتخاب کردند. بهرام سوم تنها توانست چهار ماه حکومت کند و سپس توسط عمویش،نرسه، برکنار شد.[۱۸]
بهرام دوم، مانند پدرش، تحت تأثیر نفوذ کرتیر، موبدان موبد معروف بود. او به کرتیر اختیارات زیادی داد و حتی وی را به عنوان قاضی (دادور) بزرگ امپراتوری برگزید. کرتیر همچنین به عنوان نگهبان معبد آناهیتای پارس نیز انتخاب شد، عنوانی که پیش از این مختص شاهنشاهان ساسانی بود. از این زمان است که شاهنشاهان ساسانی تا حد زیادی اختیارات مذهبی خود را از دست می‌دهند و موبدان زرتشتی در مسائل دینی تا حد زیادی مستقل عمل می‌کنند. بهرام دوم همچنین به کرتیر اجازه داد تا غیر زرتشتی‌های شاهنشاهی ساسانی را مورد آزار و اذیت قرار دهد.[۱۹][۲۰][۲۱]
این شاهنشاه همچنین اهمیت زیادی به ایزد هم نامش، یعنی ایزد پیروزیبهرام می‌داد. او این نام را بر پسر و جانشینش نهاد و همچنین تاجش را به شکل بال‌های این ایزد طراحی کرد.[۵]
در دوران سلطنت بهرام دوم، هنر در ایران ساسانی به ویژه در تصویر شاه و درباریان شکوفا شد.[۵] او اولین و تنها شاه ساسانی است که نقش یک زن بر روی سکه‌هایش تصویر شده‌است، به غیر ازبوران‌دخت، ملکه ساسانی قرن هفتم (حک. ۶۳۰–۶۳۰, ۶۳۱–۶۳۲).[۲۲] متیو پی‌کانپا، مورخ معاصر، بهرام دوم را شاه نسبتاً ضعیفی در عرصه سیاست می‌نامد که کاستی‌های او به کرتیر اجازه می‌داد تا برخی از اختیارات سلطنت را به دست گیرد.[۲۳] اما از نظر نظامی، بهرام دوم بسیار موفق بود. او به آشوب‌های خوزستان و شرق پایان داد و رومیان را از میانرودان بیرون راند.[۲۴][۲۵]
بهرام دوم نخستین شاهنشاه ساسانی بود که تصویر همسر و فرزندش را بر رویسکه‌ها ضرب کرد.تورج دریایی از این می‌گوید که علاقه بهرام در به‌تصویر کشیدن خانواده‌اش بر روی سکه‌ها و سنگ‌نگاره بسیار جالب است.
سکه‌های بهرام دوم چهارگونه‌اند. نخست با تصویر او به تنهایی، دوم با تصویر او و همسرششاپوردختک، سوم با تصویر او و جانشینش بهرام سوم و چهارم با تصویر او و همسر و جانشینش. مانند سایر سکه‌های ساسانی، بر روی دیگر سکه تصویر آتش مقدس دیده می‌شود.[۱۹]
.jpg)
%2c_struck_at_the_Balkh_mint.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
بهرام دوم زادهٔ: ؟ مدرگذشتهٔ: ۲۹۳ م | ||
عنوان سلطنتی | ||
|---|---|---|
| پیشین: بهرام یکم | شاهنشاه ایران‌شهر ۲۷۴ – ۲۹۳ م | پسین: بهرام سوم |
شخصیت‌هایشاهنامه | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شاهنشاهان |
| ||||||||||||||||
| پهلوانان |
| ||||||||||||||||
| وزیران | |||||||||||||||||
| زنان | |||||||||||||||||
| دیگران | |||||||||||||||||
