| از سلسله مباحث |
| مَزدَیَسنا |
|---|
 |
مطالب مرتبط |
 درگاه مزدیسنا |
ایزَد (بهاوستایی:𐬫𐬀𐬰𐬀𐬙𐬀،آوانگاری: یَزَتَ) یایَزدانْ (بهپارسی میانه:𐭩𐭦𐭲𐭠𐭭،آوانگاری: یَزَتانْ/یَزَدانْ) واژه‌ایاوستایی و یک مفهومزرتشتی با طیف گسترده‌ای از معانی است اما به‌طور کلی به‌مفهومالوهیّت یاخدایی است. این اصطلاح در معنای واقعی کلمه، به‌معنی «شایستهٔ پرستش و ستایش» است.[۱][۲] ایزد به رب‌النوع‌ها،الهگان،فرشتگان،خدای‌گان و اربابان طبیعی نیز گفته می‌شود.
درلغت‌نامه دهخدا در معنی رب‌النوع یا ایزد آمده است: فرشته‌ای که حق‌تعالی برای پرورش و حفاظت هر نوعنباتات وحیوانات وجمادات مقرر فرموده چنان‌که برای پرورش هر نوع، فرشته‌ای علی‌حده است.درفرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی آمده است:اشراقیان می‌گویند هر نوعی از افلاک و کواکب و بسایط عنصری و مرکبات و اشباح مجرد پروردگاری دارند که عقل مدبر آن نوع است و اوست غاذی و منمی و مولد.ملاصدرا گوید: کلمه رب‌النوع را حکمای قدیم مانندانباذقلس وهرمس وفیثاغورس بکار برده‌اند و رب صنم هم نامیده شده است. مؤلف پس از شرح عقایدسقراط وافلاطون وابوعلی سینا و یونانیان قدیم گوید: ماحصل کلام آنکه فلاسفه هریک با اختلاف خاصی که در تعبیرات خود دارند گفته‌اند که برای هر نوعی از انواع موجودات مادی جهان هستی فردی است عقلانی و نورانی و روحانی که حافظ نوع خود می‌باشد و در معرض تحولات و تغییرات و فساد نیست و افراد مادی تابع و مقهور پرتوی از آن‌ها می‌باشد و آن‌ها را به نام ارباب انواع و غیره خوانده‌اند.[۳]
![[نشان]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2ffa.wikipedia.org%2fwiki%2f%25D9%25BE%25D8%25B1%25D9%2588%25D9%2586%25D8%25AF%25D9%2587%3aWiki_letter_w_cropped.svg) | این بخش نیازمند گسترش است می‌توانیدبا افزودن به آن کمک کنید. |
میترا وآناهیتا از ایزدانآریایی هستند.
ایزد، دراوستا «یَزَتَ» و درسانسکریت «یَجَتَ» آمده است و به معنی «درخور ستایش» است. غالباً دراوستا ازایزدان مینوی وایزدان جهانی یاد شده است.اهورامزدا، در سَرِ ایزدان مینوی وزرتشت در سَرِ ایزدان جهانی است.ایزد را درپهلوی «یزد» و «یزدان» گویند. مراد ازیزدان، مفرد خداوند است و نظر به اینکه اهورامزدا، سرور بزرگ مینویان است و در عالم روحانی هر آنکس که در خور ستایش و نیایش باشد، در ذات او که آفریننده همه است، تمرکز دارد، از این جهت او را به صیغه جمع،یزدان نامیده‌اند. ایزدان، را از همکاران مَهینایزدان، که آن‌ها راامشاسپندان گویند، شمرده‌اند.
در دین زرتشت برای هر چیز خوب و نیک، ایزدی قائل شده‌اند و به او درود و سپاس تقدیم می‌کنند، در خورشیدیشت از هزار و صد ایزد مینوی یاد شده است:
در هنگامی که خورشید بتابد، صد و هزار ایزدان مینوی برخاسته، اینفرّ را برگرفته، در روی زمینِ اهورا آفریده، پخش کنند، تا با آن، جهانِ راستی و هستیِ راستی را بپرورانند.[۴]
در گاهشماری به جا مانده از دورهٔ ساسانی، روزهای هر ماه به نام ایزدی نامزده شده‌اند همچنین چهار روز در ماه بههرمزد با عنواندی (روز) اختصاص داده شده است. دربندهش در بارهٔ نام سی روز چنین آمده است:
روز اول را به اسمهرمزد، خدای یگانه، دومین روز تا هفتمین روز به اسامی امشاسپندان (بهمن،اردیبهشت،شهریور،سپندارمذ،خرداد وامرداد)،دی (روز)،آذر،آبان،خور،ماه،تیر،گوش،دی (روز)،مهر،سروش،رشن،فروردین،بهرام،رام،وایو،دی (روز)،دئنا،ارد،اشتاد،آسمان،زامیاد،مهراسپند وانیران، خوانده می‌شوند.
پورداود در بازگویی ازپلوتارک، مورخ یونانی سدهٔ نخست میلادی، اشاره به سخن وی می‌کند که نوشته است» اهورامزدا بیست و چهار فرشتگان بیافرید «(خرده اوستا، ص ۱۸۶، یادداشت پورداود) که گویا اشاره به همکارانامشاسپندان است. اگر اینگزارش پلوتارک که هیچ نامی از ایزدان نبرده است را درست بپنداریم، باید گفت شمار فرشتگان و شش امشاسپند و خود اهورامزدا سی و یک می‌شود. این گزارش نمی‌تواند گویایی پیوند نام ایزدان با نام روزهای ماه باشد. پورداود می‌افزاید: گذشته از ایزدان عمده سی روزه، ایزدان مهم دیگری در مزدیسنا داریم از آن جمله اندنریوسنگ وهوم واَپَم نپات و غیره که همه در ردیف همکاران ایزدان بزرگ یاد شده‌اند (خرده اوستا، ص ۱۸۷، یادداشت پورداود).[۵]
کتابیشت‌ها بخشی از کتاباوستا است که به ستایش ایزدان می‌پردازد. یشت‌هایی که بعد ازساسانیان باقی‌مانده شامل ۲۱ یشت می‌باشند که نخستین یشتهرمزد یشت یا همان یشت ستایش اهورامزداست. دومین یشت نیزهفتن یشت یا یشتامشاسپندان می‌باشد که به دلیل اهمیت آن در میانگات‌ها جای گرفته است. برای دو تا از امشاسپندان (اردیبهشت و خرداد) به صورت جداگانه یشت‌های مربوطه باقی‌مانده است. ۱۹ یشت باقی‌مانده به ستایش ایزدانی تعلق گرفته که بیشتر آن‌ها در بین ۳۰ ایزدی که نامشان بر روزهای ماه است قرار دارند. از ۴ امشاسپند که عبارتند از بهمن، شهریور، سفندارمذ، و امرداد و ۵ ایزد که عبارتند از آذر و باد و آسمان و مهراسپند و انیران امروزه یشتی در دست نیست در عوض دو یشت به نام دو ایزد هوم و ونند داریم که در بین اسامی ۳۰ روز گاهشماری زرتشتی نمی‌باشند.[۶]
| این بخش نیازمند گسترش است می‌توانیدبا افزودن به آن کمک کنید. |
| این بخش نیازمند گسترش است می‌توانیدبا افزودن به آن کمک کنید. |
سهسه ایزد اصلی آیینهندو که توسط هندوها پرستش می شودبرهمن،شیوا وویشنو می باشد. این خدایان دارای همسران و خانواده می باشند، همچنین خدایان سطح پایینی به نام دِوَتاها در روستاها مورد پرستش قرار می گیرند.
| این بخش نیازمند گسترش است می‌توانیدبا افزودن به آن کمک کنید. |
ایزدان و پهلواناناساطیر یونان باستان | ||
|---|---|---|
| ایزدان نخستین |  | |
| دوازده ایزد المپ‌نشین | ||
| دیگرایزدان | ||
| تیتان‌ها | ||
| گروه‌ها | ||
| دیگر موجودات نخستین | ||
| پهلوانان میرا و نیمه‌خدایان | ||
| مکان‌های مقدس | ||
زعوس(Zeus)، پوسایدون(posidon)
| ایزدان |  | |
|---|---|---|
| ایزدبانوان | ||
| سایر خدایان | ||
| متون | وداها (ریگ • ساما • یاجور • آتاروا) • اوپانیشادها • پوراناها • رامایانا • مهاباراتا • باگاوادگیتا • یوگا سوتراهای پاتانجلی | |
| مفاهیم | ||
 | این یکمقالهٔ خردمزدیسنا است. می‌توانید باگسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |