اهل کتاب، عبارتی است درقرآن و منظور از آن کسانی است که به یکی از ادیانیهود،نصاری،مجوس وصابئین باور دارند (سوره حج آیه ۱۷). اصل این واژه برگرفته از واژه (بهعبری:עם הספר) به معنی «امت کتاب» که یهودیان به خود می‌گفتند.
نقل شده کهمفضل بن عمر ازجعفر صادق دربارهٔ مهدی پرسید:
مولای من! آیا دینی که پدران او ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمد داشتند همان دین اسلام بود»؟ گفت: «آری! همین دین اسلام بود نه غیر آن» گفتم: «دلیلی از قرآن بر این مطلب دارید»؟ گفت: «آری! از اول تا آخر قرآن پر از دلیل است. از جمله آیه‌ی دين در نزد خدا، اسلام است می‌باشد و دیگری این آیه است: از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید خداوند شما را در کتاب‌های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید.»[۱][۲]
نجاست اهل کتاب همواره مورد اختلاف فقهای شیعه و روایات بوده‌است.[۳] برخی فقها معتقدند، اهل کتاب، که مسیحیان و یهودیان از این دسته‌اند، کافر و نجس هستند، درحالی‌که فقهای دیگری، اهل کتاب را از این موارد استثنا دانسته‌اند.[۴]
محمدحسن نجفی و یوسف بحرانی ومرتضی انصاری و برخی دیگر از فقها با استناد به آیه ۳۱سوره توبه که نوشته: «دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایی در برابر خدا قرار دادند و (همچنین) مسیح فرزند مریم را در حالی که دستور نداشتند جز خداوند یکتایی را که معبودی جز او نیست، بپرستند، او پاک و منزه است از آنچه همتایش قرار می‌دهند.» به نجاست اهل کتابفتوا داده‌اند.
برخی نیزمجوسان (در عربی مجوس غالباً به معنیزرتشتی است) را از این دسته، و نجس می‌دانند. مانند،سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، «مرتد و یهود و نصاری و مجوس» را نجس دانست‌اند.[۵]
سید روح‌الله خمینی در این باره گفته‌است:
«بر اساس قاعده اصالت طهارت می‌توان اهل کتاب را پاک دانست.»[۶][۷]
اما در پاسخ پرسشی که از دفتر خمینی پرسیده شده بود که «آیا اهل کتاب پاک هستند یا نه؟» او در پاسخ گفته‌است:
غیرمسلمان نجس است و چیزی که با رطوبت با بدن او ملاقات کند، نجس می‌شود.[۸][۹]
برخی فقهای دیگر، از جملهسید علی سیستانی ومحسن کوچه‌باغی تبریزیاهل کتاب (بمعناییهود ونصاری ومجوس) را پاک دانسته‌اند. در این میانسید موسی شبیری زنجانی وناصر مکارم شیرازی نجاست یهودیان و مسیحیان وزرتشتیان را بنابر احتیاط اعلام کرده‌اند[۱۰]
محمدتقی بهجت فومنی اهل نصار و یهود را نجس می‌دانستند.[۱۱]
سید علی خامنه‌ای نجاست اهل کتاب را «نامعلوم» دانسته، و آنان را دارای «طهارت ذاتی» و «نجاست ظاهری» دانسته‌اند.[۱۲]محمدحسین فلاح‌زاده (عضو دفتر استفتائات خامنه‌ای و رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی) در پاسخ به سؤال‌هایی در مورد چگونگی ارتباط با غیر مسلمانان چنین پاسخ داده‌است:
از دیدگاه آیت الله خامنه‌ای پیروان ادیان مسیحی، زرتشتی، یهودی و صابئی پاک هستند و خوردن غذاهای تهیه شده توسط آنان (به جز گوشتی که توسط آنان ذبح شده باشد) نیز اشکال ندارد.[۱۳] آیت الله خامنه‌ای خود نیز در مواردی از غذاهای تهیه شده توسط اهل کتاب تناول نموده‌است.[۱۴]
در این باب، برخی از مفسرین و فقها اهل کتاب را پاک و طاهر اعلام نموده‌اند. ازین جمله می‌توان بهفاضل لنکرانی ووحید خراسانی اشاره نمود.[۱۰]یوسف صانعی اهل کتابی که «غیر از معاندین» باشد را پاک دانسته، و معاشرت و هم‌سفرگی با آنان را جایز می‌داند.[۱۵]
مرتضی مطهری، مفسر شیعه، از آیه «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ» در سوره کافرون؛ چنین برداشت کرده که اسلام همزیستی با بت‌پرستان ندارد ولی با اهل کتاب یعنییهود،نصاری و حتیزرتشتی‌ها یک نوع همزیستی خاصی را دارد، به این نحو که بر آنان حاکم است و رسماً از جان و مال آنان حمایت کرده و آن‌ها را در حقوق اجتماعی شریک می‌نماید.[۱۶]
یکی از اعتقاداتی که برخی از مسلمانان راجع به اهل کتاب مطرح می‌کنند؛ این است که:
در منطق قرآن "ادیان آسمانى" وجود ندارد؛ بلکهیک دین است که با مقتضیات سازمان تکامل یافته است.[۱۷][۱۸]
