این شهر در مرکزفلات ایران قرار دارد و پیش‌ترپایتخت امپراتوری‌هایآل بویه وسلجوقیان بود. در دورهٔصفوی[۲۰] پس ازجنگ ایران با ازبک‌ها در ۱۵۹۸،شاه عباس بزرگ مراحل انتقال پایتخت کشور از قزوین به اصفهان را آغاز کرد. اصفهان در دوران شاه عباس و جانشینانش معرفِایران صفوی شد. اروپایی‌های بازدیدکنندهٔ اصفهان از بازآفرینی این شهر شگفت‌زده شدند و شاهد نشانه‌هایی از ایرانی‌تر شدنِ نخبگانِ سیاسیِ صفوی بودند. از آن زمان «اصفهان نصف جهان» اصطلاحی برای معرفی این شهر شد. شاه عباس بناهایی بسیاری را در اصفهان ساخت و خودش نیز از معماران این شهر به‌شمار می‌رفت.[۲۱] بخش بزرگی از میدان نقش جهان، در زمان حکومت شاه عباس ساخته شد.
این شهر بر روی دشتی هموار و درارتفاع ۱۵۷۰ متری از سطح دریا واقع شده است که عامل پیدایش آن زاینده رود بیان می‌شود. این شهر به داشتنمعماری ایرانی، پلهای سرپوشیده، طیف گسترده‌ای از اماکن گردشگری تاریخی و مدرن و اِلِمان‌ها،مسجدها و مناره‌های منحصر به فردش نام‌آور است، همین امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهاننصف جهان، لقب بگیرد. این شهر درآذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراهرشت به‌عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظریونسکو پیوست و از ۱۳۹۷ به ابتکار شهرهای دوستدار کودک ملحق شد.[۲۲][۲۳] براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان درتوسعه پایدار شهری بهره می‌برد.[۲۴]اصفهان را امروزه پایتخت فرهنگی ایران نیز نامیده اند.
بناهای تاریخی بسیاری در شهر وجود دارد که شماری از آنها به‌عنوان میراث تاریخی دریونسکو به ثبت رسیده‌اند.[۲۵]
گرچه صنایع در اصفهان از قدمت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است لیکن وَجه بارز اصفهان هنری و فرهنگی و تاریخی است. سالانه مسافران و گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور به این استان سفر می‌کنند.صنعت طلا در اصفهان، بیشترین کارگاه و بزرگ‌ترین کارخانه‌های طلای ایران را در خود جای داده است.[۲۶][۲۷]
گابا، گابیه، گابیان، گبی، گی، جی، اسپادانا، سپهان، اسپهان، سپاهان، اصفاهان، صفاهان، اصفهان، اصبهان[۴۰] از نام‌های کهن اصفهان هستند. جی در واقع زِی (zi) بوده است.[۴۱] دیاکونوف در تاریخ ماد می‌نویسد:
مرکزپارِتاکِنا شهر گابای یعنی جِی امروز بود که همان گابی و گابه پارت‌ها و گِی زمان ساسانیان است.[۴۲]
پس از فتح توسط مسلمانان چون در نوشتار عربی فصیح حرف «پ» وجود نداشته به مرور زمان واژه اسپهان به صورت «اصفهان» تلفظ گردید.
از دورهساسانیان به بعد نام اصفهان که تصحیف و معرب شده اسپهان (سپاهان، اسپدان، اسپدانه، اصبهان و اسبَه آن) بوده جایگزین حکومت نشین آن یعنی گابیانا و گِی شده است.[۴۳]
بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش ازاسلام، به‌ویژه در دوران، مرکز گرد آمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانندفارس،سیستان و… در این ناحیه گرد آمده و به‌سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا رااسپهان گفته، سپسمعرب (تعریب) شده و به‌صورت اصفهان درآمده است.
یک احتمال دیگر مراجعه به ریشه های واژگانی ویسپا/وسپا/ایسپا/ویستا/ویشتا[۴۴] در زبان فارسی باستان و اوستایی است و ممکن است در این صورت معنای واژه اصفهان مرتبط با معانیِفارسی باستان "شریف، بزرگ، بلندمرتبه و قوی و جنگاور" باشد. در این صورت می توان احتمال داد که واژه سپاهان هم ریشه در همین موارد ویسپا/وسپا/ایسپا/ویستا/ویشتا داشته باشد. این احتمال با مضمون نقلِ کهن در شاهنامه فردوسی، همخوانی دارد:
بفرمود عهدقم و اصفهان// نهاد بزرگان و جای مهان
این شهر نام‌های قدیمی تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد. مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا
اصفهان در سده ششم میلادی (بالا) که از دو منطقه جی و یهودیه تشکیل شده بود. در سده ۱۱ میلادی (پایین) این دو منطقه کاملاً به یکدیگر متصل شده و شهر اصفهان را ایجاد کردند.
در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به‌طور پیوسته دنبال کرد، هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به خصوصمیان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل کنونی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نام‌های مختلف، محل‌های مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پیگیری نمود.
اصفهان به خاطر وجودزاینده‌رود و شرایط طبیعی مناسبی که داشت، به‌احتمال زیاد از نیمهٔ دوم هزاره ۴ ق. م شاهد شکل‌گیری آبادی‌های بسیاری بوده است. سال شکل‌گیری شهر اصفهان با ابهام رو به رو است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست و بیشتر در افسانه‌ها و داستان‌ها بهکی‌قباد اشاره شده است. طبق آنچهلاکهارت بیان داشته اصفهان تا سده ۴ ه.ق / ۱۰ م با این عنوان امروزی و به این صورت وجود نداشته، در واقعجی شهر اصلی اصفهان بوده است.ماکسیم سیرو می‌گوید دهکده‌های قدیمی که در اصفهان موجود بوده الان زیر آبرفت‌های این شهر دفن شده است؛ با این حال طی بررسی‌هایی که انجام شده قسمت‌هایی از دیوارهای بناهای قدیمی این شهر آشکار شده است. در اواخر عصرساسانیان هفت شهر نزدیک به هم در این ناحیه بوده است که عبارت بودند از جی، مهرین، شادریه، درام، قه، کهنه و جار.
هنگامی که روح استقلال در ایران پس از اسلام با احیای وحدت ملی اوج گرفت، اصفهان به همراه شهرهایی مانندری،مرو وبخارا رشد و اهمیت خود را به دست آورد. به موازات افزایش اهمیت اصفهان به‌عنوان یک مرکز منطقه‌ای یا ملی، تهدیدهای بیشتری برای آشفتگی و حتی نابودی وجود داشت و چنین شد که شهر بارها و بارها تخریب و بازسازی شد. اما پس از هر بازسازی، شهر ارزش‌های جدیدی به دست می‌آورد، در حالی که برخی از ارزش‌های قدیمی را از دست می‌داد. شهر زمین‌های روستایی جدیدی را در بر می‌گرفت، در حالی که از برخی از بخش‌های قدیمی خود دست می‌کشید. جهت‌های گسترش عرضی خود را تغییر می‌داد، اما مرکز خطی اصلی شمال-جنوب به توسعه خود به سمت رودخانه ادامه می‌داد.[۴۵]
بنای اصفهان را بهطهمورث، سومینپادشاه از سلسلهپیشدادیان نسبت داده‌اند. اصفهان در تاریخ قدیم با نام «ژِی» در پارس علیا معرفی گردیده و در دورهٔ پس از اسلام به حالت عربی در می‌آید و می‌شود «جِی»، پیش از آن نیز از اصفهان، تحت عنوانگابای یاتابای[۴۶] نام برده شده است.[۴۷] این شهر محلِ تقاطعِ راه‌های عمده و اقامتگاهِ سلطنتی پادشاهانِهخامنشی نیز بوده است.استرابونجغرافی‌دانیونانی، از اصفهان به عنوان مرکز کشور ایران نام برده است.
زمانی کهکوروش بزرگبابِل را گرفت و یهودیان امروز را از اسارتنبوکدنصر شاه بابل نجات داد، شماری از یهودیان به فلسطین بازگشتند و شماری دیگر از آنها به اصفهان آمدند و در منطقه‌ای که به دارالیهود یا یهودیه[۴۸] نامگذاری شد، اسکان یافتند. این منطقه در شمال غرب شهر جی یا ژی بود که بعدها این دو منطقه به یکدیگر متصل شد و شهر اصفهان کنونی را ایجاد کرد.ابن فقیه همدانی تاریخدان ایرانی سده دهم میلادی می‌نویسد:..
وقتی یهودیان ازاورشلیم مهاجرت کردند و از نبوکدنصر فرار کردند، با خود مقداری از خاک و آب اورشلیم را بردند. آنها در هیچ جا ساکن نشدند بدون اینکه قبل از آن خاک و آب آن را مورد آزمایش قرار دهند. آنها اینکار را ادامه دادند تا به شهر اصفهان رسیدند. در آنجا استراحت کردند و خاک و آب آن را آزمایش کردند و آن را مشابه اورشلیم یافتند. وقتی آنجا ساکن شدند شروع به کاشتن در زمین کردند و فرزندان و نوادگان خود را به دنیا آوردند و امروزه نام این منطقه یهودیه است.[۴۹]
یعقوبی جغرافیدان سده سوم هجری دربارهٔ این دو شهر نوشته است:[۵۱]
برای اصفهان دو شهر است که یکی از آن دو جی، و به دیگری یهودیه گفته می‌شود، و اهالی آن مردمی بهم آمیخته‌اند و عربشان اندک است و بیشتر اهالی آن عجم و از اشراف دهقانانند.
در دوراناشکانیان به‌دستورمهرداد یکم یک پادگان نظامی احتیاطی در اصفهان، برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید. به غیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی درمرو وگرگان وتیسفون به‌وجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقطسپاهان برای تعلیم و اعزامِ نیروی کمکی پیش‌بینی شده بود.
اصفهان کنونی در قدیمگابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن[۵۲] (که نامفریدن از آن به‌جا مانده) بوده است.[۵۳]
به‌نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به‌بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به‌هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔزاینده‌رود استقرار می‌یافت.[۵۴]اسپهان از آنجا که ولیعهد نشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست‌آورد.[۵۴]در زمانساسانیان گاه اسپهان و گاهارمنستان ولیعهد نشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذواسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود.[۵۵]
هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم‌بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده است را حفظ کرده است. در هنگام حملهاسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها[۵۶] بوده است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای[۴۶] نام برده شده است.[۴۷]
در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان کنونی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری به نام جَی در مکان کنونی محلهجی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود.[۴۷] نام جی بعدها به شهرستان تغییر پیدا کرد و از یهودیه با عنوان جهودستان نیز یاد شده است.[۵۷] عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمانخسکس در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی)کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده شد و خشینان بهجویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.[۵۸]
در سال ۳۱۹ ه.قمردآویج زیاری با سپاهش ازگیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید وجشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد.[۵۹] در سال ۳۲۷ قمری اصفهان پس از جنگ بین زیاریان و دیلیمیان، به دسترکن‌الدوله دیلمی افتاد و او نیز اصفهان راپایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد.[۵۸] به نظر دیوارهای قدیم شهر اصفهان در زمان سلطنت امیران آل بویه در سده دهم میلادی سده چهار هجری ساخته شدند.[۶۰][۶۱][۶۲]
در بهار ۴۴۲ هجری قمریطغرل بیک سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابوالفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰٬۰۰۰دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعهٔ سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را ازری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمانآلپ ارسلانادامه یافت، اما در دورانملکشاه و وزیر باتدبیرشخواجه نظام الملک طوسی بود که شهر به اوج شکوهش رسید به‌طوری‌که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد.[۶۳]
ناصرخسرو قبادیانی در هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمائه (۴۴۴ هجری قمری)،[۶۵] دو سال پس از حملهٔ ویرانگر طغرل سلجوقی وارد اصفهان شد. در هنگام ورود وی به شهر، شهر دوباره ساخته شده و بهبودِ نسبی یافته بود. وی دربارهٔ اصفهان چنین می‌گوید:
[اصفهان] شهری است بر هامون نهاده،[۶۶] آب و هوایی خوش دارد و هر جا که ده گز چاه فرو برند، آبی سرد و خوش بیرون آید و شهر دیواری حصین بلند دارد در شهر جویهای آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و بارویِ شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است.[۶۷][۶۸]
در سال ۱۰۰۶ هجری قمریشاه عباس صفوی پایتختایران صفوی را ازقزوین به اصفهان منتقل کرد. دوری از مرزها، کاهش دادن قدرتقزلباشان، بهبودتجارت و ترس شاه عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را درقزوین برای جانش خطرناک دانسته بودند از دیگر دلایل ذکر شده برای این انتقال است. گزیدن اصفهان به عنوان پایتخت توسط شاه عباس، نتایج مثبتی برای این شهر به‌بار آورد،مسجدها،آب‌انبارها وکاروانسراهای بسیاری در شهر ساخته شد، به ابتکارشیخ بهایی شبکه‌های کامل ارتباطی و آبیاری پدید آمد و با بنیان نهادن شهر بازرگانینجف‌آباد در چند کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر، زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید پدید آمد.[۶۹]
اصفهان در روزگار شاه عباس اول تا مرگش از همهٔ شهرهای خاورزمین بوده است. در آن روزگار، با افزوده شدن کوی‌های (محلات) چهارگانهٔ (عباس‌آباد،جلفا،گبرآباد (اصفهان) و اسپهان) نمای پایتخت صفوی ازقسطنطنیه هم بزرگ‌تر بود.[۷۰][۷۱] شهر اصفهان در روزگار اوج شکوه خود ۱۳۷ کاخ، ۱۶۲ مسجد، ۴۸ مدرسه، ۲۷۳ حمام و ۱۲ گورستان داشت،[۷۲]
با پایان یافتن صفویان، یک خلأ افسرده‌کننده ایجاد شد که شهر را تا مرز نابودی کامل پیش برد. محله‌هایی که زمانی ششصد هزار نفر جمعیت فعال داشتند، ناگهان خالی شدند. جمعیت باقی‌مانده، که حدود صد هزار نفر بود، زندگی فقیرانه‌ای را در شکاف‌های پراکنده شهر ادامه دادند. انحطاط به ساختار شهر نفوذ کرد و قدرت محلی جدید نتوانست این بار به آن حیاتی تازه ببخشد؛ برعکس گذشته، این قدرت بر خرابه‌های شهر قدیم سکنا گزید، به‌جای آنکه به‌عنوان نیرویی پویا وارد عمل شود. امروز، پس از دو و نیم سده، اصفهان جمعیت دوره صفوی را بازیافته است.[۴۵]
یکی از خیابان‌های اصفهان در اواخر قاجاریه (اثروالتر میتلهولتسر در ۱۹۲۵ میلادی)
مسعود میرزا ظل‌السلطان (پسرناصرالدین‌شاه قاجار) از سال ۱۲۸۸ قمری حاکم اصفهان شد و در سال‌های پس از آن حکومت ایالت‌هایفارس،کردستان،لرستان ویزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتننیروی نظامی شخصی بود.[۷۴] در اصفهان فوج‌های نظامی با لباس و اسلحهٔ ارتشاتریش تشکیل داد و برای تعلیم دادن آنها ازآلمان معلمان نظامی به‌خدمت گرفت.[۷۵] ناصرالدین شاه که از خودسری‌های ظل‌السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حکومت‌های خود برکنار کرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت.[۷۶]
فرمانروایی سی و چهار ساله مسعود میرزا ظل‌السلطان بر اصفهان، با ویرانی بیش از ۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در این شهر همراه بود.[۷۲] یکی از جهانگردان اروپایی در آن زمان نوشته است:[۷۲]
«متأسفانه ظل‌السلطان از خیابان خوش‌منظره و فرح‌آور چهارباغ مانند سایر آثار باستانی چیزی باقی نگذاشته، جدول‌های سنگی را پرکرده و حواشی آنها را فروخته و نقاشی‌های تاق‌ها و دیوارها را هم محو کرده است. جای قصرها و عمارت‌های خالی صفوی را هم با ایجاد مزارع گرمک و خیار اشغال کرده است.»
جرج کرزن هم که در سال‌های پایانی فرمانروایی قاجاریان به ایران آمده بود دربارهٔ این ویرانی‌ها چنین می‌نویسد:[۷۲]
«مسجد و عمارت سلطنتی اصفهان را از بیخ و بن کندند. آن عمارت هفت‌دست و آیینه‌خانه و نمکدان با نقشه‌های عجیب و آیینه‌های بزرگ شفاف و حوض‌های یکپارچه که از سنگ‌های مرمر صاف شفاف تراشیده شده و سلاطین با مخارج گزاف بنا نهاده‌اند، تمام خراب و به جای آنها جز تپه‌خاکی غم‌انگیز و ملالت‌خیز باقی نمانده است».
در آن دوره به‌دلیل رشد صنعت سازی و ساختن کارخانه‌های صنایع پارچه اصفهان به منچستر ایران شهرت یافت.[۷۷] یازده کارخانهٔ پارچه، دو کارخانهٔ کاغذ، پنج کارخانهٔ سیگار، یک کارخانهٔ کفش و چکمه و یک کارخانهٔ شلوار در اصفهان ساخته شد که طبق نوشتهٔ وزارت امور خارجه بریتانیا به‌طور تقریبی تمام مردم محلی در این برنامه‌ها سرمایه‌گذاری کردند. آلمان غربی در ساخت بزرگ‌ترین زرادخانه اصفهان مشارکت داشت که پس ازانقلاب اسلامی برنامه متوقف گشت.[۷۸] تولید و فروش چغندر قند نیز سرعت داشت؛ تا قبل انقلاب ۹ برنامهٔ بزرگ کشاورزی وجود داشت که با وقوع انقلاب به انجام نرسید. درصد سهم اشتغال زنان اصفهان حدود ۱۸/۸ درصد بود که در دوره پسا انقلاب به ۹ درصد کاهش پیدا کرد.[۷۹][۸۰]
در دورانپهلوی دوم دو طرح جامع برای نوسازی اصفهان تهیه شد. طرح اول که می‌توان آن را یک شکست دانست، هسته شهر آینده را بر روی شهر قدیمی قرار داده بود. طرح دوم در برنامه پنج‌ساله اول خود تلاش کرد شهر قدیمی را با نیازهای شهروندان مدرن سازگار کند و با قرار دادن آن در دل گسترش‌های آینده، شهر قدیمی را زنده نگه دارد. برای برقراری ارتباط با بخش‌های مدرن پیرامونی، سه کیلومتر مربع خیابان‌های اصلی برنامه‌ریزی شد که به دو و نیم کیلومتر موجود اضافه می‌کرد تا از درون و اطراف شهر قدیمی عبور کنند.[۴۵]
در ۱۴ مرداد ۱۳۵۷ (قبل از انقلاب اسلامی) تظاهرات کنندگان اصفهانی که برای هفتم کشته شدگان حادثهمشهد به خیابان‌ها آمده بودند و البته برخی شان نیز مسلح بودند، با هدایتسید حسین خادمی بیشتر قسمت‌های شهر را به تصرف درآورند وسید جلال‌الدین طاهری را که چندی پیش از آن بازداشت شده بود آزاد کردند، ناآرامی‌های دو روزه اصفهان با اعلامحکومت نظامی توسط دولت و با هجوم نیروهایارتش به فرماندهیسید رضا ناجی و کشته و زخمی شدن عده‌ای، پایان یافت. این نخستین بار از سال ۱۳۳۲ بود که در مرکز یک استان حکومت نظامی اعلام میشد.[۸۱]همچنین هنگامجنگ ایران و عراق، اصفهان به صورت مکرر تحت حملات هواییمیگ-۲۵ و موشکیاسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود. اصفهان با داشتن ۲۳ هزار کشته و حدود ۴۳ هزار جانباز بیشترین تعداد کشته و ایثارگران را برایجنگ ایران عراق در کل کشور دارد. در ۲۵ آبان ۱۳۶۱ سیصد و هفتاد تن کشته جنگ در یک روز در اصفهان تشییع شد.[۸۲][۸۳]
پس از پایان جنگ و با افزایش جمعیت ساخت و ساز به شغلی پرسود بدل شد که نتیجه آن جایگزینی خانه‌های سابق با آپارتمان‌های چندین طبقه بود. این امر سبب درگیری دائمی طرفداران حفظ میراث ملی و تاریخی و سازندگان و طراحان ساختمان شد، نمونه آن درگیری بر سربرج جهان‌نما و فروش چندین هکتار باغ‌های اطراف کارخانه نساجی به فعالان بخش املاک و مستغلات است.[۸۴]سال۱۴۰۰ به علت پرداخت نشدن غیرمجازحق‌آبه تایین شده کشاورزان و انتقال آب رودخانهزاینده رود توسط دولت جمهوری اسلامی و خشکی این رود بااعتراضات کشاورزان استان اصفهان همراه بود که در بستر خشک شدهزاینده رود انجام شد و مربوط به جنبش مدنی کشاورزان استان اصفهان میشد که با عقب نشینی دولت پایان پذیرفت.[۸۵][۸۶]
بیشتر آثار تاریخی بجا مانده مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده است اما به‌ویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔسلجوقی و دورهٔصفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.
نمایی از فضای گنبدخانهٔ تاج‌الملک، از وزرای دوره سلجوقی
معماریسلجوقیان — که به‌ویژه درمسجد جامع نمود می‌یابد — ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند، برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است.آرامگاهملکشاه وسلطان سنجر وخواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد.یکی از قدیمیترین شهرهای اصفهانشهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر، مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است.
میدان نقش جهان که معماری دوران صفویان در آن کاملاً آشکار است.
در سال ۱۰۰۰ هجری قمری به دستورشاه عباس اولپایتخت صفویان ازقزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود.[۸۸] عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغمعماری وشهرسازی در ایران است. هنرمندان شهرجلفای نوی آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایرانی اسلامی در همین دوره، توسطمعماران خلاق و هنرمندی چونمحمدرضا وعلی اکبر اصفهانی آفریده شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت بهقزوین بهخراسان نزدیک‌تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیداتازبکان وعثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود.میدان نقش جهان،دولتخانه وخیابان چهارباغ نیز در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.
از ویژگی‌های مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابشرنگ ونور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره‌کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگ‌ها و سطوح مکرر کاشی‌های درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود.
معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارایی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعادِ حیاتِ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدان‌ها، زیباترینپلها وخیابانها، بزرگ‌ترینبازارها،مدرسهها، وکاروانسراها در این عصر ساخته شد؛ و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارایی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدیدآورده باشد.
اصفهان، پایتخت شاهنشاهی ایران، نقاشی در ۱۷۲۵ میلادیمنار علی، نقاشی اثراوژن فلاندن
آنچه که در گذر از عهد قدیم به عصر جدید رخ داده است، سبک شدن معماری است. مقایسهچهارتاقی نیاسر (دوره ساسانی) که گنبد بر پایه‌های ضخیم استوار شده است ومسجد جامع عباسی اصفهان، به خوبی گواه این است که به مرور زمان، معماران در پوشش دهانه‌ها به دنبال راه‌هایی برای سبک کردن حجم بودند. یکی از روش‌های سبک‌سازی دهانه‌های بزرگ و گنبدها، تبدیل مربع به دایره و استفاده از ترک است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در گنبد خواجه نظام الملک مسجد جامع اصفهان (دوره سلجوقی) دید. ویژگی تکاملی معماری ایران در دوره معاصر تجرید است. معماری معاصر با حفظ ویژگی‌های بنیادی خود در جهت انتزاعی شدن پیش رفت. نظیرمقبره بوعلی سینا (۱۳۶۷ ه.ش) که نمونه تجرید شده گنبد قابوس بن وشمگیر (۳۷۵ ه.ش) است. تجرید در معماری معاصر را در معماری مساجد خارج از ایران هم شاهد هستیم.
در آفرینش فرم مسجد سالن اجلاس بین‌المللی اصفهان که نقطه عطفی در معماری نوین ایرانی-اسلامی خواهد بود، از گنبد به عنوان عنصر نمادین معماری ایرانی و اسلامی الهام گرفته شده است. به جهت قرارگیری این مسجد در مرکز همایش‌های بین‌المللی، طرح با فرم سالن اجلاس قرابت دارد. گنبد بر پایهٔ مربع شکل به روش تبدیل مربع به دایره و با استفاده از ترک‌هایی با الهام از نقوش اسلیمی و با رعایت اصل تجرید بنا شده است. در شکل‌گیری گنبدخانه، خلوص مکعب گنبدخانه حفظ شده است. مسجد در جهت قبله چرخیده و گنبدخانه با چهارایوان که از عناصر معماری مناطق کویری بوده احاطه شده است.
مجسمه قنطورس با تن یک سرباز با کلاه قزلباشی حدفاصل پل چوبی و پل بزرگمهر و تندیس کاوه آهنگر بالای ایستگاه مترو میدان آزادی کار گذاشته شده است. قبل از انقلاب ۵۷ مجسمه شاه عباس در میدان آزادی وجود داشت آن اثر هنری که ساخته دست هنرمند مطرح این عرصه ایرج محمدی است بزرگ‌ترین مجسمه برنزی پیش از انقلاب بود و تصویر شاه عباس روی اسب را تجسم ساخته بود و در میدان دروازه شیراز اصفهان نصب بود که پس از انقلاب برچیده و مدفون شد. معاون درگذشته شهرداری اصفهان که مجسمه را دفن کرده بود گفته است تا زمانی که مجوز نصب مجسمه گرفته نشود، آدرسی از محل نگهداری مجسمه نخواهم داد.[۸۹][۹۰][۹۱] شهریور ۱۳۹۹ دبیر سمپوزیوم مجسمه‌سازی اصفهان گفت: با برگزاری سمپوزیوم مجسمه‌سازی ۱۱ اثر هنری به مجموعه مجسمه‌های سطح شهر اضافه می‌شود و دائم باقی می‌ماند.[۹۲]
بقیه مجسمه‌ها مجسمه شامل شیخ بهایی، چوگان[۹۳] چهارباغ[۹۴] تندیس نماد معلم[۹۵] سلمان فارسی میدان امام خمینی[۹۶]تندیس چوپان نی‌زن و غیره می‌شود.
اصفهان در ۴۳۵ کیلومتریتهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارایطول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی وعرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. پهنۀ شهری آن، بهپانزده منطقه شهرداری تقسیم می‌شود که از سمت غرب شهر از راه خیابان کهندژ متصل به شهرخمینی‌شهر و از راه خیابان آتشگاه به شهرنجف‌آباد و از جنوب غرب متصل و همجوار باشهر فلاورجان، از سمت شمال به سمت شهرشاهین‌شهر و از شرق شهر نیز به دشتسجزی منتهی می‌شود.[۹۷]
سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی بهکویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌هایزاگرس منتهی می‌شود.کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان وزردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آب‌هایی همانندزاینده رود که از زاگرس سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است.[۹۸] در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته است.
این شهر به‌دلیل داشتن قوچ و میش اصفهان نیز که بومی منطقه اند در میان دوستداران طبیعت و محیط زیست شهره جهان است.آبدزدک اصفهان در سال ۱۳۹۰ شناخته و معرفی شد.[۹۹] نسل گاوهای بومی اصفهان[۱۰۰] در سال ۱۳۹۹ منقرض شد.[۱۰۱]
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در شمال غرب اصفهان (۴۵ کیلومتری شمال غرب اصفهان) در شهرستانتیران و کرون زیستگاه گونه‌های با ارزشی از حیات وحش شامل سم‌دارانی همچون کل و بز، قوچ و میش، آهوی ایرانی و حیواناتی نظیر گرگ، کبک، تیهو، کفتار و … می‌باشد.
این شهر در منطقه‌ای در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنارزاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌هایزاگرس ایران سرچشمه می‌گیرد و بهباتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران برشمرده می‌شود. زاینده‌رود بزرگ‌ترین رودفلات مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس ایران واقع در غرب استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاریسرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگلناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان بهکوه کلاه قاضی وکوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یکپارک ملی است با نامپارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانندکل،پازن،بز،آهو وعقاب است.
شهر اصفهان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی خاصی که دارد در اراضی پست قرار گرفته و از سه جهت (۲۷۰ درجه) در محاصرهٔ ارتفاعات بوده به گونه‌ای که در بیشتر اوقات سال (بالای ۵۵ درصد) جابه‌جایی هوا در این شهر اتفاق نمی‌افتد، این موضوع عامل مؤثری در تشدید آلودگی هوای شهر به‌ویژه در نیمه دوم سال می‌باشد. میانگین سرعت باد غالب در شهر اصفهان بین ۸/۲ تا ۴/۳ متر بر ثانیه و جهت آن از سمت جنوب غربی است. فراوانی وقوع بادهای آرام در ماه‌های فروردین تا تیر ۵۰–۴۵ درصد و در ماه‌های آبان تا دی ۸۰–۷۰ درصد است و در بیشتر مواقع وزش باد در شهر اصفهان آرام است. این وضعیت باعث سکون هوا و ایجاد شرایط مناسب برای افزایش آلودگی هوا است. پدیدهٔ اینورژن در شهر اصفهان به لحاظ تعداد و شدت نیز از ویژگی توپوگرافی و اقلیمی تبعیت کرده به گونه‌ای که سالیانه بیش از ۲۶۰ روز این پدیده در شهر اصفهان حادث می‌شود که اوج آن در پاییز و اوایل زمستان است و شدت پدیده اینورژن به‌حدی است که گاهی ارتفاع این لایه به زیر ۳۰۰ متر هم می‌رسد.[۱۲۸]در داده‌های آماری دوره ۱۰ ساله از کلانشهر اصفهان به‌طور میانگین هر ۹ روز یک پدیده گرد و غبار داشته است.[۱۲۹]
شهر در بین هشت کلانشهر ایران رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.[۱۳۰]
آب و هوای اصفهان به‌طور کلی معتدل رو به سرد است و مقدار بارشباران وبرف به نسبت کمی دارد. حداکثر درجه حرارت درتابستان ۳۹ درجه سانتیگراد است که تابستان‌هایی گرم و خشک را می‌سازد و در زمستان تا حداقل ۱۹- درجه می‌رسد.
گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی سازمان هواشناسی هر چندماه گزارش تحلیل خشکسالی اصفهان را منتشر می‌کند.[۱۳۱]
دوره صفوی پلهای زاینده رود با نگه داشتن آب باعث پرآب شدن چاه‌های شهر می‌شدند.[۱۳۲]۳۳۰۰ استخر کشاورزی در کل استان وجود دارد.[۱۳۳]
مدیریت نادرست حوضه آبریز، اصفهان را از قطب کشاورزی به منطقه بحران زده تبدیل کرده است.[۱۳۴]دولت هفتم و هشتم در زمان تکمیل نبودن تونل کوهرنگ سه یک سهم آب از اصفهان را به استان یزد، اختصاص دادند.[۱۳۵] تخصیص‌های بی‌حد و حساب دلیل خشک شدن تالاب گاو خونی شده است. کارشناسان سلامت ۳۵ هزار سرطانی به‌دلیل خشک شدن گاو خونی را برای اصفهان پیش‌بینی کرده‌اند.[۱۳۶][۱۳۷]در تابستان ۱۴۰۰ شرکت آبفا شهر ۴۰۰۰ لیتر کمبود آب داشت.[۱۳۸] به‌دلیل تداوم برداشت بی‌رویه حوزه آبریز زاینده رود، کمتر از ۱۰ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود.[۱۳۹][۱۴۰]
در بین شهرهای ایرانی به‌دلیل برداشت از آبخوان دشت اصفهان بیشترین نرخ فرونشست زمین را دارد که روی حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع یعنی ۱۰ درصد از مساحت استان تأثیر گذاشته است.[۱۴۱]
جمعیت اصفهان در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر بوده است. جمعیت استان اصفهان طبق آخرین سرشماری رسمی در سال ۱۳۹۰ برابر با مناطق ۱۵ گانه ۲/۸۷۹/۲۵۶ نفر بوده که ۸۳/۵ درصد آن در نقاط شهری و بقیه در نقاط روستایی و عشایر سکونت داشته‌اند. در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به ۳٬۱۶۱٬۲۱۱ مناطق ۱۵ گانه نفر رسیده است. و برآورد شده که در سال ۱۴۰۱ مناطق ۱۵ گانه شهر اصفهان به ۳/۹۴۹/۰۰۰نفر رسیده است. اصفهان از دیرباز از مهمترین مراکز شهرنشینی درفلات ایران به‌شمار می‌رفته است. در ۵ دی ۱۳۱۹ در زمانرضاشاه برای نخستین بار در ایران به سبک اروپایی در اصفهان از مردم سرشماری به عمل آمد و ۲۰۴٬۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند.
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ ش انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان شهروندان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در شهر اصفهان به قرار زیر بود:[۱۴۵]
به‌شکل تاریخی اصفهان این خصوصیات را داشت: موقعیت تجاری، منابع حاصلخیز کشاورزی و موقعیت سنتی به عنوان یک مرکز دینی مذهبی.[۱۴۸]
کلیسای وانک
اسلامشیعه به عنوان بخش اصلی کیش مردمان این شهر است و علاوه بر آن،ارمنی‌ها،یهودیان وزرتشتیان و سایراقلیت‌های مذهبی همچوناهل‌سنت نیز در شهر زندگی می‌کنند.جلفا که در جنوب غربی در خیابان نظر اصفهان قرار گرفته منطقه‌ای است که بیشترارمنی‌نشین است و از منطقه‌های خوب شهر نیز قلمداد می‌شود. یهودیان در جویباره ، فردوسی ، ابن سینا ،دردشت ،میدان کهنه، ولیعصر، جی ،آمادگاه، و عباس‌آباد ساکن هستند. زرتشتیان در محله‌های خیابان ولیعصر و سروش و سیچان ،نظر شرقی و قسمت مرکزی اصفهان ساکن هستند ،مسلمانان همه در بخش‌های مختلف شهر اصفهان با توجه به جمعیت قابل توجهشان ساکن هستند.
اسماعیلیه در اصفهان تاریخ بلندی دارد اسماعیلیان در سال‌های ۲۹۰ الی ۳۱۰ هجری قمری توسط داعی حسین ابن احمد دندان و یارانش در زمان عبدالله احمد (امام یازدهماسماعیلیه و خلیفه اول و بنیانگذارخلافت فاطمی) وارد اصفهان شد و سپس با دعوت مردم اصفهان و اسماعیلی شدن اصفهانیان علیهعباسیان قیام کردند و اصفهان به خلافت فاطمی پیوست. در این زمان مسجد جامعگورتان ساخته شد که بعدها تبدیل به بزرگ‌ترین حوزه علمیه تاریخ اسماعیلیه شد و بزرگان اسماعیلی همه در این مسجد جامع درس فقه اسماعیلی را خواندند مانندناصرخسرو وحسن صباح بعدها در زمان جدایی اختلاف در حکومت فاطمی اصفهانیان نیز مانند بسیاری از اسماعیلیاننزار بن المستنصر بیعت کردند و او را امام خواندند. پس از آن در زمان ناطقیت احمد ابن عطاش اکثریت مردم اصفهان اسماعیلی بودند اما با حمله ترکان سلجوقی به اصفهان در زمانملکشاه یکم با دستور وزیر ملکشاهخواجه نظام‌الملک اصفهان محاصره شد و در آخر با شکسته شدن محاصره اصفهان خواجه نظام الملک طوسی دستور قتل‌عام مردم اصفهان را داد و در آن زمان هزاران هزار اصفهانی با هر قوم و نژاد اعم از اسماعیلی، یهودی، سنی، دوازده امامی و ارمنی قتل‌عام شدند و کشته شدند و به گفته مورخان بیش از ۷۵ درصد جمعیت اصفهان به‌دستورنظام‌الملک اعدام و کشته شدند. امروزه آثار زیادی از زمان حضور اسماعیلیه در اصفهان که بیشتر در غرب اصفهان ومنطقه ۹ اصفهان هستند وجود دارد مثل مسجد جامع گورتان، آرامگاه بی‌بی‌فاطمه (ناطق اسماعیلی)، آرامگاه سلطان ایوب (ناطق اسماعیلی) و پیر نجم الدین (ناطق اسماعیلی) وجود دارد.[۱۴۹]
ورود مذهب تشیع به این شهر در طی چندین دوره زمانی صورت گرفته که مهمترین آن عبارتند از: هجرتابن هلال ثقفی از کوفه به این شهر،[۱۵۰] اقامت و تبلیغصاحب بن عباد وزیر آل بویه در این شهر،[۱۵۱][۱۵۲] هجرت تبلیغی علامه حلی و شاگردانش به‌همراهی و پشتیبانیمحمد خدابنده اولجایتو پادشاه شیعه مغول، و در آخرین دوره در دوره صفویه و هجرت علمایجبل عامل به این شهر، بافت شیعی این شهر به نقطه تکامل رسید.[۱۵۳][۱۵۴][۱۵۵][۱۵۶][۱۵۷][۱۵۸] در بین مسلمانان سنی به‌طورمعمول شهرت اصفهان به‌خاطر حدیث معروفی است که روایت می‌کند: «مسیحدجال توسط ۷۰۰۰۰ یهودی از شهر اصفهان همراهی می‌شود که شال‌های پارسی پوشیده‌اند.»[۱۵۹]
امروزه یهودیان اصفهان از قدیمیترین و اصیل ترین اهالی این شهر می‌باشند که درزمان قدیممحله جویباره و میدان کهنه ساکن بوده ولی اکنون یهودیانِ اصفهانی بیشتر در خیابان ولیعصر، جی ، دردشت، ابن سینا،عبدالرزاق و جویباره ،فردوسی، آمادگاه ، عباس اباد و سید علیخان ساکن هستند. اوج یهودی نشینی اصفهان در زمان حمله لشکر عمر بن خطاب خلیفه دوم مسلمین سنی به اصفهان بود که این شهر را شهر یهودیان عجم خواند! این خلیفه دشمنی دیرینه‌ای با ایرانی‌ها و به‌خصوص یهودیان اصفهانی داشت.
در اصفهان،ارمنی‌ها و دیگر شاخه‌های مسیحی،زرتشتیان، ورشوییان، بهاییان، بودایی، ربانیان (هندوهای تاجرپیشه) ویهودیان زندگی می‌کردند. اصفهان در جایگاه یک پایتخت و با شکوفایی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در روند تاریخی خود داشت، همواره کانونِ نگرشِاقلیتها بود.[۷۱][۱۶۰]آدریان اصفهان درشهر آتشکده‌ای به نام «درب مهر و گوهر» در محله سیچان دارند.[۱۶۱][۱۶۲]
نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌هایسردر قیصریه که با اقتباس از صورت فلکیبرج قوس (آذر) طراحی شده است، به عنوان نماد اصفهان شناخته شده است.
نماد اصفهان نماد تعلیق بین خشکسالی و آبادانی است.سال ۱۳۹۷ یکم آذر به عنوان روز اصفهان و قوس آذر به عنوان نماد شهر انتخاب شد و هفته اول اردیبهشت؛ هفته فرهنگی اصفهان شد.[۱۶۳][۱۶۴]
در تقویم ملی رسمی روز ۲۵ آبان برای یادبود تشییع ۳۷۰ نفر کشته اصفهانی جنگ ایران عراق در سال ۱۳۶۱ روز استان اصفهان است.[۱۶۵]
در تقویم رسمی کشور ۱۸ مهر ماه روز ملی زاینده رود است.[۱۶۶]
مکتب موسیقی اصفهان جز بزرگ‌ترین مکتب‌های موسیقی ایران در تمام تاریخ بوده است. اصفهان از اواخر دوره قاجار تا به امروز یک شهر شناخته شده به آواز و موسیقی است و معماری اصفهان که به موسیقی منجمد معروف است بسیار فاخر است. در اصفهان ابداع کنندگان معماری از موسیقی الهام می‌گرفتندبه اصفهان رو ازجلال الدین تاج اصفهانی و اصفهان از نصرالله معین یکی از آثار درآواز اصفهان است.[۱۶۷] نقاشی اصفهان یکی از دلایل باعث دادن لقب شهر خلاق و عضویت شبکه شهر خلاق می‌باشد.[۱۶۸]۱۳۹۷ به‌دلیل دخالتاداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کنسرت اصفهان سالار عقیلی بی‌اجرای نوازنده‌های زن ادامه داده شد.[۱۶۹]
بزرگ‌ترین آمفی تئاتر روباز کشور در پردیس هنر اصفهان افتتاح شد.[۱۷۵] در تالار فرشچیان خیابان توحید و تالار رودکی، هنرسرای خورشید، سالن کوثر، هنرستان هنرهای زیبا، تالار شهید آوینی دانشگاه اصفهان، سالن نگین سپاهان شهر، سالن شیخ بهایی و تماشاخانه ماه زیر نظر شهرداری برنامه‌های کنسرت موسیقی و تئاتر اجرا می‌شود.[۱۷۶][۱۷۷][۱۷۸][۱۷۹]ارکستر ملی اصفهان از نوازندگان اصفهانی تشکیل شده است.[۱۸۰]باباشاه اصفهانی از استادان مسلم خوشنویسی صفوی بود.[۱۸۱]
نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارمنی‌ها در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند همچنین چاپخانه‌های قدیمی لازاریت، استپانیان ساخته شده بود.[۱۸۲][۱۸۳]
روزنامه اصفهان از ۱۳۴۲–۵۴ شمارگان داشت. زبان زنان از تیر ۱۲۹۸ چاپ میشد.یالثارات الحسین فعال است. فهرستگان نشریات ادواری، بقیه رسانه‌ها شامل روزنامه زاینده رود، نسل فردا، نصف جهان است.[۱۸۴][۱۸۵]
استان اصفهان، با دارا بودن ۱۷۸ کتابخانه نهادی، ۱۱۰ کتابخانه مشارکتی و ۴ کتابخانه مستقل، بیشترین تعداد کتابخانه را در سطح کشور به خود اختصاص داده است.[۱۸۷] در بخش مرجع کتابخانه مرکزی شهرداری حدود ۱۲ هزار جلد کتاب در قالب کتاب‌های فارسی و لاتین وجود دارد. وبسایت کتابخانه دیجیتال شهرداری اصفهان ساخته شده است.[۱۸۸]
تا اردیبهشت ۱۳۹۹ بر اساس آمار موجود خانه کارگر اصفهان ۹۰ درصد از کارگران، قرارداد موقت بودند.[۲۰۰] ۸۰٪ اقتصاد در دست دولت و نهادهای عمومی شبه دولتی است.[۲۰۱]
۲۵ هزار فرزند یتیم و غیر یتیم در اصفهان تحت پوشش نیکوکاری هستند.[۲۰۲]
کلانشهر اصفهان با ۴۷۷۰۰ هکتار مساحت و حدود ۲ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر مهاجرپذیر کشور در سال ۱۳۸۸ بعد از کلانشهر تهران بوده و توسعه فیزیکی و افقی این شهر و شهرهای مجاور آن در خلال ۳۰ سال اخیر به گونه‌ای بوده که هم‌اکنون محدوده قانونی و حریم شهرهای اصفهان، خمینی شهر، فلاورجان، شاهین‌شهر، لنجان و مبارکه در شعاع ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان به یکدیگر متصل و موزاییک گردیده به طوری که پهنه ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان که فقط نزدیک به ۸ درصد از مساحت کل استان را دارد ۷۸ درصد از فعالیت‌ها و جمعیت استان را داشته بیش از ۴٫۵ میلیون نفر از جمعیت ۶ میلیونی استان اصفهان را در خود جای داده است. روند این تمرکزگرایی در استان از سال‌های دهه ۳۰ شمسی آغاز گردیده و در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی به اوج خود رسیده است. گسترش ۳ برابری پهنهٔ شهر اصفهان، ایجاد شهرهای جدیدشاهین‌شهر،فولادشهر،بهارستان ومجلسی، توسعهٔ صنعت با ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی، ایجاد شهرکهای صنعتی، تمرکز مراکز آموزشی، پزشکی و خدماتی موجبات بارگذاری بسیار سنگین در این منطقه گردیده است.[۱۲۸][۲۰۴] به‌دلیل محدودیت اراضی شهری در اختبار دولت در شهر اصفهان، حوزه‌های نظامی استان با ارائهٔ درخواست تغییر کاربری پادگان‌های نظامی مستقر در شهر اصفهان به مهمترین عرضه‌کنندهٔ زمین شهری طی دو دهه گذشته در شهر اصفهان تبدیل شده‌اند.[۲۰۴] تراکم جمعیت بر کیلومتر مربع ۴۷٫۸ نفر است.[۲۰۵]
متراژ ساختمان‌های ساخته شده از ۱۳۹۲ نه درصد کمتر شده.[۲۰۶]
شورایعالی شهرسازی و معماری ایران طرح «مجموعهٔ شهری اصفهان» را در تاریخ ۱۳۹۲/۳/۲۰ به تصویب رساند. طرح مجموعهٔ شهری اصفهان شامل بخش‌هایی از شهرستان‌های اصفهان، برخوار و میمه، نجف‌آباد، لنجان، مبارکه، فلاورجان و خمینی‌شهر بوده و دربرگیرنده ۳۶ شهر، ۱۲ بخش، ۳۳ دهستان و ۷۰۶ آبادی در مساحتی بالغ بر ۸۳۴۷ کیلومتر مربع است.[۲۰۷]
نقشه شهرسازی اصفهان
ادارات و سازمانهای دولت خیابان ۲۲ بهمن شامل ستاد کل نهادهای مختلف مثل اداره ثبت احوال، و بقیه است.
شهرداری مسئول اداره کردن امور ساخت و ساز، ترافیک و ترانزیت، پسماند و فضای سبز، پایانه مسافرت‌ها، آتش‌نشانی، مشاعل شهر، سرمایه‌گذاری، فرهنگی هنری ورزشی تفریحی، روابط بین‌الملل و غیره است.[۲۱۸]
شهر جزو فرمانداری بخش مرکزی شهرستان اصفهان است.[۲۱۹]
شهر اصفهان به لحاظ حفظ بافت جمعیتی سنتی خود در اغلب نقاطشهر و نیز همکاری مداوم مردم با نهادهای انتظامی و امنیتی، در مقایسه با سایر کلانشهرهای ایران از ضریب امنیت به‌نسبت بالایی برخودار است. همچنین، می‌توان گفت یکی از امن‌ترین شهرهای ایران است و وجود بیش از ۲۰ کلانتری انتظامی و ۳ ناحیه مقاومت متعلق بهسپاه پاسداران و نیز مرکزیت اداره اطلاعات و سایر نهادهای امنیتی، بر روند حفظ و صیانت از شهر اثرگذار بوده است.[۲۲۱] ستاد خبری اصفهان زیر نظر وزارت اطلاعات می‌باشد.[۲۲۲]
اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و اثرگذار برای درمان بیماران در ایران برشمرده می‌شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، ده‌ها انجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی، بیش از ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکزپرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی در این شهر فعالیت دارند.[۲۳۱] با توجه به عزم مدیران شهری در حوزه گردشگری، بخش خصوصی در زمینهگردشگری سلامت پا به عرصه گذاشت و فعالیت خود را تحت عنوان شهرک سلامت در این شهر آغاز کرد. این مجموعه توانایی گردهمایی پزشکان داخلی و خارجی و همچنین جذب بیماران از سراسر دنیا را داراست.[۲۳۲]اولین بار در ایران می‌باشد که یک شهر شهرک سلامت ساخته شده دارد.[۲۳۳]ستاد جمعیت هلال احمر استان در شهر است.[۲۳۴] دو مرکز انتقال خون وجود درشهر دارد.[۲۳۵] اداره پزشکی قانونی اصفهان در ۱۳۴۰ شروع به کار کرد.[۲۳۶]
در ۱۳۹۴ با قطع آب زاینده رود، به‌طور تقریبی ۱۵ درصد مردم دچار افسردگی شدند.[۲۳۷] به‌طور تقریبی تمام صنایع بزرگ و مهم استان نظیر ذوب آهن، فولاد مبارکه، پالایشگاه، پتروشیمی، نیروگاه‌های شهید منتظری و اسلام‌آباد (اصفهان)، سیمان سپاهان، سیمان اصفهان، صنایع نظامی و … در حومه شهر و حداکثر در محدوده با شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان واقع شده‌اند. افزون بر این بیش از ۵۰ درصد شهرکهای صنعتی و ۶۰ درصد صنایع استان در حومه کلانشهر اصفهان و در پهنه شعاع ۵۰ کیلومتری این شهر مستقر می‌باشند که سهم آلاینده‌های صنعتی شهر را عهده‌دار هستند[۱۲۸] و اصفهان به علت وجود این صنایع آلاینده به پایتختام اس جهان شناخته می‌شود.[۲۳۸]پژوهشکده زیست‌فناوری رویان در اصفهان واقع شده است.[۲۳۹]
تا خرداد ۱۳۹۹، ۶۵ درصد جمعیت استان اصفهان بیمه تامین اجتماعی داشتند[۲۴۰] مرکز باروری و ناباروری اصفهان در سال ۱۳۷۲ به‌منظور درمان نازایی زنان و ناباروری مردان تأسیس شد.[۲۴۱]
یکی از قدیمیترین بیمارستان‌های اصفهانبیمارستان عیسی بن مریم است. ۳۳ بیمارستان عمومی و تخصصی مالکیت دولتی و خصوصی شامل زایشگاه و روان‌پزشکی در شهر اصفهان وجود دارد.[۲۴۲]
اصفهان جزو اولین شهرهای ایران است که دارای سیستم فاضلاب پیشرفته بود که طراحی و اجرای آن توسطشیخ بهایی دانشمند و معمار معروف و طراح میدان نقش جهان انجام شد. ظرفیت آب دهی تصفیه خانه بابا شیخ علی اصفهان، ۱۲هزار و ۵۰۰ لیتر در ثانیه است. این تصفیه خانه تامین آب شرب حدود ۴ میلیون نفر در اصفهان بزرگ را برعهده دارد و برای همین با عنوان بزرگ‌ترین تصفیه خانه خاورمیانه معرفی شده است.[۲۴۴][۲۴۵] چین قسمتی از پوشش کل شبکه کامل تونل‌های فاضلاب شهر را فاینانس کرده است.[۲۴۶]
تا ۱۳۹۸ اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار (۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری بود[۲۴۷] که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلانشهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده‌های زیست‌محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستان‌های کنارهٔ زاینده رود که بهبوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهمترین فضاهای سبزِ اصفهان می‌باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهانمنطقه نمونه گردشگری ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستان‌های ساحلی و غیر ساحلی چنین است:
بوستان‌های غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر و پارک امام رضا.
تا مهر ۱۳۹۹ نصف فضای سبز با استفاده ازآب‌های اصلاح‌شده خاکستری (پساب) آبیاری میشد.[۲۴۹]
کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبالزاگرس در منتهی‌الیهِ جنوبِ جغرافیاییِ اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می‌گردد. این کوه از دیرباز محل کوهنوردی اصفهانی‌ها بوده است. پس از انقلاب شهرداری اصفهان برای آبادانی این منطقه تلاش فراوان نمود. در دورهٔ سلجوقی فرقهٔ اسماعیلیه قلعه‌های محکمی در این کوه‌ها ساختند که آثاری از آن هم‌اکنون باقی است.[۲۵۰] ۱۴۰۰ باغ وحش به حفاظتگاه و نقاهتگاه حیوان تغییر کرد.
پارک شرق کوه نخودی در شهر یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در ایران می‌باشد تا ۱۳۹۷ پیشرفت سی درصدی داشت.[۲۵۱]
مجموعه اردوگاه کشوری شهید بهشتی اصفهان با وسعت هفتاد هکتار[۲۵۲] واقع درشهرابریشم که دارای دریاچه مصنوعی، شهربازی، خوابگاه، تله کابین و زمین فوتبال می‌باشد، به عموم مردم خدمات ارائه می‌دهد.
شهرداری نرم‌افزار سامانه مدیریت کل رویدادهای شهر را ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ را روی اینترنت راه انداخت.[۲۵۵][۲۵۶][۲۵۷]آبان ۱۴۰۰ اتاق بازرگانی اصفهان آرم و شعار تبلیغاتی کمپین گردشگری استان اصفهان به اسم «اصنهان» را ثبت تجاری کرد.[۲۵۸][۲۵۹]
مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان معتقدند بیش از ۲۲ هزار جاذبه تاریخی و فرهنگی ارزشمند در این استان وجود دارد. فریدون الهیاری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهارداشت: یکهزار و ۷۶۵ اثر تاریخی در استان ثبت ملی است.[۲۶۳]
شهربازی رؤیاها اصفهان به عنوان پارک بازی سالانه میزبان تعدادی گردشگر می‌باشد. اردوگاه بزرگ شهید بهشتی اصفهان به وسعت ۷۰ هکتار درشهر ابریشم که دارای امکانات تفریحی و آموزشی است آماده خدمت رسانی به هموطنان عزیز می‌باشد.سیتی سنتر اصفهان مرکز رفاهی معروفترین مرکز گردشگری رفاهی تجاری این شهر می‌باشد. شهربازی سرپوشیده هم در این مجموعه است.پارک جنگلی صفه دردامنه کوه صفه یکی از پارک‌های جنگلی با امکاناتی نظیر سینما و بولینگ و تله کابین و شهربازی و … می‌باشد.پارک جنگلی ناژوان از معروفترین پارک‌های جنگلی اصفهان است که از امکاناتی نظیرباغ پرندگان. خزندگان و پروانه‌ها و آکواریوم و دولفیناریوم پارک ابی تله سیژ و … برخوردار است.پارک ابی آبسار بزرگ‌ترین مجموعهٔ آبی در سپاهان‌شهر است.
شهربازی شهر رؤیاها در دامنه کوه نخودی در شرق اصفهانهمچنین بام شهر اصفهان در شمال غرب این شهر بام شهر اصفهانآکواریوم اصفهان در پارک جنگلی ناژوان به عنوان اولین تونل آکواریوم ایران در نوروز سال ۱۳۹۵ افتتاح شد و در آن انواع ماهی‌ها و آبزیان وجود دارد.باغ جوان بوستان مشتاق پارک سپاهان‌شهر باغ غدیر باغ فدک کوه نخودی کوه قایمیه پارک رجایی (بوستان هشت بهشت) شهربازی‌های ملک‌شهر آبشار صفه سیتی سنتر شهر عجایب وحید سیمرغ و … از معروفترین مکان‌های تفریحی دیگر اصفهان است. ۵ مجموعه فرهنگی باغ بانوان در شهر اصفهان فعال است تا سال ۱۳۹۵.[۲۶۴] اصفهان یک باغ وحش در پارک کوه صفه دارد.[۲۶۵]باغ فدک اصفهان و باغ غدیر دو پارک به‌نسبت بزرگ در شهر هستند.[۲۶۶][۲۶۷]
ورزش باستانی در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده است و فدراسیون ورزش زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی کشور، شهر اصفهان را به عنوان پایتخت فرهنگی این رشته ورزشی برگزید است.[۲۷۳]چوگان یک ورزش شهر است.[۲۷۴] که قدمتی دیرینه در تاریخ اصفهان دارد.
شهریور ۱۳۹۹ مدیر کل ورزش و جوانان استان اصفهان گفت در ورزش اصفهان بیش از نیمی از فعالیت‌ها توسط بانوان انجام می‌شود؛ محل اعتبارات ورزش بانوان استان اصفهان به‌طور ویژه دیده شده است و ردیف اعتباری مشخص شده سال ۱۳۹۹ به‌طورکل برای بانوان هزینه خواهد شد.[۲۷۸]
سرانه فضای ورزشی استاندارد اصفهان بدون احتساب زمین‌های گلف و سوارکاری و پیست موتورسواری ۰٫۳۶ مترمربع است.[۲۹۵]مرکز پژوهش‌های ورزشی شهرداری اصفهان ساخته شده است.[۲۹۶][۲۹۷] جشنواره ملی ورزشی زاینده‌رود در اصفهان برگزار می‌شود.[۲۹۸]مجموعه ۲۲ بهمن میزبان المپیاد ورزش ارتشیان بوده است.[۲۹۹] حدود ۲۰ نوع ورزش جزو رشته‌های اولویت دار اداره کل ورزش استان شامل: بوکس، قایقرانی، تکواندو، سنگنوردی، دوچرخه سواری جاده، تنیس، یخ نوردی[۳۰۰] مرداد ۱۴۰۰ اصفهان میزبان تور بین‌الملل تنیس زیر ۱۸ سال بود.[۳۰۱]
دی ۱۴۰۰ مدیرکل اداره ورزش، رشته‌های زیرمجموعه بدنسازی را برای زنان ممنوع کرد.[۳۰۲][۳۰۳]
گرمابه‌های تاریخی اصفهان شامل[۳۰۶]حمام شاه علی در خیابان عبدالرزاق، حمام نقاشی، حمام شیخ بهایی، حمام رهنان، دهنو،حمام جارچی، خسروآقا، حمام وزیر و تودشکچو است.شاردن تعداد حمام‌های شهر اصفهان در عصر صفویه را ۲۷۳ باب می‌نویسد.[۳۰۷]
همچنین بتازگی به‌دست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمهٔشاه عباس تعلق داشته است.[۳۱۲] موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکیمسجد جامع اصفهان وحمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته است.[۳۱۳]
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادیخانقاه متعلق به فرقه‌های مختلفدرویشان وجود داشته است. بعضی از این خانقاه‌ها به‌جهت فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا به‌طورمستقیم توسط خود حکومت تخریب گشته است که خانقاهدرویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله است.[۳۱۴] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاهعلی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های زیادی وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که شهره‌ترین و قدیمیترین آنانکلیسای وانک،کلیسای مریم مقدس،کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا،کلیسای هاکوپ،کلیسای نرسس و سرکیس. در این میانکلیسای هاکوپ مقدس قدیمیترین کلیسای اصفهان می‌باشد.
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محلهجویباره که یهودی‌نشین بوده قرار گرفته‌اند.کنیسه عمو شعیا قدیمیترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌هایلطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی درحال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته است.[۳۱۵]
قلمزنی از صنایع دستی مهم اصفهان می‌باشد. قوری و سماور قلمزنی در میدان نقش جهان اصفهانفرش اصفهانی ساخته شده ازپنبه ابریشم و فلز متعلق به سده هجدهم میلادی
اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود.
در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده‌اند یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میانکباب،بریانی اصفهان[۳۱۹] وخورش ماست وحلیم بادمجان و آششله قلمکار وحلیم و عدس آبگوشت (گوشت و لوبیا) کشک و بادمجان وکله جوش معروفترین غذای اصفهان می‌باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: باقالا ذرت (خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که از غذاهای ایل‌های اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود آب، کوفته برنجی، حلیم شیر.[۳۲۰][۳۲۱][۳۲۲]فالوده هم معروف است.[۳۲۳]
معروفترین ره‌آورد اصفهانگز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یاترنجبین شکر بادکا و مغزپسته،بادام،فندق یاگردو و سفیدهتخم مرغ وگلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. گز اصفهان مرغوب‌ترین نوع گز است و قدمتی بیش از ۴۵۰ سال را داراست.[۳۲۴] اصفهان بزرگ‌ترین و بهترین تولیدکننده گز کشور است. حدود ۹۰ درصد گز ایران در اصفهان تولید می‌شود. براساس آخرین داده‌ها ۴۵۰ واحد تولید گز و ۱۲۰۰ واحد توزیع گز و شیرینی در اصفهان فعال هستند. این واحدهای تولیدی ۶۵۰ هزار تُن گز تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند.[۱] گز اصفهان یا طلای سفید اصفهان، به عنوان هدیه ویژه در مناسبت‌های داخلی و خارجی به عنوان کادو به میهمانان ویژه تقدیم می‌گردد.[۳۲۵]
پولکی یکی دیگر از سوغاتی‌های اصفهان است این شیرینی ترد و خوشمزه که طعم‌ها و رنگ‌های مختلفی همچون زعفرانی، نارگیلی، لیمویی، کنجدی و زنجبیلی دارد به‌طورمعمول همراه چای خورده می‌شود. ترکیب اصلی این شیرینی شکر آب و سرکه است روش تهیه این شیرینی: شکر را با آب و سرکه مخلوط کرده و به مدت ۴۵ دقیقه روی اجاق بگذارید تا طلایی رنگ شود و بعد با قاشق آنها را روی سینی بریزید و صبر کنید تا سفت شوند. برای امتحان آن می‌توانید کمی از آن را با قاشق روی یخ بریزید، اگر مایه سریع گرفت و حالت شکننده پیدا کرد، پولکی آماده است. اگر پولکی زیاد روی حرارت بماند، مزه تلخی به خود می‌گیرد و اگر زمان کمی روی حرارت بماند، ترد و شکننده نمی‌شود.
از دیگر ره آوردهای اصفهان می‌توان به صنایع دستی به‌ویژه قاب‌هایخاتم کاری و میناکاری، پارچه‌هایقلمکاری شده و آثار مختلفقلمزنی اشاره نمود.[۳۲۶]
اصفهان که در مسیر راه‌های اصلی مرکزایران قرار دارد، با مسیرهای زمینی اصلی بهتهران،کاشان،یزد،شیراز،شهرکرد والیگودرز ارتباط دارد و از طریق راه‌آهن به تهران،بندرعباس وشیراز مرتبط است. شبکه زیادی از جاده‌های آسفالته فرعی و خاکی نیز دستیابی به نقاط کوهستانی و دشت را فراهم می‌سازد. این شبکه راه‌های فرعی، دستیابی به بخش‌هایی مانندخمینی‌شهر،فلاورجان،سپاهان‌شهر،شهر ابریشم، کلیشاد و سودرجان را امکان‌پذیر می‌سازد.[۳۲۷] اداره پست اصفهان ۱۵ ناحیه دارد و شعبه مرکزی آن در خیابان نشاط است.[۳۲۸] نوسازی تاکسی‌های سازمان تاکسیرانی ۱۳۹۹ انجام شد.[۳۲۹] در روز ۶ میلیون لیتر بنزین در اصفهان مصرف می‌شود.[۳۳۰]
دریافت خودکار کرایه، AVL برای اعلام موقعیت آنلاین، BOT برای پرداخت آنلاین به شهرداری اصفهان کارت ۱۴۰۰ پیاده‌سازی شده.[۳۳۱]
تا سال ۱۴۰۱ در متروی اصفهانیک خط مترو ساخته شده و دو خط درحال ساخت دارد.[۳۳۲] شهر دارای شرکت اتوبوسرانی و تاکسیرانی و ایستگاه-مسیر دوچرخه است. از برنامه‌های شرکتاسنپ وتپسی در شهر سرویس می‌دهند.[۳۳۳][۳۳۴][۳۳۵][۳۳۶][۳۳۷]
تا ۱۳۹۹ ۴۲ کیلومتر مسیر دوچرخه در شهر اصفهان احداث شده که نیاز به اصلاح برای استانداردسازی دارد.[۳۳۸]
از سال ۱۳۹۸ توسط ستاد امر به معروف و نهی از منکر، شهرداری، امام جمعه، پلیس و دادستانی کل، دوچرخه سواری بانوان ممنوع است.[۳۳۹][۳۴۰][۳۴۱] مخالفان حق دوچرخه سواری زنان شامل نماینده اصفهانسید ابوالحسن مهدوی، امام جمعهمحمدتقی رهبر، نماینده رهبرو یوسف طباطبایی نژاد هستند.[۳۴۲][۳۴۳] نسل ۴ دوچرخه اشتراکی ۱۳۹۹ وارد شهر شد.[۳۴۴]
۳رینگ ساخته شده است.[۳۴۵]شهرداری تا ۱۴۰۰ حلقه حفاظت یا رینگ ۴ به طول ۸۰ کیلومتر با بودجه ۱۰۰۰ و ۶۰۰ میلیارد ریال می‌ساخت؛ رینگ ۴ام جلو توسعه شهر بیرون از حلقه حفاظت را می‌گیرد.[۳۴۶]
فرودگاه بین‌المللی اصفهان که «شهید بهشتی» نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری مرکز اصفهان واقع شده است.تأسیس این فرودگاه در سال ۱۳۶۱ اجرایی شده است و از این فرودگاه روزانه ۶۰ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۳۰۰ پرواز هفتگی به ۳۰ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که هر هفته۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند.این فرودگاه یکی از پر رفت‌وآمدترین فرودگاه‌های کشور است.[۳۴۷]
به لحاظ اندازه دومین پایانه بار هوایی بزرگ بعد از فرودگاه امام خمینی تهران، اسفند ۹۸ کارگو ترمینال ساخته شد. در سال ۹۹، ۲۲۰ تن کالا (یک میلیون دلار) به قطر صادر شد. تا ۱۴۰۰ حدود ۵ میلیون دلار صادرات به کشورهای خلیج فارس صورت داده شد.برنامه ساخت بندر خشک تعلیق شد. بارانداز به‌دلیل لجستیک ترانزیت استان اصفهان پیشنهاد شده است در این منطقه ساخته شود.[۳۴۸][۳۴۹][۳۵۰][۳۵۱][۳۵۲][۳۵۳][۳۵۴][۳۵۵][۳۵۶]
ایستگاه راه‌آهن اصفهان در سال ۱۳۴۷ ساخته شده است. راه‌آهن اصفهان درحال حاضر دو سرویس سه بار در هفته دارد، یکی بهمشهد و دیگری بهبندرعباس. این ایستگاه به عنوان ایستگاه پایانه‌ای طراحی شده‌است که خطوط ریلی از خط اصلی منشعب شده و به این ایستگاه ختم می‌شوند. این امر باعث شده‌است که بعضی خطوط عبوری ازاصفهان همه ایستگاه را دور زده و باعث صرفه جویی در یک تا دو ساعت از وقت تلف شده برای ورود به شاخه و معکوس کردن شود. یک ایستگاه مترو درحال ساخت در ایستگاه راه‌آهن برای اتصال به مرکز شهر و دو ترمینال اصلی بین شهری اصفهان است.[۳۶۰][۳۶۱]برنامهراه‌آهن تندرو تهران-قم-اصفهان نیز توسط چین پشتیبانی مالی شده است و قرار است در ۱۴۰۴ اجرایی شود.[۳۶۲]
متروی اصفهان که با نام قطارشهری اصفهان نیز معروف است، شبکه حمل و نقل زیرزمینی اصفهان به شمار می آید. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند:خیابان چهار باغ وسی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون‌شهری مترو دارای ۵ خط جداگانه می‌باشد.خط یک بطور شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی اصفهان آغاز شده و بهکوه صفه در جنوب ختم می‌شود.خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می‌شود و تاخمینی شهر ادامه می‌یابد.خط سه اززرین‌شهر وفولادشهر در جنوب غرب اصفهان آغاز شده و در ایستگاهمیدان آزادی به پایان می‌رسد. خط چهار، دنباله خط اول تابهارستان وشهر مجلسی می‌باشد و خط شماره پنج هم دنباله خط اول از سمت شمال به سمتشاهین شهر می‌باشد.[۳۶۳][۳۶۴]
هم‌اکنون هر سه فاز خط یک حدفاصل شهرک قدس تا پایانه صفه مورد بهره برداری قرارگرفته است. در طراحی ایستگاه‌هایقطار شهری اصفهان سعی شده از معماری مطابق با الگوهای بناهای تاریخی شهر اصفهان استفاده شود.[۳۶۵][۳۶۶]
به گفته شهردار اصفهان در ارتباط باتراموا از قبل مباحثی در اصفهان مطرح و این موضوع به‌طور جدی دنبال شده و تفاهمنامه مربوط را باقرارگاه خاتم‌الانبیا تنظیم کردند.[۳۶۷]
پنج باب پایانهٔ مسافربری برون‌شهری در نزدیکی به ابتدای ۴ محور اصلی خروجی شهر قرار دارند. پایانه‌های اتوبوس بین شهری اصفهان شامل: پایانه کاوه - پایانه صفه - پایانه زاینده رود - پایانه جی و پایانه صمدیه لباف می‌باشد.[۳۶۸] ترمینال کاوه و صفه در سال ١۳۷۰ افتتاح شده است.[۳۶۹]
شهر اصفهان دارای بیش از ۱۰۰ خطواحد اتوبوسرانی در سراسر شهر است. هم چنین هم‌اکنون ۴ خطاتوبوس تندرو به طول سیستم ۶۶ کیلومتر و بیش از ۷۰ ایستگاه در نقاط مختلف شهر به مردم خدمات ارائه می‌دهند. پایانه‌های مهم اتوبوسرانی در شهر عبارتند از: پایانه باقوشخانه-پایانه آبشار-پایانه امام علی- پایانه خوراسگان-پایانه ارغوانیه-پایانه جی-پایانه خرم-پایانه صفه و …
پلهای مهم نوساز شهر رویزاینده‌رودپل وحید،پل آذر اصفهان،پل غدیر،پل فلزی اصفهان،پل فردوسی وپل بزرگمهر هستند. همچنین پل روگذر امام خمینی (ره) و مجموعه پلهای سردار شهید سپهبد سلیمانی از پلهای مهم و ارتباطی و نماد مهندسی در شهر اصفهان است. پلهای شیخ صدوق - ۲۵ آبان و شهید چمران از دیگر پلهای مهم شهر هستند.
هزینه اجرای طرح پل چهارم روگذر اصفهان به تهران ۱۲۰میلیارد تومان است.[۳۷۱]
در مسیر برنامه حلقه چهارم حفاظتی شهر ۲۳ تقاطع غیر همسطح وجود دارد که پل آفتاب ۱۰ ماهه احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.[۳۶۷]
پژوهشکده مواد و انرژی اصفهان از سال ۱۳۶۴ تأسیس شد.[۳۷۲]
از سازمان ملی استاندارد، پژوهشگاه استاندارد اصفهان[۳۷۳][۳۷۴]پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پژوهشکده ریاضیات شعبه اصفهان[۳۷۵] پژوهشگاه ۵جی ارتباطات نسل پنج[۳۷۶] پژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی و پدافند غیرعامل،[۳۷۷] پژوهشگاه اپتیک و لیزر صاایران اصفهان[۳۷۸] و بقیه فعال هستند.[۳۷۹]در ۱۴۰۰ دانشگاه صنعتی نخستین آزمایشگاه میکرو و نانو حباب ایران را ساخت.[۳۸۰]صندوق غیردولتی پژوهش و فناوری اصفهان طبق قانون برنامه سوم توسعه در سال ۸۴ تأسیس شد.[۳۸۱]مجتمع توزیع مطبوعات اصفهان ۲۸ غرفه دارد.[۳۸۲]کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در استان اصفهان دارای ۵۹ مرکز فرهنگی، هنری است.[۳۸۳]
خانه ریاضیات اصفهان واحدی غیردولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شهرداری اصفهان و با هدف آماده‌سازی نوجوانان و جوانان برای تحقق اهداف فرهنگی آموزشی، ارتقای کیفیت آموزش ریاضی و بهبود روش‌ها و پژوهش‌های علمی کاربردی جهت ارتقای دانش ریاضی فعالیت می‌کند و ۱۳۷۷ تأسیس شده است. شهر علم یک مجموعه تحت پشتیبانی شهرداری غیردولتی آموزش شامل خانه فیزیک، آمار، زیست‌شناسی و فیزیک در خیابان آزادگان (سعادت آباد) می‌باشد.[۳۹۳][۳۹۴][۳۹۵]اسفند ۱۳۹۹ دانشگاه صنعتی ربات کنترل از راه دور زیرآب را طراحی کرد و ساخت.[۳۹۶]
مدرسهها شاملدبیرستان ادب،دبیرستان هراتی،هنرستان هنرهای زیبا (اصفهان)،دبیرستان بهشت آئین ومرکز آموزشی شهید اژه‌ای مدرسه آمریکایی اصفهان است.مرکز آموزش نجوم ادیب وابسته به شهرداری است.مدارس دولتی امروز مانند گذشته عملکرد خوبی ندارند و خانواده‌هایی که از تمکن مالی بالایی برخوردار هستند به‌راحتی مدارس غیردولتی را انتخاب می‌کنند اما هزینه چند میلیون تومانی مدارس غیردولتی برای برخی بسیار سنگین است فرماندار اصفهان دربارهٔ آن در جلسه شورای آموزش و پرورش شهرستان اصفهان گفت: ما به‌طور قانونی نمی‌توانیم برای مدارس تعیین کنیم که مبلغ مشخصی را از والدین دریافت کنند.[۳۹۷] اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان در خیابان باغ گلدسته می‌باشد.[۳۹۸]
شهریور ۹۹ حداقل و حداکثر شهریه مهدکودک عادی بین ۲۹۰ تا ۴۹۰ هزارتومان برای هرماه شد[۳۹۹] کل طول سال ۹۹ ۴۰ هزار کودک زیر ۴ سال تا ۶ سال در مهدهای کل استان اصفهان پذیرش شدند.[۴۰۰]
اگرچه اصفهان پایتخت سیاسی ایران نیست، اما نقش فراملی در زمینه‌های مختلف بازی می‌کند به طوری که بسیاری از سیاستمداران برجسته بین‌المللی در سفر خود به ایران، اصفهان را به عنوان یکی از مقاصد خود انتخاب می‌کنند.[۴۰۱]اقامت اتباعافغانستانی‌ها در ایران در شهر اصفهان مجاز است.
برای پوشش گسترده‌تر این موضوع، بهاقتصاد اصفهان رجوع کنید.
خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۵»خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۱»خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۸»خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۷»خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۶»
۶ صادرات
چدن آهن و فولاد $۶۹ میلیون - ۵۴ %
محصولات پتروشیمی $۱۴ میلیون - ۱۱ %
محصولات لبنی $۱۰ میلیون - ۸ %
محصولات از آهن و چدن $۹ میلیون - ۷ %
فرش ماشینی ۷$ میلیون - ۶ %
خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «۵»
[۴۲۰] افزایش دستمزدهای سال ۹۸ به هیچ‌وجه کفاف زندگی ۱۰ روز کارگران را همانند سال‌های گذشته نمی‌داد تا ۱۳۹۹ حدود ۹۰۰ هزار نفر در بخش کارگری استان اصفهان فعالیت می‌کردند، از این تعداد ۸۰ درصد در بخش خصوصی مشغول به کار بودند که در شرایط نابسامان اقتصادی و نوسانات معیشتی در کشور هیچ‌گونه تسهیلاتی از سوی دولت برای آنها در نظر گرفته نشده‌بود.[۴۲۱] تا سال ۱۳۹۹ بخش قابل توجهی از اقتصاد استان بر خدمات و کشاورزی وابسته بود.[۴۲۲] استان اصفهان بزرگ‌ترین فراهم کننده بوقلمون در کشور است.[۴۲۳] تا شهریور ۱۳۹۷ از نظر داروسازی اصفهان قطب سوم داروسازی کشور بود.[۴۲۴] اصفهان در ۱۳۹۸ رتبه سوم تولید عسل در کشور را داشت.[۴۲۵]
تا اردیبهشت سال ۱۳۹۹ ۵۰۰ هزار نفرحاشیه نشین ازجمله درمنطقه شمال شهر اصفهان وجود داشت.[۴۲۶][۴۲۷]شرکت توزیع برق استان اصفهان زیرمجموعهتوانیر سال ۱۳۷۱ تشکیل شد.[۴۲۸]تا مهر ۱۳۹۹صنایع دستی استان اصفهان ۵۰۰ میلیون دلار درآمد داشت.[۴۲۹] برای پیشگیری کم‌آبی صنایع خط سوم انتقال آب خلیج‌فارس به اصفهان درحال ساخت بود.[۴۳۰]اعتراضات کشاورزان استان اصفهان تا ۱۴۰۰ درحال انجام بود.[۴۳۱] نرخ تورم در سال ۹۹، حدود ۸/۳۴ و نرخ بیکاری ۷/۹ درصد بوده است.[۴۳۲] در ۱۳۹۹ رستوران‌های فست فود شهر به‌دلیل گرانی مواد اولیه دچار رکود بودند.[۴۳۳] بنزین یورو ۴ و نفت گاز یورو ۴ در پالایشگاه اصفهان تولید می‌شود، ظرفیت تثبیت شده پالایشگاه روزانه ۳۷۵ هزار بشکه نفت خام است و حدود ۲۳ درصد از بنزین مورد نیاز کشور را فراهم می‌کند.[۴۳۴][۴۳۵][۴۳۶] کانال‌های کشاورزی شامل کانال جی شیرساخته شده.[۴۳۷] سال ۱۳۹۴ اتاق بازرگانی برای کشت فرامرزی با اوکراین تفاهمنامه امضا کرد.[۴۳۸][۴۳۹] در استان ۴۲۰ سازمان نیکوکاری مرتبط با کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان امام، و بهزیستی و ادارات در شهر است، سازمانهای مددکاری اجتماعی نیز فعال هستند، ۴۰ مرکز نیکوکاری برای کاریابی و امور اشتغال راه انداخته شده است.[۴۴۰][۴۴۱][۴۴۲]شهر اپراتور تلفن ثابت دوم دارد.[۴۴۳]
اصفهان رتبه یکم تولید گیاهان دارویی گلخانه‌ای ایران است.[۴۵۸]در کل استان هزار و ۵۰۰ واحد گلخانه مستقر است.[۴۵۹]میوه‌هایی چون انگور، گلابی، سیب، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو و محصولاتی از این قبیل تولید و برداشت میشد، کشاورزان از فضله جمع شده برج کبوترها خرید مدفوعات انسان و حیوان برای کود استفاده می‌کردند، تولید و صادرات حاصل غله، عسل، میوه، صیفی، صینی (گندم سفید)، جو، ماش، برنج و نخود، ارزن، ذرت و بذرکتان، بادنجان، کنجد، روغن، انگور، گلابی، سیب درختی، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو، زعفران، برنج، پنبه، تنباکو، سبزی، سیب زمینی، پیاز و…[۴۶۰][۴۶۱] انجام می‌شده است.[۴۶۲] ۷ سهم از ۳۳ سهم آب حوضه زاینده رود متعلق به اصفهان است.[۴۶۳]
طبق سرشماری آماری ۹۵، ۱۰۰ هزار واحد مسکونی خالی در شهر اصفهان وجود دارد.[۴۶۴] طبق برنامه اقدام ملی مسکن سهم ۴۱ هزار و ۵۰۰ واحد خانه در سه شهر اقماری جدید بهارستان، فولادشهر و مجلسی و ۲۹ هزارو ۲۸۰ واحد در دیگر شهرهای استان احداث می‌شود.[۴۶۵] به‌گفته مدیرکل ثبت اسناد و املاک استان اصفهان در استان ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار اراضی وجود دارد.[۴۶۶] خیابان‌ها و محله‌هایشیخ صدوق جنوبی،مرداویج،کوی امیریه وکوی ولیعصر نواحی بسیار گران‌قیمت اصفهان هستند.[۴۶۷][۴۶۸]
بیش از ۸۰ هتل در اصفهان درحال ساخت است.[۴۶۹] برای جذب سرمایه از طریق توریسم درمانی برنامه ساخت و گسترش شهرک سلامت توسط شهرداری منطقه ۱۰ انجام شده است.[۴۷۰]
موسسات شناخته‌شده شامل پژوهشکده اطلاعات و ارتباطات و گروه پژوهش امنیت شبکه و سیستم، پژوهشکده فولاد، مرکز مهندسی فرایند، علوم و فناوری زیردریا، گروه پژوهش اپتیک کوانتومی، مهندسی فضای سبز شهری است.[۴۷۱]
صنایع سنگ ساختمانی
اصفهان دارای بیشترین معادن استخراج سنگ و همچنین دارای بیشترین تعداد کارخانجات فراوری سنگ در کل کشور است که به همین دلیل به قلب صنعت سنگ ایرانشناخته می‌شود.[۴۷۲]
بر اساس این طرح الحاق سه شهرستانفلاورجان و خمینی‌شهر و شاهین‌شهر به شهرداری مرکزی اصفهان صورت می‌گیرد، این برنامه با عنوانچشم‌انداز اصفهان بزرگ درحال انجام است و شوراهای شهرهای ابریشم، فلاورجان، درچه، خمینی‌شهر و شاهین‌شهر پیگیر جدی موضوع هستند.
نماینده مردم خمینی‌شهر درمجلس تصریح کرد: همهٔ زیرساخت‌ها در این راستا درحال آماده‌سازی است قطار شهری و مترو ازجمله این زیرساخت‌ها هستند که اصفهان را از طریق راه‌های ارتباطی به این شهرستان‌ها پیوند می‌دهد.[۴۷۶]
باباهای اصفهان به پیران کامل، رئیس و بزرگ، سرکرده، ریش سفید طایفه، قلندر و به‌طوراساسی افرادی که از نظر معنوی به رتبه بالا رسیده و در میان مردم اصفهان سرشناس شده باشند گفته می‌شود.
↑«اصفهان: سرزمین، آب و هوا»(PDF).isfahan.ir. معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان. بایگانی‌شده ازاصلی(PDF) در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در۹ بهمن ۱۳۹۸.
↑۱۳٫۰۱۳٫۱۱۳٫۲«عنوان خبر»(PDF). انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.۱۹ بهمن ۱۳۹۴. بایگانی‌شده ازاصلی(PDF) در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۶.
↑سیما، IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و (۱۳۹۹/۰۹/۲۰–۲۰:۵۰).«ساخت آشیانه چوبی برای پرندگان».fa. بایگانی‌شده ازاصلی در ۲۸ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در2021-05-28.تاریخ وارد شده در|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑سیما، IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و (۱۳۹۹/۰۲/۰۸–۰۱:۴۳).«تالاب گاوخونی میزبان فلامینگوها».fa. بایگانی‌شده ازاصلی در ۲۸ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در2021-05-28.تاریخ وارد شده در|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑(PDF). شبکه قالع کوهستانی مشرف بر مرکز خوره اصفهان و نقش آنها در حیات پایدارمطالعات باستانشناسی، دورهٔ ۱۱، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۸)از ص ۱۳۳ تا ص ۱۵۲)علی شجاعی اصفهانی جلدhttps://jarcs.ut.ac.ir/article_71102_a4442f84d9b0459c43833bee58fb5a72.pdf.کاراکتر line feed character در|جلدها= در موقعیت 70 (کمک);پارامتر|عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
↑فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتاب‌شناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی)
↑ناجی /;، محمدرضا.«دانشنامه جهان اسلام بنیاد دائرةالمعارف اسلامی».دانشنامه جهان اسلام بنیاد دائرةالمعارف اسلامی (به Persian). بایگانی‌شده ازاصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در۲۰۲۰-۱۰-۲۱.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
↑Agency، قوه قضائیه | خبرگزاری میزان | Mizan Online News (۱۳۹۶/۰۱/۰۴–۲۲:۲۱).«لیست آدرس مراکز قضایی استان اصفهان».fa. دریافت‌شده در2021-05-15.تاریخ وارد شده در|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۳۹۹/۰۲/۲۳–۲۱:۲۹).«طرز تهیه «حلیم شیر اصفهانی»».fa. دریافت‌شده در2022-04-28.تاریخ وارد شده در|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑«نسخه بایگانی شده».www.yjc.ir. بایگانی‌شده ازاصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در۲۰۲۰-۰۹-۱۰.
↑ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی شبکه خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی (۱۳۹۷/۰۶/۰۶–۱۷:۲۵).«اصفهان قطب سوم داروسازی کشور».fa. بایگانی‌شده ازاصلی در 11 سپتامبر 2020. دریافت‌شده در2020-09-10.تاریخ وارد شده در|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑اصفهان، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان.«معرفی اداره تعاون شهرستان».اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان. بایگانی‌شده ازاصلی درپارامتر|پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن|تاریخ بایگانی= دارد (کمک). دریافت‌شده در۲۰۲۱-۰۶-۱۱.
.svg)
