ائوسن (بهانگلیسی:Eocene) ازدورهایزمین‌شناسی است و به ۵۶ میلیون سال پیش تا ۳۳٫۹ میلیون سال پیش گفته می‌شود. در ائوسن آب‌وهوای زمین به‌طور چشمگیری گرم و مرطوب بوده‌است به طوری‌که اوایل ائوسن گرم‌ترین آب‌وهوای ۱۰۰ میلیون سال گذشته زمین را داشته‌است.
تنوع‌یابی پستانداران و پرندگان که در دورپالئوسن آغاز شده‌بود در دور ائوسن ادامه یافت و در ائوسن بسیاری از انواعپستانداران جدید یعنی نیاکانفیل،کرگدن،اسب،خوک وگاو ظاهر شدند وخزندگان تنومند از بین رفتند. نخستین علف‌های امروزی نیز در ائوسن پدید آمدند. پایان ائوسن با یک انقراض عظیم معروف بهرخداد انقراض ائوسن-الیگوسن همراه بود که به بخش اروپایی این رخداد که تأثیر زیادی بر زیاگان اروپا داشت اصطلاحاً «گسست بزرگ»Grande Coupure می‌گویند.
واژه ائوسن اززبان یونانی گرفته شده و از نظر لغوی به معنای «پگاه نو» است. ائوسن پس از دور پالئوسن و پیش از دور الیگوسن قرار دارد.
گرمای هوا در اواخر ائوسن کمی رو به کاهش گذاشت اما هم‌چنان تا عرض‌های بالای جغرافیایی هوا گرمسیری بوده و تنها بالاتر از مدار قطبی هوای معتدلی حاکم بوده‌است. در این دور در منطقه بالاتر از مدار قطبی جنگل‌های پهن‌برگ می‌روییده‌است.
در دورهٔ ائوسن،جنوبگان واسترالیا همواره از هم دورتر شدند که بر اثر آن جنوبگان به‌طور جداافتاده بر روی قطب جنوب قرار گرفت. این امر باعث جریان یافتنآب دریا به سمت شرق در پیرامون قارهٔ جنوبگان شد (که به آن جریان پیراجنوبگانی گفته می‌شود) در این دور هم‌چنینهند وآفریقا به سمت شمال حرکت کردند که بر اثر آناقیانوس تتیس در میان این دو خشکی واوراسیا رفته‌رفته از میان رفت وکوهزایی آلپی ادامه پیدا کرد.
هم‌فشردگی برخی خشکی‌ها در ائوسن باعث شکل‌گیری کوه‌هایزاگرس وهیمالیا در آسیا، وپیرنه وآلپ دیناری و کوه‌هایپیندوس در اروپا شد.آسیا و اروپا در این دور توسطتنگهٔ تورگای که در خاور اورال قرار دارد از هم جدا شدند.
هم‌زمان گرینلند از اروپا دورتر شد که این امر باعث فراخ‌تر شدن بخش شمالیاقیانوس اطلس گشت. تحت تأثیر این روند در حوزهٔ دریای شمال نیز کشش زمین‌ساختی پیش‌آمد و صفحهتکتونیکی فروکش کرده و محل کنونیدریای شمال زیر آب رفت. در سمت جنوبی‌تر کوه‌هایآلپ آغاز به شکل‌گیری کردند.
در دورهٔ ائوسن آمریکا جنوبی و شمالی از هم جدا بودند. در غرب آمریکای شمالیکوهزایی لارامید ادامه یافت. در منطقهٔقطب شمال قاره‌های آسیا، آمریکای شمالی، و اروپا تقریباً چسبیده به هم قرار داشتند و تنها آبراهه‌های باریکی از شمال اقیانوس اطلس،دریای لابرادور، وتنگهٔ تورگای،اقیانوس منجمد شمالی را با دیگر دریاها مرتبط می‌ساخت.به این خاطر که در ائوسن این آبراهه‌ها چندان پهن نبودندگردش دماشوری به صورت امروزی وجود نداشت و آب اقیانوس منجمد شمالی مانند امروز با آب دیگر دریاها آمیخته نمی‌شد.
یک رویداد بزرگ دیگر در تاریخ زمین که ۳۴ میلیون سال پیش هنگام‌گذار از دوران ائوسن به دورانالیگوسن رخ داد، جدا شدنآمریکای جنوبی از جنوبگان بود. این واقعه باعث ایجادجریان اقیانوسی قطبی شد که منجر به شکل‌گیریکلاهک یخی قطب جنوب و سرمایش و خشکی جهانی شد. پس از آن در طولدوران زمین‌شناسی الیگوسن و بعدتر در دورانمیوسن، علفزارها در سراسر سواحل بزرگ زمین گسترش یافتند.[۱]
مشخصه‌گذار میان پالئوسن و ائوسن گرم شدن ناگهانی و کوتاه‌مدت کرهٔ زمین است کهحداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن (PETM) نامیده می‌شود. میانگین دما در عرض‌های جغرافیایی بالاتر طی ۲۰ هزار سال تا هفت درجهٔ سانتی‌گراد رسید که یکی از سریع‌ترین و بزرگ‌ترین تغییرات آب‌وهوایی در تاریخ زمین‌شناسی است.
این وضعیت غیرعادی و گرم کمتر از ۱۰۰ هزار سال به طول انجامید و باعث انقراض انبوه جانداران و گیاهان شد و بنابراین جانوران ائوسن به‌طور قابل توجهی با جانورانپالئوسن تفاوت دارند.
چندین دلیل احتمالی برای این افزایش ناگهانی درجهٔ حرارت ذکر شده اما هیچ‌یک سرعت بالایی که این افزایش دما داشته را توضیح نمی‌دهد. با این حال، گمان بر این است که گرم شدن تدریجی هوا در طول پالئوسن پسین، دمای آب دریا را بیش از یک مقدار بحرانی معین گرم کرده و با این کار هیدرات‌های گاز در کف اقیانوس به صورت انبوه حل شده و باعث ورود مقدار زیادی گازمتان به جو شده‌است.[۲]
متان یکگاز گلخانه‌ای بسیار قوی است (بیست‌بار مؤثرتر ازدی‌اکسید کربن)، و این ممکن است باعث گرم شدن ناگهانی کرهٔ زمین شده‌باشد. این فرضیه می‌تواند امروزه نیز برای کارشناسان آب‌وهوا جالب توجه باشد چرا که امروزه هم حجم زیادی از گاز متان نیز به شکلهیدرات‌های گاز در بستر دریا به دام افتاده‌اند.
حتی بدونحداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن هم اوایل دور ائوسن یکی از گرم‌ترین دورهای تاریخ زمین بوده‌است. دما و آب و هوا در این دور بسیار یک‌دست بوده‌است. به خاطر گردش جوی موثرتر، اختلاف دما بین خطاستوا و قطب‌ها در طول ائوسن نصف این اختلاف در زمان ما بوده‌است.
آب و هوا در ائوسن مرطوب‌تر بود و بارش به‌طور مساوی‌تری بر روی زمین توزیع می‌شد. قطب‌ها نیز آب و هوای مرطوب و نسبتاً گرمی داشتند. جریان‌های عمیق اقیانوسی گرم بودند و مناطق قطبی ازجنگل‌های برگریز معتدل پوشیده بود. پوشش گیاهی گرمسیری تا عرض ۴۵ درجه دیده می‌شد تفاوت‌ها با وضعیت امروزی در عرض‌های جغرافیایی بالاتر خود را نشان می‌داد. شرایط در خط استوا احتمالاً شبیه به وضعیت کنونی بوده‌است.[۳]
↑Schmidt, G.A. & Shindell, D.T.; 2003: Atmospheric composition, radiative forcing, and climate change as a consequence of a massive methane release from gas hydrates, Paleoceanography 18(1), p. 1004.
