| از سلسله مباحث |
| مَزدَیَسنا |
|---|
 |
مطالب مرتبط |
 درگاه مزدیسنا |
.jpg)
آتَشکَده، یاآتَشگاه (آتش‌خانه[۱]) یادَرِ مِهر یکساختمان مذهبی به گونه‌ای ازنیایشگاه‌هایزرتشتیان گفته می‌شود که در آن آتش به دلیل پاک‌کنندگی و گرمابخشی‌اش در جایگاه ویژه‌ای جای گرفته است و مهم‌ترین نیایش‌های دینی در آن و در برابر آتش انجام می‌گیرد. از جمله نیایش‌ها خواندناوستا وگات‌ها است و در آن در برابر آتش خداوند یکتا ستایش می‌شود. واژهٔ «آتشکده» از دو واژهٔ «آتش» و «کَده» ساخته شده که به معنی «خانهٔ آتش» است.آتشکده کشمر نخستین آتشکدهٔ زرتشتی بود که توسطگستاسپ به درخواستزرتشت در کِشمر (کاشمر کنونی) بنا گردید[۲] و از مهم‌ترین آتشکده‌های پابرجا می‌توان بهآتشکدهٔ آذرگسپ،[۳]آتشکدهٔ ورهرام یزد،[۴]آتشکدهٔ باکو[۵] وآتشکدهٔ نیاسر[۶] نام برد.
کهن‌ترین و قدیمی‌ترین آتشکده‌هایی که باستان‌شناسان تا کنون موفق به کشف و شناخت آن شده‌اند، متعلق به فرهنگ مزدیسنا، و یکتاپرستی است و در کشورتاجیکستان در شهر تاریخی سرزم می‌باشد که دیرینگی آن آتشکده‌ها به پنج هزار و پانصد سال پیش می‌رسد که باور به یکتاپرستی را برای نژاد آریا در آن سامان نشان می‌دهد، اما قدیمی‌ترین آتشکده که تا حال کشف شده،آتشکده نوبهار دربلخ است که قدمت آن به شش هزار سال می‌رسد، این آتشکده محل زندگی و کشته شدنزرتشت نیز بوده است.
بسیاری از چارتاقی‌ها را آتشکده‌های دورهٔ ساسانی می‌دانند. بناهای چارتاقی یا به‌طور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شده است؛ ولی تعدادی هم مانندچهار طاقی بازه هور،چهارتاقی نیاسر وچهارطاقی بهاران سالم مانده‌اند.[نیازمند منبع]
بنا بر نظراحمد تفضلی اطلاعات ما دربارهٔ آتشکده‌ها عموماً از دورهٔساسانی و اسلامی است. شکل و بنای آتشکده‌ها در همه‌جا یکسان بوده، معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشت‌گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن می‌سوخته است. اما با گذر زمان و به‌تدریج در دینزرتشت مقرر می‌شود که آفتاب بر آتش نتابد؛ بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن جای داشت. شمار آتشکده‌ها بسیار بود و بنیاد آن‌ها به زمان پیش اززرتشت، یعنی زمانپیشدادیان (هوشنگ وجمشید) می‌رسید؛ ولی در دورهٔساسانیان سه آتشکدهٔ مشهور بدین قرار بود:
به نام سه طبقهٔ اصلی اجتماعی در آن دوران یعنی طبقهٔ ارتشتاران و نظامیان، طبقهٔ کشاورزان و پیشه‌وران، و طبقهٔموبدان و روحانیان، که با سه رنگ سرخ و سبز و سپید یا همان سه رنگ پرچمایران مشخص می‌شده‌اند، اهمیت می‌یابد.[نیازمند منبع] به زعم احمد تفضلی آتشکده‌ها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم می‌شوند:آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.[نیازمند یادکرد دقیق]
آتشکده‌های زیادی چونکوه آتشکده،آتشکده کرکویه، در ایران موجود است که پس ازحمله اعراب به ایران و همچنین در دوران صفویه به زور خاموش شدند. تعدادی از آتشکده‌ها نیز به دست اعراب یا خود تندروهای ایرانی تخریب گشتند.[نیازمند منبع]
