آبخازستان (بهروسی:Абхазия) یاجمهوریآبخازستان (بهروسی:Республика Абхазия) نام یک استان واقع در غربگرجستان و کرانهٔ شرقیدریای سیاه است که حدود ۲۴۲ هزار نفر جمعیت دارد که بیشترشان تابعیت روسی دارند. در فارسی، به پیروی از روسی نام آبخاز را گاه «ابخازیا» و به پیروی عربی گاه «آبخازیه» هم نوشته‌اند.
وضعیت سیاسی آبخاز مسئله اصلی درگیری میان گرجستان و آبخازستان و همچنین از دلایل تنش در روابط گرجستان و روسیه است. در حالی‌که گرجستان کنترل خود را بر آبخازستان از دست داده، دولت گرجستان و اکثر کشورهای عضوسازمان ملل متحد، آبخازستان را قانوناً بخشی ازگرجستان می‌دانند.[۱][۲][۳][۴] قانون اساسی گرجستان، آبخازستان را به‌عنوانجمهوری خودگردان آبخازستان تعریف می‌کند. در همین حال، آبخازستان توسطروسیه،ونزوئلا،نیکاراگوئه،نائورو وسوریه به‌عنوان یککشور مستقل به‌رسمیت شناخته شده است.
مرکز جمهوری آبخازستان، بندرسوخومی است که در ساحل دریای سیاه واقع است.[۵]
حدود ۶۰٪ مردم آبخازستان مسیحی، ۱۸٪ مسلمان، ۸٪ پیرو آیین‌های بومی قدیمی آبخاز و ۸٪ نیز بی‌دین هستند. واحد پولی آبخازستانروبل است و مردم آن هم برای تردد به سایر کشورها از گذرنامه روسی استفاده می‌کنند.
سرزمین آبخازها در جنگی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ میلادی رخ داد از گرجستان جدا شد، و در سال ۱۹۹۹ رسماً اعلام خودمختاری کرد. این حرکت، آبخازستان را با تحریم‌های بین‌المللی مواجه کرد. نیروهای نظامیروسیه وگرجستان در سال ۲۰۰۸ بر سر دو منطقه جدایی‌طلب آبخازستان واوستیای جنوبی درگیری نظامی داشتند و تنش‌ها میان دو کشور همچنان بالا است.
در متونفارسی وعربی نام آبخاز به صورت آبخازیه و آبخازستان آمده است. در فارسی در زمان قاجار به آن آبخیزستان هم می‌گفتند. مردمآسیای کوچک آن را آبازا می‌نامیدند در منابع باستان نام آبخاز به صورت آپسوا، آباسکوی و آباسگی آمده است. این منطقه در روسی آبخازیا نام دارد.
واژه آبخاز از ریشه زبان محلی این ناحیه و معنی آن «سرزمین میرندگان» است. در ادب عامه، نام آبخاز را ترجیحاً «سرزمین روح و روان» ترجمه می‌کنند.[۶]
این منطقه جزو پادشاهیکولخیس بود و بعدها بخشی بزرگ از آن جزو پادشاهیلازیکا بود. لازها گروهی از گرجی‌ها هستند که به زبان لازی که کارتولی است سخن می‌گویند. مهاجرانی که آبخازی نامیده شدند از دسته شمال غربی یا آدیگی هستند و به کارتولی‌ها ربطی ندارند. در دوره کولخیس یونانی‌ها در خارج از این منطقه ساکن می‌شوند و بعدها آبخازی نامیده شدند و گرچه یک پادشاهی با نامپادشاهی آبخازیا ایجاد شد ولی همهمردم گرجی بودند. آبخاز در سدهٔ دوم پیش از میلاد تابعمهرداد ششم فرمانروای دولتپونتوس شد. از اواخر سدهٔ نخست میلادیرومیان به آبخاز حمله کردند. از سدهٔ چهارم تا ششم میلادی دولتروم شرقی بتدریج در آبخاز نفوذ کرد. بنا به نوشته مورخان رومی آبخاز بخشی از سرزمینلازستان بود.خصی کردن بردگان آبخازی یکی از کارهای زشت رومیان به‌شمار می‌رفت. آبخازستان همانند دیگر نواحیگرجستان مورد نزاع دولت‌هایروم شرقی وایران ساسانی بود. فشار رومیان سبب می‌شد که مردم آبخاز به شاهانساسانی توسّل جویند.
۲۳ سپتامبر سال۵۴۲ میلادی و در زمان پادشاهیخسرو انوشیروان، ارتش ایران شهر بندری سوخومی در آبخاز را از رومیان پس گرفت. رومی‌ها که نام این شهر را به سباستوپولیس تغییر داده بودند پیش از عقب‌نشینی از شهر، بسیاری از ساختمان‌ها و ازجمله ارگ شهر را ویران ساخته بودند.ارگ ویران‌شده شهر که بعداً بر اثر پیشروی دریا به زیر آب فرورفته است اخیراً توسط باستان شناسان شناسایی شده است.[۷]
در حدود سال ۶۴۳ میلادی، ۲۲ هجریعمر بن خطاب،سراقة بن عمرو را مأمور فتح قفقاز کرد. سراقة،جیب بن مسلم قهری را مأمور گرجستان کرد و او مردم گرجستان، از جمله آبخاز را به پرداختجزیه ملزم کرد. در سال‌های ۱۲۰–۱۱۸ هجری سپاهیانبنی امیه شهرسوخومی را ویران کردند. آبخاز در سال‌های ۳۳۹–۳۳۶ هجری از رونق فراوان برخوردار بود.
از این زمان به بعد دودمانباگراتیونی گرجستان بر آبخاز فرمانروایی یافتند. در سده‌های پنجم تا هفتم هجری فرهنگ، زبان وخط گرجی جانشین فرهنگبیزانسی شد. تا عهدمغولان دودمان باگراتیونی فرمانروای آبخاز بودند. مدتی سلطانجلال‌الدین منکبرنی یا همانخوارزمشاه در بلاد گرجستان عنوان شاه آبخاز را داشت که به صورت ملک‌الملوک آبخاز و گرجیان نوشته شده است.
در میانه‌های سده نهم هجری دولتعثمانی به آبخاز لشکر کشید و اراضی ساحلی آبخاز به ویژه سوخوم به پایگاه نظامی دولت عثمانی تبدیل شد. با ورود سپاهیان عثمانی، دیناسلام در میان آبخازها گسترش یافت، ولیمسیحیت نیز همچنان به حیات خود ادامه داد. آبخازها در سده دوازدهم هجری علیه دولت عثمانی دست به شورش زدند و لشکریان ترک را از دژ سوخوم بیرون راندند.
آبخازها در سال ۱۸۱۰ میلادی تحت‌الحمایگی دولتروسیه را پذیرفتند. در سال ۱۸۶۶ میلادی آبخازها علیه دولت روسیه سر به شورش برداشتند و گروه کثیری از آنان که اغلب مسلمان بودند، بهترکیه مهاجرت کردند. پس از جنگ روسیه و عثمانی در سال‌های ۱۸۷۸–۱۸۷۷ میلادی (۱۲۹۵–۱۲۹۴ هجری) بار دیگر گروهی از آبخازها به شبه جزیرهآناتولی مهاجرت کردند. سال ۱۹۲۱ میلادی حکومتشوروی در آبخاز مستقر شد و این سرزمین در فوریهٔ ۱۹۲۲ به صورت بخشی از سرزمیناتحاد جماهیر شوروی درآمد.
سرزمین آبخازها در جنگی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ میلادی رخ داد از گرجستان جدا شد، و در سال ۱۹۹۹ رسماً اعلام خودمختاری کرد. اقدامی که منطقه آبخاز را با تحریم‌های بین‌المللی مواجه کرد. مقامات آبخازی سرانجام در سال ۲۰۰۸ میلادی با استفاده از فضای به وجود آمده پس از تهاجم ارتش گرجستان بهاوستیای جنوبی و مداخله روسیه در حمایت از استقلال اوستیای جنوبی، اعلام استقلال کردند. پس از این رویداد، روسیه از استقلال آبخازستان حمایت کرد و با گسترش روابط پایدار خود با آبخاز به اصلی‌ترین شریک و متحد آبخاز تبدیل شد. به همین علت، اقتصاد منطقه آبخاز کاملاً متکی به روسیه است.[۸]
مساحت جمهوری آبخازستان ۸٫۷۰۰ کیلومتر مربع است. آبخاز شامل مناطق کوهستانی از رشته کوه‌هایقفقاز تا کرانهٔدریای سیاه است که ازریزشگاه روداینگوری تا ناحیهٔگاگرا امتداد دارد.
ترکیب قومی آبخاز متنوع است. آبخازها ۵۰٫۷ درصد، گرجی‌ها ۱۹٫۲؛ ارامنه ۱۷٫۴ درصد و روس‌ها ۹٫۱ درصد از جمعیت آبخازیا را تشکیل می‌دهند. در مورد شمار آبخازها اختلاف نظر وجود دارد.آکینر شمار آن‌ها ۸۳٫۰۹۷ نفر وبنیگسن ۹۱٫۰۰۰ نفر نوشته‌اند (طبق آمار سال ۱۹۷۹).زبان آبخازی به گروه زبان‌های شمال باختری قفقاز تعلق دارد و شامل دو لهجهبزیب وگوائوتا است. بخشی از آبخازها مسلمان واهل سنت هستند و تعدادی از آن‌ها در ترکیه سکونت دارند و از مهاجرین محسوب می‌شوند. درصد بالایی نیز با قومیت گرجی از قدیم‌الایام ساکن این منطقه بوده‌اند ولی باتوجه به اینکه درگیری‌هایی در این منطقه برای جداکردن خاک آبخاز پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بین جدایی طلبان آبخاز و نیروهای دولت مرکزی گرجستان انجام گرفت، ساکنین با قومیت گرجی را مجبور به ترک خاک آبخاز نمودند. روسیه همیشه سعی در جدایی این منطقه از گرجستان داشته است.
پس از استقلال گرجستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱)،ادوارد شواردنادزه وزیر خارجه پیشین اتحاد جماهیر شوروی، به عنوان نخستین رئیس‌جمهور گرجستان، قدرت را در دست گرفت. بلافاصله پس از استقلال گرجستان، بر سر حاکمیت بر جمهوری‌های خودمختاراوستیای جنوبی و آبخازستان بین روسیه و گرجستان اختلاف درگرفت.[۹]
روسیه اجازه نداد که گرجستان، حاکمیت خود را بر این دو سرزمین اعمال کند. ضعف گرجستان و نیز نزدیکی دولت وقت - به ویژه شخص شواردنادزه - به روسیه، سبب شد که حکومت گرجستان تن به مصالحه با حکومت روسیه بدهد. گرجستان همچنین پذیرفت با حضور نیروهای روسی در این دو منطقه مخالفت نکند.
پس از اعلام استقلال آبخاز در ۲۰۰۸، روسیه از استقلال آبخاز حمایت کرد و به اصلی‌ترین شریک و متحد آبخازستان تبدیل شد. به همین علت، اقتصاد منطقه آبخاز کاملاً متکی به روسیه است و واحد پولی آبخازیاروبل است.
اقتصاد آبخاز با روسیه پیوندهای گوناگونی دارد. آبخاز به علت برخورداری از سواحل زیبا، یک مکان تفریحی برای روس‌ها به‌شمار می‌رود. آبخازیا سکونت‌گاه تفریحی دوم برای روس‌ها بعد ازسوچی است و به دلیل قیمت ارزان هتل‌ها، مکان مناسبی برای تفریح است.
از نویسندگان آبخازی که چندین بار جوایز ادبی دولتی در دوره شوروی و سپس روسیه دریافت کردفاضل اسکندر بود. فاضل عبدلوویچ اسکندر در سال ۱۹۲۹ از پدری ایرانی و مادری اهل آبخاز در بندر سوخومی به دنیا آمد. اسکندر که با نوشتن طنز در دوره حکومت شوروی به شهرت رسید، بسیاری از تابوهای سیاسی حکومت کمونیستی را شکست. بسیاری از آثار او نوشته‌های فکاهی دربارهٔ زندگی روزمره در قفقاز بود.[۱۰]
عنایت الله، رضا (۱۳۷۲)،«گرجستان». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ۴، تهران: مؤسسهٔ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه
↑Olga Oliker, Thomas S. Szayna. Faultlines of Conflict in Central Asia and the South Caucasus: Implications for the U.S. Army. Rand Corporation, 2003,شابک۹۷۸−۰−۸۳۳۰−۳۲۶۰−۷.
↑Ozgan, Konstantin (1998). "Abkhazia: Problems and the Paths to their Resolution". In Ole Høiris, Sefa Martin Yürükel (ed.). Contrasts and Solutions in the Caucasus. Aarhus University Press. p. 184. ISBN 978-87-7288-708-
.svg)
.svg)
.png)
