Puxtarri urdina Apollo 17 Lurraren argazkia. XX. mendean lehen aldiz ikusi zuten gizakiek Lurra kanpotik.Joxemari Iriondok XX. mendeari buruz gidaturiko saioa.XX. mendea 1901eko urtarrilaren 1ean hasi zen[ 1] 2000ko abenduaren 31n bukatu (MM)[ 2] Bigarren milurtekoko hamargarren eta azkenmendea izan zen, eta hauek izan zituen ezaugarri nagusiak: ulermen zientifikoko eredu berriak, gerraren aurrekaririk gabeko garapena, ia berehala funtzionatuko zuten komunikazio-modu berriak eta arte- eta entretenimendu-modu berriak.Populazio hazkundea ere aurrekaririk gabekoa izan zen[ 3] [ 4]
XX. mendean, planetako egitura politiko eta soziala birmoldatu zuten gertaera geopolitiko garrantzitsuak izan ziren nagusi:Lehen Mundu Gerra ,Espainiako gripearen pandemia,Bigarren Mundu Gerra etaGerra Hotza .Zientziaren eta teknologiaren aurrekaririk gabeko aurrerapenek aro modernoa definitu zuten:arma nuklearren etaenergia nuklearraren etorrera,espazioaren esplorazioa ,informatika analogikotik digitalera igarotzea eta garraioaren etengabeko aurrerapena,motordun hegaldiak etaautomobila barne. Lurraren seigarren iraungitze masiboak,Holozenoko iraungitzea , jarraitu zuen, eta gizakiekkontserbazio-ahalegin handiagoa egin zuten.
Mende honetako gai nagusien artean daudedeskolonizazioa ,nazionalismoa ,globalizazioa etagobernuen arteko erakundeen forma berriak. Herrialde askotandemokrazia garatu zen, etaemakumeek boto eskubidea irabazi zuten munduko leku askotan.Homogeneizazio kulturala hasi zen, garraio-,informazio- eta komunikazio-teknologia berrien aurrerapenen ondorioz,pop musikaren etamendebaldeko kulturaren beste eragin batzuekin,nazioarteko korporazioekin , eta esan liteke XX. mendearen amaieranekonomia benetan globala zela.Pobrezia murriztu egin zen, eta mendea bizi-mailaren igoeraren,munduko populazioaren hazkundearen,ingurumenaren degradazioaren etairaungitze ekologikoaren lekuko izan zen[ 5] [ 6] Autoak ,hegazkinak etaetxetresna elektrikoak orokortu egin ziren, etabideo- etaaudio-grabazioak masiboki egin ziren. Aurrerapen horiekerregai fosilen baliabideak ustiatzeari esker egin ziren,energia erraz garraia zitekeen moduan ematen baitzuten, bainakutsaduraz etaepe luzera ingurumenean izango zuen eraginaz ere arduratu ziren. Gizakiekespazioa esploratu zuten lehen aldiz, eta lehen urratsak eman zituztenIlargian .Elektrizitatea sortzeko etatelekomunikazioetarako aurrerapen handiei esker, mundu mailako komunikazioa ia berehalakoa izan zen, eta, azkenean,Internet sortu zen. Aldi berean,teknologia medikoan egindako aurrerapenei esker,gaixotasun infekzioso askoia desagerrarazi ziren , etaingeniaritza genetiko biologikorako bidea ireki zuten. Aurkikuntza zientifikoek, hala nolaerlatibitatearen teoriak etafisika kuantikoak , sakonki aldatu zituztenzientzia fisikoaren eredu fundazionalak, eta zientzialariak behartu zituztenunibertsoa uste baino konplexuagoa zela konturatzera, eta XIX. mendearen amaieran zientziaren ulermen osoa izateko itxaropenak (edo beldurrak) hankaz gora jarri zituzten.
Boxerren matxinada: 1899 eta1901 bitarteanTxinan gertatua,altxamendu antikolonialista bat izan zen, Boxers bezala ezagutzen diren taldetradizionalista etamilitarrek gidatua, atzerriko eraginaren eta Txinako mendebaldeko hedapenaren aurka zeudenak.Atzerritarrak eta potentzia kolonialen ordezkariak kanporatu nahi zituzten. Hainbat potentziaren erantzun koordinatua eragin zuen,Europako nazioak etaJaponia barne, matxinada baretzeko eta Txinan zituen interesak babesteko. Gatazkak Txinaren eta atzerriko potentzien arteko tirabirak nabarmendu zituen, herrialdean zigorrak eta aldaketa esanguratsuak ezarriz.[ 7] Erlatibitatearen teoria :Einsteinen erlatibitate bereziaren teoriak ,1905 ean aurkeztua,denboraren ,espazioaren ,masa etaenergiaren arteko erlazioaren ulermena birdefinitu zuen.Fisikaren legeak behatzaile inertzial guztientzat berdinak direla defendatu zuen, etaargiaren abiadura konstanteaunibertsal gisa ezarri zuen. BereE = mc² [ 8] ekuazio ospetsuak masa eta energiaren arteko baliokidetasuna deskribatu zuen, unibertsoaren funtsezko izaeraz dugun pertzepzioa aldatuz.[ 9] 1912 hondoratutako RMS-Titanik itsasontzia. Mexikoko Iraultza :1910ko azaroaren 20an piztutakoMexikoko Iraultzak bertakoegitura sozial eta politikoa errotik eraldatu zuen,Porfirio Diazen gobernuaren boteretik kentzea eragin zuen gatazka. Gatazka armatuek markatuta,1917ko Konstituzioaren [ 10] Mexikoko historian aro berri baten oinarriak ezarriz. Aldaketa esanguratsuak gorabehera, Iraultzak ondare konplexua utzi zuen,alderdi politiko desberdinen arteko ekitatearen eta boterearen aldeko etengabeko borroken ondorioz.[ 11] Titanic-aren hondoratzea :Titanic ontziaren hondoratzea1912ko apirilaren 15ean gertatu zen,Southamptonetik New Yorkera egindako inaugurazio-bidaian,Ipar Atlantikoan izozmendi batekin talka egin ondoren. Zorigaitz honek 1,500 pertsona baino gehiago hil zituen,salbamendu-txalupa nahikorik ez zegoelako etaitsasontzia azkar urperatu zelako.Historiako itsas hondamendi zirraragarrienetako bat bihurtu zen. Gertaera horrek aldaketak eragin zituen itsas segurtasunari buruzko araudietan, aldiz, eraginkultural etasozial sakona eragin zuen mundu osoan, haren kausari eta ondorioei buruzko kontakizun, ikerketa eta eztabaida ugari elikatuz.[ 12] Faxismoa Italian: Faxismoa Italiako mugimendu politiko eta ideologiko garrantzitsua zen,Benito Mussolini buru zenean,militarismoa etaautoritarismoa aldarrikatuz[ 13] Lehen Mundu Gerra: 1914 eta1918 bitartean gertatutako gatazka globala izan zen, garai hartako munduko potentzia nagusiak tartean sartu zituena. Gerraren arrazoiak konplexuak izan ziren eta tentsio politikoak, aliantza militarrak,nazionalismoa ,inperialismoa etaAustria-Hungariako Francisco Fernando artxidukeaSarajevoren hilketa gertatu ziren besteak beste.[ 14] 1929ko krisia edo depresio handia :Estatu Batuetan hasi eta mundu osoan hedatu zen,finantza etamerkataritza-sistemak zorroztu etaekonomia globala murriztu egin zelako. Sakonki eragiten zion gizarteari,langabezia - etapobrezia -maila handiak sortuz.[ 15] Nazismo garaian hau zen Alemaniako bandera, gaur egun ilegala dena. Nazismoaren gorakada: Adolf Hitlerrek boterea hartu zuenAlemanian eta bereerregimena sendotzen hasi zen. Nazismoaren gorakadak izugarrizko tragedia eragin zuen munduan, eta milioika pertsonaren heriotzaren erantzule izan zen.Hitlerrek nazionalismoalemaniar erradikal bat sustatu zuen, ustezko arrazaariaren nagusitasunari eusten ziona, bestekultura ,hizkuntza etaetnia batzuk beheragoko mailakotzat hartuz.Juduak ,homosexualak , katoliko erromatarrak eta beste hainbat talde etakultura sistematikoki erailak izan ziren inolako justifikaziorik gabe.Bigarren Mundu Gerran, hainbat herrialdetakosoldaduak hil ziren eta milioika pertsona hil zituztenkontzentrazio-esparruetan. Nazismoak tragedia eta gizagabekeria bat erakutsi zion munduari, gaur egun oraindik gogoan dutena justiziarekiko eta giza duintasunarekiko konpromiso sozialari eusteko.[ 16] 1936ko Espainiako gerra zibila: 1936ko Espainiako Gerra Zibila , erabat politizatutako gatazkaldi bat izan zen,nazionalismoak , errepublikarrek etafrankismoaren arteko borrokan oinarrituta.Nazi-alemanek etaItaliako-faxistek frankisten aldeko laguntza eskaini zuten, eta gerrak milaka pertsona hildako eta herrialdean zehar destrukzio handia eragin zuen, frankismoak boterea hartu arte,1939ko apirilaren amaieran.[ 17] Bigarren Mundu Gerra :Pearl Harbor -en aurkakoerasoa 1941ean etakontzentrazio-esparruen askapena 1945ean .[ 18] Che Guevara, Kubako iraultzan pertsonai oso garrantzitsua. Koreako gerra Ipar Korearen (Sobietar Batasunak etaTxinak babestua) etaHego Korearen (Estatu Batuek eta beste nazio batzuek babestua) arteko gatazka izan zen.Ipar Koreak Hego Korea inbaditu zuenean hasi zen. Txinak esku hartu zuen, etagerra gelditu egin zen 38. paralelotik gertu.1953an armistizio bat sinatu zen,penintsula bitan banatuz. Gerrak inplikazioak izan zituenGerra Hotzean , eta zatitutako penintsula bat utzi zuen, gaur egun Ipar eta Hego Korearen arteko tentsioekin.[ 19] Eskubide Zibilen aldeko Mugimendua :Estatu Batuetan ,Martin Luther King Jr bezalako pertsonek gidatutakoborrokak hasten dira.[ 20] Aljeriako gerraren hasiera :Aljeriako independentzia aldarrikatzeko ,1954 ko azaroaren 1ean,Aljeriako Errepublikako IparArmadako kideekgatazkaldi armatua abiarazi zuten,frantziar kolonialismoaren kontra. Aldarrikapen armatuak eta gatazkaldimilitarrean parte hartu zutenagintarien aurka.[ 21] Kubako iraultza 1959ko urtean,Fidel Castro liderrak Che Guevara rekin batera.Kubako iraultza komunista gertatu zen,gerra zibilean zirengatazka ldien ondorioz,Batista diktadorearen aurka borrokatuz. Iraultzaren ondoren, Castro Kubakopresidente bihurtu zen.[ 22] Apollo 11 Indotxinako gerra Indotxinako Gerra , Independentziako Gerra edoFrantziaren aurkako Erresistentzia Gerra ere deitua, gerrakoloniala izan zen,1946 ko abenduaren 19tik1954 ko abuztuaren 1a bitarteanFrantziar Indotxinan gertatu zena.[ 23] Vientnamgo gerraren hasiera :1955 eanIpar Vietnam komunista ren,Hano i hiriburu zuela, etaHego Vietnam kapitalista ren artekogerra piztu zenean, azken hauEstatu Batuen laguntza jasotzen hasi zen,logistika ,entrenamendu ,arma etamunizio moduan.[ 24] Afrikako deskolonizazioa :Afrikako herrialde askokEuropako potentzia kolonialekikoindependentzia lortzen dute.[ 25] Espazio-lasterketa :Estatu Batuen etaSobietar Batasuna ren artekoespazio-lehia hasten da.1957 an, Sobietar BatasunakSputnik-1 satelitea bidali zuenilargira , eta1969an ,Neil Armstrongek Ilargira iritsi zen lehenengogizon moduan, espazio-lasterketak gizakiakespazioan aurrera eramaten hasi zituen.[ 26] Martin Luther King-en Hilketa 1968 ko apirilaren 4an,giza eskubideen aldekolider garrantzitsua,Martin Luther King Jr, hil zen. Bere hilketaestatu osoantristura etaprotesta eragin zuen.[ 27] John F. Kennedyren Hilketa :John F. Kennedy ,Estatu Batuetako presidentea izan zen,1963ko azaroaren 22an,Dallasen hil zuten.Hilketak mundu guztiantristura handia eragin zuen.[ 28] World Wide Web, Tim Berners sortutako plataformaren logoa .Balkanetako Gerra: Balkanetako Gerra 1998 eta1999 urte bitartean gertatu zen,Kosovoko gerrarekin bukatu zena.NATO -k inbaditzearen ondoriozSerbiara egindako bonbardaketa eragin zuen. Emaitzak,1999ko ekainean bakea lortu zen etaNazio Batuen administrazioa ezarri zenKosovon . Horrela, Balkanetako Gerra amaitu zen.[ 38] Golkoko Gerra: 1990eko hamarkadan ,Irak etaEstatu Batuetako arteko gatazkakgolkoko eremuaren inguruan gertatu ziren. Estatu Batuetako inbasioakIrakeko Kuwait eremuan eragin zuten gerrako hasiera.[ 39] Apartheidaren Bukaera :Apartheid politika ,hegoaldeko Afrikako errepubliketan (hainbat eta batez ere Hegoafrikako Errepublika,1948 -1994 ) inposatutako segregazio politika izan zen, non lehenetsi egiten zen lehenengo bizi-mailako afrikarrei, berriz, aurrekokolonizatzaileen menpe jarri zitzaizkien.Nelson Mandela eta beste zenbait liderrek aparthaiden bukaeraren alde borrokatu zuten, 1990eko hamarkadan, eta1994an Hegoafrikako Errepublika demokratikoa sortu zen,apartheiden amaitzea bultzatuz.[ 40] Gerra hotzari buruzko argazki esanguratsu batzuk. "The Beatles" XX.mendeko bandarik famatu eta garrantsitzuenetariko bat. Rock-and-rolla ,jazza ,bluesa ,pop-a etahip-hopa bezalako genero musikalen sorrerak XX. mendeko eszena musikala irauli zuen,The Beatles ,Elvis Presley ,Michael Jackson etaBob Dylan bezalako artista ikonikoekin.
Zinemaren garapena arte etaentretenimendu modu masibo gisa nabarmena izan zen,Charlie Chaplin ,Alfred Hitchcock ,Akira Kurosawa etaStanley Kubrick bezalako izenekin industria zinematografikoan ondare bat utziz.[ 43]
Kubismoa ,surrealismoa ,espresionismo abstraktua etapop art bezalako mugimendu artistikoek arte modernoa birdefinitu zuten,Pablo Picasso ,Salvador Dalí ,Jackson Pollock etaAndy Warhol bezalako figurekin.
XX.mendean telebistak sortu eta hobetzen joan ziren, irudi honetan ikusi dezakegu 1980ko telebista bat. XX. mendean erlijio-aniztasuna areagotu egin zen,espiritualtasun -forma eta erlijio-mugimendu berriak sortu baitziren.Eskualde batzuetan bizitza publikoanerlijioaren eraginak ere behera egin zuen, eta desberdintasun erlijiosoetan oinarritutako gatazkek ere aldi hori markatu zuten. Aurrerapenteknologikoek etakomunikabideek erlijioak nola zabaltzen eta praktikatzen diren eragin zuten, eta erlijio-tradizio desberdinen arteko elkarrizketa sustatu zen.[ 46] Pio XII aita santua. Hauek dira XX.mendean zehar egon ziren aita santuak, bertan bakoitzak zer rol betearazi zuen aipatzen da.
1.Standard Oil Company:
John D. Rockefellerrek sortu zuen1870ean , XX. mendean mundukopetrolio enpresa handienetako bat bihurtu zen, etamonopolioaren aurkako arrazoiengatik banatu zuten1911n .
2.Ford Motor Company:
Henry Ford -en ikuspegiak bere kabuz dabilen industria irauli zuen masako ekoizpena sartuz,automobilak fabrikatzeko estandar bat ezarriz.
3.General Electric (GE) :
Energia ,teknologia etafinantza-zerbitzuetan liderra denenpresa da, eta eragin nabarmena izan du hainbat industriatan XX. mendearen zati handi batean.
4.IBM (International Business Machines Corporation):
Informazioareninformatikaren etateknologiaren garapenean eragin zuen,ordenagailu etasistema informatiko berritzaileak sortuz.
5.General Motors (GM):
Beste erraldoi autoeragile bat,Fordek bezala, berebiziko garrantzia izan zuena bere buruaz beste egiten duen industriaren mundu mailako bilakaeran eta hedapenean.
6.Coca-Cola Company:
Coca-Cola XX.mendeko enpresa garrantzitsuenetarikoa izan arren, gaur egun garrantzitsuenetarikoa izaten ere jarraitzen du. Mundukofreskagarrien markarik ezagunena,1892an sortu zenetik presentzia globala izan duena eta herri kulturan marka iraunkorra utzi duena.
7.Boeing :
Aire ,espazio eta defentsa-industriakoenpresa nagusietako bat,hegazkin komertzial etamilitarren ekoizpenagatik ezaguna, hegazkingintzan berebiziko garrantzia duena.
8.ExxonMobil (Standard Oil, gero Exxon Mobilen banatua):
Petrolio-industrian etaekonomia globalean eragin handia izan duen petrolio-enpresa nagusietako bat.
9. AT & T (American Telephone and Telegraph Company):
XX. mendearen zati handi bateanAmeriketako Estatu Batuetako telekomunikazioen industrian nagusi izan zen lehentelefono konpainia eraginkorrenetako bat izan zen.
10.Microsoft :
Bill Gatesek etaPaul Allenek 1975ean sortua, konputazio pertsonalaren industria etasoftwarea irauli zituenWindows sistema eragilea bezalako produktuekin.
Enpresa horiekliderrak izateaz gain, eragin iraunkorra izan zuten ekonomia globalean etaaro modernoan bizi eta lan egiten dugun moduan.
Albert Einstein, munduko fisikaririk ezagunena. Mahatma Gandhi (1869 -1948 ):Indiako independentziaren mugimenduaren liderra, erresistentzia baketsuaren eta indarkeriarik ezaren sustatzailea, gizartea aldatzeko tresna gisa.[ 49] Winston Churchill (1874 -1965 ):Britainiarra Bigarren Mundu Gerran ,nazismoaren aurkako erresistentzian giltzarria eta munduko politikan eragin handiko liderra.[ 50] Franklin D. Roosevelt (1882 -1945 ):Estatu Batuetako presidenteaDepresio Handian etaBigarren Mundu Gerran, New Deal programagatik eta gerrako lidergoagatik ezaguna.[ 51] Nelson Mandela (1918 -2013 ):Apartheidaren eta arraza-bereizkeriaren aurka borrokatu zuenhegoafrikar buruzagia izan zen. 27 urte eman zituenespetxean ,1994an Hegoafrikako lehen presidente beltza izan aurretik. Bere bizitza justizian eta berdintasunean eman zuen.2013an hil zen.[ 52] Martin Luther King Jr. (1929 -1968 ):Eskubide zibilen aldeko mugimenduaren liderraEstatu Batuetan, "Tengo un sueño" [ 53] Marie Curie (1867 -1934 ):Erradioaktibitatearen eta ikerketa zientifikoaren arloan aitzindaria, bi diziplina zientifiko ezberdinetanNobel Saria irabazi zuen lehen emakumea izan zen.[ 54] Adolf Hitler, alderdi naziko liderra. Adolf Hitler (1889 -1945 ):Alderdi Naziko lideralemaniar bat izan zen, Alemaniako kantzilerra1933an etaFührerra 1934an . Ezaguna daHirugarren Reicharen buru izateagatik etaBigarren Mundu Gerra abiarazteagatik. Bere erregimenak politika arrazistak etaantisemitak ezarri zituenHolokaustora eramateko. Hitler1945ean hil zen, Alemaniak gerra amaitu baino lehentxeago.[ 55] Mao Zedong (1893 -1976 ):Txinako Herri Errepublikaren sortzailea etaTxinako Alderdi Komunistaren burua.[ 56] Pablo Picasso (1881 -1973 ):espainiarra etakubismoaren sortzaileetako bat, XX. mendeko pinturan eragin handikoa etaarte modernoaren garapenean funtsezkoa.[ 57] Charlie Chaplin (1889 -1977 ):Zinema mutuaren aitzindaria, "Charlot komedia eta kritika soziala uztartzeko trebetasunak zinemaren legenda bihurtu zuten.[ 58] Marilyn Monroe (1926 -1962 ):Hollywoodeko zinema klasikoaren ikonoa, bere edertasunak eta talentuak feminitatearen etapop kulturaren sinbolo bihurtu zuten.[ 59] Elvis Presley (1935 -1977 ):"Rock-and-rollaren Errege"zinematografiko arrakastatsua ere izan zuen. Eszenatokian zuen estilo bakar eta energetikoak ikono kultural bihurtuz.1960ko hamarkadan soldadutza egin ondoren, berpiztu egin zen "Elvis '68 Comeback Special"telebista bereziarekin.1977an hil zen, baina bere ondareakmusika herrikoiaren historian nagusi izaten jarraitzen du.[ 60] The Beatles (1960 -1970 ):Britainiar talde ospetsu honekpop etarock musikan eragin ezabaezina utzi zuen, garaiko kultura eta soinua eraldatuz.[ 61] ↑ (Ingelesez) «TWENTIETH CENTURY'S TRIUMPHANT ENTRY; Welcomed by New York with Tumultuous Rejoicing.» The New York Times 1901-01-01 ISSN 0362-4331 . (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) ↑ «The 21st Century and the 3rd Millennium» web.archive.org 2019-10-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) ↑ Scherbov, Wolfgang Lutz, Warren C. Sanderson, Sergei. (2004). «The End of World Population Growth» The End of World Population Growth in the 21st Century (Routledge) doi :10.4324/9781315870571-2 ISBN 978-1-315-87057-1 . (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) .↑ (Ingelesez) «World Population by Year - Worldometer» www.worldometers.info (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) ↑ Leakey, Richard E.; Lewin, Roger. (1996). The sixth extinction: patterns of life and the future of humankind. ISBN 978-0-385-46809-1 . (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) .↑ «The Sixth Extinction - The Most Recent Extinctions» web.archive.org 2015-12-18 (Noiz kontsultatua: 2024-01-15) ↑ (Gaztelaniaz) «La rebelión de los bóxers, un momento clave en la historia de China» historia.nationalgeographic.com.es 2019-06-20 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «"La ecuación E=mc² de Albert Einstein le dio forma a todo el siglo XX": Christophe Galfard, discípulo de Stephen Hawking» BBC News Mundo (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Einstein-en erlatibitatearen printzipioa - hiru» www.hiru.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Constitución Mexicana de 1917: historia y características» https://humanidades.com/ (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Mexikoko Iraultza: arrazoiak, etapak, ondorioak - Zientzia - 2023» warbletoncouncil (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «RMS Titanic-en hondoratzea (1912)» eu.eferrit.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Fascismo italiano» Significados (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «La Primera Guerra Mundial al completo» historia.nationalgeographic.com.es 2022-09-23 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Depresio handia: kausak, ezaugarriak eta ondorioak - Zientzia - 2023» warbletoncouncil (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) Grudemi, Editorial. (2019-11-13). «Nazismo - ¿Qué fue?, características, origen y más» Enciclopedia de Historia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ (Gaztelaniaz) Musa, Marcelo Néstor. (2020-02-19). «¿Qué fue la Guerra civil española? - Resumen e Historia» Enciclopedia de Historia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑a b (Gaztelaniaz) «Segunda Guerra Mundial» historia.nationalgeographic.com.es (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Koreako Gerra» Google Arts & Culture (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Frantsesez) «El Movimiento de Derechos Civiles en los Estados Unidos» baripedia.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Guerra de independencia de Argelia (1954-1962)» https://humanidades.com/ (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Kubako Iraultza» Google Arts & Culture (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Wikiwand - Indotxinako Gerra» Wikiwand (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑a b (Gaztelaniaz) «Vietnamgo gerra» Leazubil's Weblog 2008-04-20 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Wikiwand - Afrikako deskolonizazioa» Wikiwand (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ Portillo, Germán. (2020-10-28). «Espazioko lasterketari buruz pausoz pauso jakin behar duzun guztia» Meteorología en Red (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ «Martin Luther King Jr. hilketa» eu.eferrit.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «John Fitzgerald Kennedy: cronología del asesinato del presidente» historia.nationalgeographic.com.es 2023-11-21 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Movimiento Hippie - Concepto, origen y consecuencias» https://concepto.de/ (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Efemeridea: Franco diktadorearen heriotzaren berri eman zuten» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Petrolioaren krisia - hiru» www.hiru.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Wikiwand - 1973ko Txileko estatu kolpea» Wikiwand (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «La caída del Muro de Berlín» www.europeana.eu (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) Montes, Ana. (2022-09-22). «¿Por qué estalló la guerra entre Irak e Irán?» El Orden Mundial - EOM (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ (Gaztelaniaz) «El accidente de Chernóbil: las causas del desastre nuclear en Ucrania» www.nationalgeographic.com.es 2022-03-12 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «El país que desapareció en Navidad» historia.nationalgeographic.com.es 2023-06-26 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «¿Qué es la World Wide Web? - Concepto, importancia y más» https://concepto.de/ (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Guerra de los Balcanes, uno de los peores conflictos de la historia» eAcnur (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Golkoko Gerra» Google Arts & Culture (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Noiz Apartheid End eta How?» eu.eferrit.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) Musa, Marcelo Néstor. (2018-06-18). «¿Qué fue la Guerra Fría? - Resumen, causas y consecuencias» Enciclopedia de Historia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ «Política en el siglo XX | Social Hizo» www.socialhizo.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Historia del cine: resumen, creadores y características» https://humanidades.com/ (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «1.6: La revolución física del siglo XX» LibreTexts Español 2022-10-30 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ López Espinosa, José Antonio; Lugones Botell, Miguel. (2002-08). «Avances de la medicina en el siglo XX» Revista Cubana de Medicina General Integral 18 (4): 245–247. ISSN 0864-2125 . (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ (Gaztelaniaz) «Iglesia católica, Estado y conflictos sociales y culturales en la historia de España del siglo XX» Julián Casanova (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) S.A.P, El Mercurio. (2005-04-19). «Los papas del siglo XX» Emol (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ «Albert Einstein. Biografía» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Gandhi, el pacifista que luchó por la independencia de la India» historia.nationalgeographic.com.es 2023-01-30 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Winston Churchill, el político que cambió el rumbo de la Segunda Guerra Mundial» historia.nationalgeographic.com.es 2023-11-30 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Biografia de Franklin Delano Roosevelt» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Biografia de Nelson Mandela» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) @NatGeoES. (2022-01-14). «¿Quién fue Martin Luther King?» National Geographic (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) .↑ (Gaztelaniaz) «Marie Curie, la madre de la física moderna» historia.nationalgeographic.com.es 2019-07-04 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Hitler: vida, biografía y cómo murió» historia.nationalgeographic.com.es (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Biografia de Mao Tse-tung» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «Pablo Picasso» HA! (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ (Gaztelaniaz) «La historia de Charles Chaplin, el padre de Charlot» historia.nationalgeographic.com.es 2019-04-16 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Marilyn Monroe. Biografía» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Biografia de Elvis Presley» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29) ↑ «Biografia de The Beatles» www.biografiasyvidas.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-29)
.svg)
.jpg)
.jpg)
