| Valtierra Balterra | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia,Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Tutera | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Valtierra | ||||||||||
| Alkatea | Alfonso Mateo Miranda (PSN-PSOE) | ||||||||||
| Posta kodea | 31xxx | ||||||||||
| INE kodea | 31249 | ||||||||||
| Herritarra | valtierrar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°11′43″N1°38′03″W / 42.195277777778°N 1.6341666666667°W /42.195277777778; -1.6341666666667 | ||||||||||
| Azalera | 49,891 km² | ||||||||||
| Garaiera | 263 metro | ||||||||||
| Distantzia | 85 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 2.464 (2024:  40) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 0,05 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 32,39 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 34,29 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 76,85(2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0(2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 14,05(2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % (2021) | ||||||||||
| Kaleko erabilera[3] | % | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.valtierra.es | ||||||||||
Valtierra[4] (gaztelaniaz eta ofizialki;Balterraeuskaraz baina ez ofizialki)Nafarroako udalerria da.Tuterako merindadeko herri hauNafarroako hiriburutik 85 kilometrora dago, eta 2014. urtean 2.467 biztanle zituen.
Udalerriaren izen ofiziala Valtierra[5] bada ere, hainbateanBalterra erabili izan da. Azken hau izan da herriko testu zaharretan agertzen den herriaren izena ere.
Herria,Nafarroa hegoaldean kokatzen da,Tuterako merindadearen iparraldean, etaEbro ibaitik gertu, historikoki estrategikoa izan den kokagunean. NA-134 errepideak udalerria zeharkatzen du.
ValtierrakBardearekin egiten du muga iparraldean,Arguedasekin ekialdean,Cadreita etaErrioxarekin mendebaldean, etaTutera etaCastejónekin hegoaldean.
Ebro ibaiaren arroan kokatua, Valtierrak klima mediterraneoaren ezaugarriak ditu, zehazki, mediterraneoko klima kontinentalizatua. Tenperaturak hotzak izaten dira neguan, eta beroak udan, urteko batez besteko tenperatura 14 °C-koa da.
Prezipitazioak urriak dira, 450mm inguru jausten dira urte osoan zehar. Prezipitazioak nahiko irregularki banatzen dira urte osoan zehar, dena den,udaberrian etaudazkenean ugariagoak izaten dira. Iparreko edo "Ziertzo haizea", haizerik ohikoena izaten da urtean zehar.Udazken amaieratik,udaberri hasiera arte, etaEbro ibaiaren arro guztian gertatu bezala, laino itxiko egunak izaten dira, eta tenperaturek nekez egiten dute 2-3 gradutik gora egun osoan zehar.
Jatorrizko landaredia ia erabat desagertu da gizakiaren eragina dela eta. Gaur egun, udalerri gehienean nekazaritza lurrak eta zuhaixkak baino ez daude.Ebro ibaiaren ertza da gunerik aberatsena eta espezie gehien biltzen dituena, lertxundiak batez ere.
Kristo aurreko IX. etaII. mende bitarteko aztarnak azaldu dira Valtierratik hurbil. Torrazako nekropolianBurdin Aroaren lehen erdiko aztarnak etaErromatarren garaiko hainbat arrasto ere aurkitu dira, Torrazako harriak ere erromatarren hilobi monumenturen baten zati izan zirela uste da. Nekropoliaren inguruetan, mosaikoak, ontziak eta txanponak bildu dira.
ValtierraMusa ibn Musaren inperio musulmanaren zati izan zen. Errege horiEspainiako etaEbroko hirugarren errege moduan ezagutu zen etaErriberako herrien gainean agindu zuen. Erreinu musulmanaren aginteakVIII. mende etaXII. mendeen artean iraun zuen.1110. urtean Alfonso Bataiatzailea erregeakValtierra birkonkistatu zuen eta Sobrarbeko forua eman zion, herria berriz eratu zen. Ondorengo mendeetan, Valtierran musulman biztanle asko bizi izan ziren, etameskita bat ere eraiki zuten.XV. mendean meskita eraitsi eta eliza eraiki zuten gainean, musulmanak lurraldetik kanporatu eta gero.
1367koapirilaren 12anKarlos II.a erregeak "Hiribildu Ona"ren titulua eman zion herriari, eta bertan eskubideak eta pribilegioak eskaini zituen.1456anJoanes II.a erregeak, Peraltatarrei utzi zien herria jaurerri moduan, gerran eskainitako laguntza eskertzeko. Urteetan Peraltatarren morroi izan ostean,Karlos I.ak Valtierrak eskuraturiko eskubideak eta askatasuna itzuli zizkien herritarrei. Bakeak, dena den, ez zuen askorik iraun, eta ondorengo mendeetan,Konbentzio Gerrak etaKarlistadek eragina izan zuten herrian.
XVIII. mendearen hasieran, herriak 12.000 dukat ordaindu zituenBardeako lurrak erabiltzeko eskubideagatik.1836an herrian egindako asanbladak, eskubide hori betirako berretsi zuen.XIX. mendearen bigarren erditikXX. mendearen lehen zatira bitartean, herriko nekazaritzak garapen handia izan zuen,Bardeako lurrak erabili ahal izan zituztelako. Landatutako lurren azalera laukoiztu egin zen.XIX. mendearen erdian, herrian bi eskola zeuden, mutilen eskolan 80 umek ikasten zuten, eta bertako maisuak 4.000 erreal jasotzen zituen urtero. Nesken eskolan, 40 eta 50 neska bitartean ikasten zuten, eta bertako maistrak 1.600 erreal baino ez zituen irabazten urtean.
XIX. mende erdialdeko desamortizazioan, herrigunearen ondoko kaputxinoen komentua desagertu zen.1920ko hamarkadan, pattarra ekoizteko lantegi bat, txokolatea egiteko beste bat, eta tailer txikiak zeuden herrian. Horrez gain, olioa ekoizteko bi errota zahar zeuden.
Valtierrako biztanleria aktiboaren gehiengoak nekazaritzarekin zerikusia duten jardueretan ibiltzen da, nekazaritzatik ateratakoarekin bizi diren valtierrarrak askoz gutxiago dira. Gehienentzat nekazaritza, beste lanbide baten osagarria da.XX. mendearen amaieran udalerriko laborantza lurren herena (%32,6) lur ureztagarriak ziren. Horrez gain, udalerriaren azaleraren erdia, lur amankomunek osatzen dute.
Valtierrako industrialdea herrigunetik kilometro pare batera dago,Arguedasko udalerriaren mugan.Nafarroako gobernuak industrialdeak sustatzeko sortutako Nasuinsa elkartearen ekimenez eraiki zen. Industrialdea Arguedasko industrialdearen bigarren fase moduan eraiki zen2003an eta gaur egun industrialdeko lursail guztiak beteta daude. Azpiegiturak gertu daukaIruñea etaZaragoza bitarteko autobiderako sarbidea. Valtierran dagoen industrialdearen bigarren fasearen ezaugarriak honakoak dira:
Azalera guztira: 35.514,84 m2
Lursailen azalera: 17.552,49 m2
Erdi Aroan, Valtierrak,Fustiñana,Tutera,Cortes,Buñuel,Zarrakaztelu,Melida,Kaparroso,Alesbes,Cadreita,Cabanillas,Arguedas,Santakara,Martzilla,Faltzes,Azkoien,Funes,Milagro,Corella,Olibako monasterioa, etaErronkariko ibarra etaZaraitzuko ibarrekin batera,NafarroakoBardeako elkartea osatu zuen, Bardeako lur komunak nekazaritzarako erabiltzeko asmoz.
XX. mendearen lehen erdialdean goranzko joera izan zuen Valtierrako biztanleriak, eta 1950eko hamarkadarako % 75 igo zen, 3.000 biztanletik gora lortuz. Mendearen bigarren erdialdean, berriz, beheraka egin zuen eta 2.400 biztanle ingurura jaitsi zen.
| Valtierrako biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 229 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %9,07 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Valtierrako alkateaPSN alderdiko Alfonso Carlos Mateo Miranda2007ko udal hauteskundeez geroztik. Alderdirik bozkatuena izan zen eta gehiengo osoa lortu zuen, zazpi zinegotzi lortuta. Baliogabeko botoak 22 izan ziren (emandako guztien %1,36) eta boto zuriak 46 (%2,89). Abstentzioa %22,54koa izan zen.
2011ko udal hauteskundeetan erePSN izan zen garailea eta gehiengo osoa gorde egin zuen; Alfonso Mateok alkatetzan segitu zuen. Lehen aldiz aurkezten zenValtierrako Aurrerakoien Kandidatura (CPV) bigarren geratu zen.
| Alderdi politikoa | 2011 | 2007 | ||
|---|---|---|---|---|
| Botoak | Zinegotziak | Botoak | Zinegotziak | |
| Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN) | %48,44 | 6 | %55,91 | 7 |
| Valtierrako Aurrerakoien Kandidatura (CPV) | %15,53 | 2 | - | - |
| Nafarroako Demokraten Konbergentzia (CDN) | %14,86 | 1 | %18,74 | 2 |
| Alderdi Popularra (PP) | %9,56 | 1 | - | - |
| Nafar Herriaren Batasuna (UPN) | %9,02 | 1 | %22,45 | 2 |
| 2011 | Alfonso Mateo Miranda (PSN) |
| 2007 | Alfonso Mateo Miranda (PSN) |
XIX. mendearen erdialdean altxatutako eraikinneoklasikoa da. Oinarri laukizuzeneko eraikuntza hau, udaletxe izan aurretik, Santakarako markesen etxebizitza izan zen. Harlandu etaharlangaitzezko materialez eraikia dago.XX. mendearen amaieran, eraikina erabat berriztu zen Manuel Blasco arkitektoaren proiektuaren bitartez. Sotoa, beheko solairua eta honen gainean eraikitako beste bi solairu dauzka.
Udal bulegoez gain, udalaren menpeko beste hainbat azpiegitura daude eraikinean, liburutegia, musika eskola, anbulatorioa eta abar. Udala alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute.
CondarenIruñea etaZaragoza bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Eguneko bost zerbitzu izaten dira norabide bakoitzeko. Lineak honako ibilbidea dauka:
CondarenCortes etaIruñea bitarteko autobus linea zuzenak zerbitzu bakarra dauka norabide bakoitzean eguneko. Ibilbidea, honakoa da:
CondarenTutera etaAlesbes bitarteko lineak, geltokia dauka herrian. Autobusak honako ibilbidea egiten du:
Valtierrako udal liburutegia herriko Giza Eskubideen plazako 10. zenbakian dago.
Nafarroako gobernuak onartutakoEuskararen Foru Legearen arabera, Valtierra eremu ez-euskaldunean dago.2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,47k zekieneuskaraz hitz egiten.
 | Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
Datuak:Q1751469
Multimedia:Valtierra /Q1751469
Liburuak:Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Valtierra | Tuteraldeko udalerri aurkibidea | |
|---|---|---|
Ablitas •Arguedas •Bardeak •Barillas •Buñuel •Cabanillas •Cascante •Castejón •Cintruénigo •Corella •Cortes •Fitero | ||
