| Uharte | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia,Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||||
| Eskualdea | Iruñerria | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Huarte <> Uharte | ||||||||||
| Alkatea | Alfredo J. Arruiz Sotés (EH Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 31620 | ||||||||||
| INE kodea | 31122 | ||||||||||
| Herritarra | uhartear | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°49′53″N1°35′27″W / 42.8314°N 1.5908°W /42.8314; -1.5908 | ||||||||||
| Azalera | 3,7 km² | ||||||||||
| Garaiera | 440 metro | ||||||||||
| Distantzia | 5,6 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 7.737 (2024:  175) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 1.647,26 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 27,27 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 77,5 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 86,04(2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % -2,72(2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 11,17(2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 22.8 + % 13.8 hartzaile(2021) | ||||||||||
| Kaleko erabilera[3] | % | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Oharrak | 1Uharte Eguesibarkoak beste uhartearrengandik bereizteko,uharteguesibartar erabil daiteke.[4] | ||||||||||
Uharte[4][a] (eguesibarreraz:Uerte)[b]Nafarroa Garaiko udalerria da.Iruñerria eskualdean kokatzen da,Zangozako merindadearen barnean. Itsasoaren mailatik 440 metrora dago.2009kourtarrilaren 1eko erroldaren arabera, 5.858 biztanle zituen.
Iruñeko metropoli eremuko beste hainbat herritan bezala,Iruñerriko Mankomunitatea arduratzen da zabor bilketaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz.
UharteIruñerriko gune metropolitarraren ipar-ekialdean kokatzen da,Iruñetik 5 kilometroko distantziara. UdalerriakEsteribar etaEzkabarterekin egiten du muga iparraldean,Atarrabia etaBurlatarekin mendebaldean, etaEguesibarrekin ekialde eta hegoaldean.
UharteArga ibaiaren meandro batean dago. Hortik datorkio Uharte izena, bi aldeetatik urak erabat inguraturik dagoelako.
Uharteko klima mediterraneo eta klima atlantikoaren arteko nahastea da, urteko batez besteko prezipitazioak 1.000mm eta 1.200mm bitartekoak dira, eta urteroko egun euritsuak 100 eta 120 izaten dira. Urteko batez besteko tenperatura 12 °C eta 13 °C bitartekoa da.
Udalerriak zuen jatorrizko landaredia ia erabat galdu da gaur egun gizakiaren eragina dela eta, hasieran nekazaritzak behar zituen lurrengatik, etaXX. mendean herriak bizi izandako hazkunde demografikoarengatik. Herriaren inguruetako basoetan, haritz azpimediterraneoak, eta birlandaturiko pinuak daude (11,7 hektarea pinu larizio edoPinus nigra dago). Zuhaitzik gehienak Miraballes mendiaren inguruan daude.
Nafarroako Erresumaren historiari erreparatuta, Uharte garrantzia politiko-militarreko gunea izan zen. Garrantzi hori herriaren kokapen geografikoari dagokio, izan ere,Arga ibaiaren defentsarako herriko punturik garaienean gotorleku bat eraiki zen. Historikoki mahasti eta errota ugari izan dira nekazaritzan oinarritutako herri honetan.
Uharte Eliza etaNafarroako koroaren arteko liskarren tartean izan zen beti. Horrela,1423anKarlos III.a Noblea erregeak zeharkako zergak eta gerrarako armak eta gizonez hornitzeko derrigortasunetik libratu zituen Uharteko bizilagunak, Balberrotako errota erabiltzearen truke.1512ko inbasioa gertatzean, Uharten Nafarroako mariskala eta Juan Jaso (San Frantzisko Xabierren lehengusua) zeuden,agramontarrak biak. Horrek argi uzten du herriaren agaramontar izaera.
1665ean Uhartehiribildu ona izendatu zuten eta gorteetan jesarleku bat izateko eskubidea lortu zuen, ondorioz, Nafarroako gainerako hiribildu onen haserrea piztu zuen.XVIII. mendeak gerra ekarri zuen berriro ere Uhartera,Espainiako Independentzia gerra, hain zuzen ere.1793. urtean, Konbentzio Gerran, Aldundiaren aginduz laurogei uhartear muga babestera abiatu ziren. Dena den, ez zutenfrantses armadaren inbasioa gelditzerik lortu, San Migel baselizara bertara heldu ziren eta suntsitu egin zuten.
XIX. mendearen hasieran Uhartek 550 biztanle inguru zituen, gehienak euskaldunak. Herriak hiru auzo zituen: Plazaldea, Portalaldea eta Ugalaldea, plaza batean bat egiten zutenak. Hirigunearen mendebaldean, 90.000 metroko belardi bat kokatzen zen, negurako abelburuen larre moduan erabiltzen zena. Hegoaldean,berriz, mahastiak zeuden,txakolina ekoizteko erabiltzen zirenak. Uharteko zuhaitz guztiakFrantziaren aurkako gerran etaGerra Karlistetan zehar desagertu ziren, armaden egur beharrak asetzeko erabili baitziren.
1808 eta1809. urteetan, eta herriaren kokapen estrategikoa zela eta, hiru ospitale militar ezarri zituztenfrantsesek herrian, 800-1000 gizon ingururentzat. Horrek gaixotasunak kutsatzea errazten zuen. Azkenean,1810. urtean herriko biztanleen oniritziarekin, Krutxaga izeneko borrokalarierronkariar batek gidaturiko taldeakfrantsesen destakamenduari eraso egin zion.
XX. mendean zehar Minako lantegia eta Aretako industrialdearen lehen faseak, herriko ekonomia eraldatu zuten, nekazaritzatik, industria eta zerbitzuetara igaroz.2000. urtetik aurrera ehunkairuindarren bizitoki bilakatu da Uharte, hiriburuan baino etxebizitza merkeagoak eskainita. Biztanleria 6.300 biztanle ingurura igo da horrela.
Ugarrandia Uhartekozabalgunea da etaArga ibaiaren zeharrunean eraikitzen hasi zen2003. urtean. Auzo berrian 1.000 etxebizitzatik gora eraiki dira, eta hurrengo urteetan 889 eraikitzea aurreikusi da. Auzo berria udalerriaren erdigune historikotik hegoaldera dago. Uhartek2000. urtetik aurrera egindako zabalguneko auzoak honakoak dira:
Itaroa merkatataritza-gunea2004an zabaldu zenUharten, hiru solairu dauzka, aparkalekua, denden solairua eta jatetxeen solairua. Guztira 112 dendarentzako tokia dago, eta 2.200 autorentzako aparkalekua. Merkataritza-guneak 42.000 metro karratu dauzka alokatzeko. Eraikina L35 Arquitectos eta Agustín del Pozo arkitekto taldeek diseinatu zuten.
Uhartek industrialde bakarra dauka, Areta izenekoa.
Uharteko populazioak ez zuen aldaketa nabarmenik izan XX. mendearen lehen erdialdean zehar. 1960eko hamarkadan, berriz, hazkunde nabarmena izan zuen, populazioa bikoiztu egin baitzen hamarkada batean. 1970etik mende bukaera arte berriro egonkortu zen biztanle kopurua.
XXI. mendearen lehen hamarkadan berriro gorakada demografiko handia izan zuen Uhartek, eta biztanle kopurua berriro bikoiztu zen. Iruñetik hain hurbil egonda eta garraiobideak hobetuta, hiriburuaren hedapenak eragina izan zuen herrian.
| Uharteko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 338 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %6,55 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Uharteko udaletxea Donibane plazan dagoen bost solairuko eraikina da. Eliza eta frontoiaren ondoan dago, eta fatxada nagusian herriko armarria nabarmentzen da. Udaletxea1978an eraiki zen. Udala alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute.
2007anNafarroa Bai taldeko Francisco Javier BasterraEAko kidea aukeratu zuten alkate. Hauteskundeetako talderik bozkatuenaUPN etaCDNtik hurbileko[5]Grupo Independiente Huarte (GIH) zerrenda izan zen lau zinegotzi eskuratu baitzuen,Zubiarte Iniciativa Popular-Zubiarte Herri Ekimena (ZIP-ZHE) izenekoak hiru zinegotzi lortu zituen,Nafarroa Baik bi zinegotzi, etaEusko Abertzale Ekintzak beste bi zinegotzi. GIH izan ezik, beste talde guztiekNafarroa Baiko hautagaiari botoa emanda eskuratu zuen alkatetza.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Grupo Independiente Huarte | 1.024 | 4 |
| Zubiarte Herri Ekimena | 712 | 3 |
| Nafarroa Bai | 482 | 2 |
| EAE | 410 | 2 |
| PSN | 202 | 0 |
2011n zazpi zerrenda aurkeztu ziren: Grupo Independiente Huarte (5 zinegotzi, dagoeneko UPNtik hurbil),Bildu (4), Oihana Elkartaldea (1),PP (1),NaBai 2011 (1),PSN (1) etaI-E (0). Oihana Elkartaldea Javier Basterra alkate etaEAko kideak sortutako zerrenda zen,Bildunezker abertzalearekin bat ez egitearren eta NaBai 2011n ere sartu nahi izan ez zutelako[6][7]. EAko beste batzuek, aldiz, Bildun esku hartu zuten[8]. Emaitzen ondorioz, GIHko Iñaki Crespo San José alkate bihurtu zen.
Uharteko udalbatza | |||||
Alderdia | 2011ko maiatzaren 22a | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Grupo Independiente Huarte | 5 / 13 | 946 (% 31,41) | |||
| Bildu | 4 / 13 | 767 (% 25,46) | |||
| Oihana Elkartaldea | 1 / 13 | 332 (% 11,02) | |||
| Nafarroako Alderdi Popularra (PPN) | 1 / 13 | 298 (% 9,89) | |||
| Nafarroa Bai 2011 | 1 / 13 | 237 (% 7,87) | |||
| Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN-PSOE)) | 1 / 13 | 170 (% 5,64) | |||
| Datuen iturria:2011ko hauteskundeen emaitzak mir.es webgunean | |||||
Hauek izan dira Uharteko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia |
| Jose Luis Perez Eslava[9][10] | 1979 | 1983 | Agrupacion Electoral Huarteko Ezkerra-Izquierda de Huarte[11] |
| Miguel Raya De la Rubia[9][10] | 1983 | 1987 | Agrupacion Huartearra Independiente[11] |
| Jesus Arrieta Ibañez eta Enrique Jesus Nosti Izquierdo[9] | 1987 | 1991 | Tondoa[11] |
| Ignacio Ibiricu Lopez[9] | 1991 | 1995 | EA[11] |
| Jose Iriguibel Lopez[9] | 1995 | 1999 | CDN[11] |
| Jose Iriguibel Lopez[9] | 1999 | 2003 | CDN[11] |
| Jose Iriguibel Lopez[9] | 2003 | 2004a | Grupo Independiente Huarte[11] |
| Amparo Miqueleiz Arraras[12] | 2005 | 2007 | Grupo Independiente Huarte |
| Francisco Javier Basterra Basterra[7][12][13] | 2007 | 2011 | NaBai[11] |
| Iñaki Crespo San Jose[14] | 2011 | 2015 | Grupo Independiente Huarte[11] |
| Alfredo Javier Arruiz Sotes[11][15] | 2015 | 2019 | EH Bildu |
| Amparo Lopez Antero[15][16] | 2019 | 2019b | PSN |
| Alfredo Javier Arruiz Sotes[11][17] | 2019 | Jardunean | EH Bildu |
a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
b 2019ko abuztuan Amparo Lopez Antero alkateak dimisioa aurkeztu zuen.
Udalerri honetanEskualdeko Hiri Garraioaren 3 linea daude:
 Eskualdeko Hiri GarraioaUharte | |||||
|
| ||||
Horrez gain,Nafarroako ipar-ekialdeko hainbat herriIruñearekin batzen dituen Autobus Artieda konpainiaren linea batek geltokia dauka Uharten. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
Konpainia berdinaren bigarren lineak (Eugi etaIruñea bitartekoa), geltokia dauka herrian. Ibilbidea honakoa da.
Gainera,Conda autobus konpainiarenOtsagabia etaIruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Lineak honako ibilbidea egiten du:
Konpainia beraren beste linea batekIrunberri etaIruñea batzen ditu, Irunberritik aurrera aurreko lineak duen ibilbide berarekin.
Orbaizeta etaIruñea batzen dituen lineak ere Agoitz zeharkatzen du, eta honako ibilbidea egiten du:
Hirugarren linea batekAgoitz etaIruñea batzen ditu, hiru zerbitzu baino ez ditu eguneko etaAgoitz etaIruñea batzen dituEguesibarra,Urrotz etaLintzoain zeharkatuz.
Uharteko jaiakiraileko hirugarren astean izaten dira, Andre Maria Zuriaren omenez. Iraileko garai berean Uharteko Anaiarte jaia ere ospatzen da. Data zehatzak honakoak dira:
Herriko parrokia hauXII. mendean hasi zen eraikitzen, barruan mende bat aurrerago eraikitako erretaula bat eta Ama Birjinaren irudi gotikoa daude. Jatorrizko eraikinaErdi Aroan altxatu zen, gaur egungo kokalekutik gertu. Eliza harrizko gangez estalitako nabe bakarrak osatzen du, nabea zatitan banatuta dagoela. Nabearen azken zatian dorrea altxatzen da. Herritarrek "beheko eliza" deitzen diote, Doneztebeko elizatik bereizteko.XVI. mendean eraikina handitu zuten, gurutzeria berria eta aurrealdea eraiki ziren. Lanak hasi eta berehala, diru arazoak zirela eta, bertan behera utzi behar izan zituzten.
Eliza barruan, Andre Maria Zuriaren irudia nabarmentzen da. Ama Birjinaren eta haurtxoaren haitzurdin zuriz eginiko irudia da, haitzurdin beltzez eginiko oinarri batean gainean kokaturik. IrudiaParistik ekarri zuten1349an etaIruñeko merkataria zen Martin Uhartek eginiko oparia izan zen.
Herritarrek "goiko eliza" deitzen diote, San Joan Ebanjelariaren elizatik bereizteko, eliza, Miraballes mendiaren magalean dagoelako batez ere. Eliza kalitate txarreko materialekin eraiki zuten eta hori dela eta, konponketa ugari egin behar izan dizkiote historian zehar, antzinako dokumentuek erakusten dutenaren arabera. Nabe laburra eta estua, artesa itxurako aurrealdea, eta harrizko gurutzeriadun gangez eginiko sabaia dauzka.
Herritik urrun zegoenez, uhartearrek eliza berri bat eraikitzeko kokaleku baten bila hasi ziren, eta horrelaXVIII. mendearen hasieran, eliza berriaren eraikuntza hasi zen. Gurutze latindarraren oinarria zeukan eraikin berriak. Antzinako eliza gaur egun galdurik dago, eta ez da egituratik ezer gorde. Eliza berriak ere laster izan zuen eliza zaharraren patu bera.1775ean Uharteko bi elizak bateratuta, eraikin berria herriko kanposantuan ezarri zuten, eta horrek eraikinaren narriadura areagotu zuen.Gaur egun eraikinaren horma batzuk eta dinteldun aurrealdea baino ez dira kontserbatzen.
Uharteko udaletxea Donibane plazan dago, parrokia eta frontoiaren ondoan. Eraikineko fatxadan, herriko armarria ageri da. Udaletxeak bost solairu dauzka eta1978an eraiki zen.
Uharteko lurretan eraiki zuenGalarreta-Euskal Jai enpresakIruñekoEuskal Jai zenaren ondorengoa, profesionalen artekoerremonte partidak egiteko. Eraikin ikusgarria, haren inguruetanItaroa merkataritza-gunea eta beste saltokiak eraiki dituzte.2011. urtearen hondarrean utzi zioten bertanpilotari profesionalen partidak egiteari, nahiz eta tarteka torneorik egiten den.
2007an UhartenArte Garaikideko Zentroa inauguratu zuten, bertanarte garaikideari buruzko erakustaldiak egoteaz gain nafar sortzaileen artelanak ikusgai izan ohi dira.
Uharte ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
|
Datuak:Q1641785
Multimedia:Huarte-Uharte /Q1641785
Liburuak:Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Uharte
Aipuaren errorea:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding<references group="lower-alpha"/> tag was found
