Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Txekia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Txekiako Errepublika
Česká republika
Ereserkia:Kde domov muj
Goiburua: Pravda vítězí
("Egia gailentzen da")

Txekiar Errepublikako bandera

Txekiako Errepublikako armarria
 Kokapena Europan 
 Mapa politikoa 
Geografia
HiriburuaPraga
50°5′15″N 14°25′17″E
Azalera78.866 km² (116.)
Ura %2
Punturik altuenaSněžka (1.603 m)
Punturik sakonenaElba (115 m)
KontinenteaEuropa
MugakideakEslovakia,Polonia,Alemania etaAustria
Administrazioa
Gobernu-sistemaerrepublika parlamentarioa
Txekiako Errepublikako presidenteaPetr Pavel
LegebiltzarraTxekiako Errepublikako Parlamentua
Epai autoritateaSupreme Court of the Czech Republic(en)Itzuli,Supreme Administrative Court of the Czech Republic(en)Itzuli etaConstitutional Court of the Czech Republic(en)Itzuli
Harreman diplomatikoakIkusi mapa Wikidatan
Zeren kide
ikusi
Demografia
Biztanleria10.900.555
Dentsitatea138,22 bizt/km² (87.)
Talde etnikoak
ikusi
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Erlijioaerlijiorik ez etaErromatar Eliza Katolikoa
Ezkontzeko adinagenero guztiak: 18
genero guztiak: 16
Emankortasun-tasa1,13(1999)
Eskolaratu gabeko umeak10.695(2017)
Alfabetizazioa% 99
Derrigorrezko eskolaratzea6-15
Bizi-itxaropena79(2022)
Giniren koefizientea25,3(2019)
Giza garapen indizea0,889(2021)
Ekonomia
BPG nominala215.725.534.372,37 $(2017)
BPG per capita20.379 $(2017)
BPG erosketa botere paritarioa402.796.088.543 nazioarteko dolar(2017)
BPG per capita EAPn38.019,581 nazioarteko dolar(2017)
BPGaren hazkuntza erreala2,4 %(2016)
Erreserbak147.976.372.277 $(2017)
Inflazioa3,2 %(2019)
Historia
Sorrera data:1993kourtarrilaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+420
ISO 3166-1 alpha-2CZ
ISO 3166-1 alpha-3CZE
Ordu eremua
ikusi
Elektrizitatea230 V. 50 Hz.europar loki etaType E(en)Itzuli
Internet domeinua.cz
czechia.eu

Txekia[1] (txekieraz:Česko,ˈt͡ʃɛsko ahoskatua) ofizialkiTxekiako Errepublika[1] (txekieraz:Česká republika,ˈt͡ʃɛskaː ˈrɛpuˌblɪka ahoskatua)Erdialdeko Europakoestatu itsasgabea da,Bohemia,Moravia etaTxekiar Silesia eskualde historikoek osatua. Ipar-mendebalde eta mendebaldeanAlemaniarekin du muga, ipar-ekialdeanPoloniarekin, hego-ekialdeanEslovakiarekin, eta hegoaldeanAustriarekin. 78.866 kilometro koadroko eremua du, eta 10,5 milioi biztanle[2].Europar Batasuneko kidea da. Hiriburua eta hiri nagusiaPraga da.

Lehen Mundu Gerra bukatutakoanTxekoslovakia izeneko herrialdea osatu zen estatuburujabe gisa.1939an galdu zuenindependentzia,Alemania Naziak inbaditu zutenean.Bigarren Mundu Gerraren ondoren,Sobietar Batasunaren eragin eremuaren barruan geratu zen.1968an, Txekoslovakian egiten ari ziren erreformek herrialde sozialisten batasuna arriskuan jar zezaketelakoan,Sobietar armada herrialdean sartu zen.1991n, Sobietar Batasuna desegin zenean, Txekoslovakia sobietar eraginpetik askatu etaMendebaldeko Europaren eraginpera lerratu zen.1993ko urtarrilaren 1ean, bakean banandu ziren Txekoslovakia osatzen zuten bi herri nagusiak: Txekia etaEslovakia.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekiako ErrepublikaErdialdeko Europakoestatu itsasgabea da, ipar latitudeko 48° eta 51° artean, eta ekialdeko longitudeko 12° eta 19° artean hedatua. 49.035 kilometro koadroko eremua hartzen du.

Mugak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ipar-mendebalde eta mendebaldeanAlemaniarekin du muga, ipar-ekialdeanPoloniarekin, hego-ekialdeanEslovakiarekin, eta hegoaldeanAustriarekin.Moldauhafen izeneko lurraldea,Hanburgoko portuko 30.000 metro koadroko eremua, Txekiaren aldi baterakobarrendegia da,Versaillesko ItunakTxekoslovakiari emandakoa itsasora irteera izan zezan. Lurralde hauAlemaniari itzuliko zaio2028an.

Erliebea

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekiako Errepublikako geografia askotarikoa da.Bohemia, herrialdearen mendebaldean dagoena, arro zabala da,Elba (txekieraz:Labe) etaMoldava (txekieraz:Vltava) ibaiek zeharkatua, eta mendi ez oso garaiek (Sudeteak) inguratua. Bertan kokatua dago herrialdeko tontor handiena,Sněžka mendia (1.602 metro).Moravia, ekialdean dagoena, menditsuagoa da. Eskualdeari izena ematen dionMorava ibaia da garrantzitsuena, eta bertan dagoOder ibaiaren (txekieraz:Odra) sorlekua.

Hidrografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ibaiak hiruitsaso desberdinetara isurtzen dira:Elba etaMoldavaIpar itsasora,OderBaltikora etaMoravaItsaso Beltzara.

Klima

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Klima kontinental epela du; urteko batez besteko tenperatura 7,9 °C da (0,5 °C otsailean, 18,6 °C ekainean). Temperaturak altitudearekin aldatzen dira. Horrela, Sněžka mendian (1.602 metro) urteko batez besteko tenperatura 0,4 °C besterik ez da, eta hego-ekialdeko Moraviako ordokietan, berriz, 10 °C. Batez besteko tenperaturarik gorenakPragan neurtu ohi dira,hiriko bero-uhartea dela-eta. Iparraldeko Jizera mendigunea (Sudeteak) da eskualderik euritsuena (1200 mm baino gehiago urtean); prezipitaziorik txikienak hego-ekialdeko Moravian eta Bohemiako ipar-mendebaldean jasotzen dira[3].

Ingurumen arazoak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Energia sortzeko indarretxeek sufre bioxido asko kanporatzen dute, etaeuri azidoa eragiten dute. Airearen kutsadurak baso eremu handiak hondatu ditu. Lurraldeko zuhaitzen % 75 inguruk defoliazio arazoak ditu. Ura ere oso kutsatua dago leku askotan, batez ere nekazaritza inguruneetan. Industriak, meatzaritzak eta nekazaritzak sortzen dituzten hondakinek arriskuan jartzen dute lurrazalako eta lur azpiko uraren garbitasuna.

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Txekiako Errepublikako historia»
Bohemiako ErresumaKarlos IV.aren agintaldian

Lehen urteak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Eskualde honetako lehenengo giza-aztarnak K.a. 28.000. urte ingurukoak dira.K.a. III. mendetik aurrera,boio izeneko herrizelta iritsi zen. Geroagomarcomanni etaquaditribugermaniarrak finkatu ziren bertan.Migrazioen Garaian,Erdialdeko Europatik hegoaldera eta mendebaldera jo zuten germaniar askok.IV. mendean,eslaviarrak iritsi etaBohemia erdialdean finkatu ziren.

Bohemiako Erresuma

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

IX. mendearen amaieranPremysl dinastiak Bohemiako lehenengo erreinua sortu zuen, etaXI. mendeanMoraviako lurraldeak hartu zituen.Erdialdeko EuropakoErdi Aroko erresuma garrantzitsu samarra izan zen, etaGermaniako Erromatar Inperio Santuan egon zen beti.1310. urtean Luxenburgo dinastiak hartu zuen aginpidea.1355ean,Bohemiako errege zenKarlos I.a Bohemiakoa Inperio Santuaren enperadore izendatu zuten, etaPragan ezarri zuen Inperioaren hiriburua. Garai hartan kulturak gorakada handia izan zuen.

XV. mendeanJan Husek erreforma bultzatu zuen erlijioan. Haren jarraitzaileak, hustarrak, gogor borrokatu zirenkatolikoen aurka, baina1526. urtean BohemiaHabsburgotarren esku geratu zen. Hala ere, hustarrek borrokak jarraitu zituzten, eta1627an,Hogeita Hamar Urteko Gerraren ondoren, lurraldeaFernando II.a enperadorearen mendean geratu zen.

XVIII. mende amaieran txekiar nazio sentimentua berpizten hasi zen.1780ko hamarkadan lehenbiziko txekiar egunkariak karrikaratu ziren eta1792an Pragako Unibertsitatean txekierazko hizkuntza eta literatura katedra sortu zuten[4].Napoleondar Gerretan, Germaniako Erromatar Inperio Santua desegindakoan,Austriar Inperioaren zati bilakatu zen Bohemia, etaAustria-Hungariako Inperioarena1867an.

Munduko gerrak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Tomáš Masaryk,Txekoslovakiako lehen presidentea

Lehen Mundu Gerraren amaieran,Austria-Hungariako Inperioa bukatuta,Txekoslovakiako Errepublika independentea eratu zen1918an.Bohemia,Moravia,Silesia,Eslovakia etaRutenia Transkarpatikoa zeuden bilduta. Estatu berriakPolonia etaHungariako zatiak, eta Sudeteetan hiru milioi alemaniarren bizilekua hartzen zituen barruan, gerra irabazi zutenek hala erabakita. Txekiar eta eslovakiar buruzagiek konstituzioa prestatzeko agindu zioten Nazio Biltzar bati. Biltzarrak sistema parlamentario zorrotza hautatu zuen –presidentea, bere ministro kabinetea, eta legegintzarako bi ganbera– eta emakumeari botoa emateko zein hartzeko eskubidea ezagutu zitzaion, aurreneko aldiz. BiltzarrakTomáš Masaryk izendatu zuen errepublikako lehendakari. Baina estatu berriak alemaniar, hungariar, poloniar eta ruteniar gutxiengoak zituen. Hainbat eskubide eman bazitzaizkien ere, lurralde-autonomia izan gabe, nahigabea eta Txekoslovakiatik alde egiteko gogoa hedatu ziren zenbaiten artean.

1929tik aurrera, mundu osoa erasan zuenDepresio Handiak eragin handiagoa izan zuenSudeteetan, eskualde industrializatuena zelako, eta alemaniar nazionalismoa piztu zuen.Adolf Hitlerrek agintea lortu zuenean,1933an, nazionalismoa areagotu egin zen. Sudeteetako alemaniarrek Txekoslovakiatik bereiztea eskatu zuten.1938an, Ingalaterrak, Frantziak, Italiak eta Alemaniak Txekoslovakiaren egonkortasuna lortzeko Sudeteak Alemaniaren eskuetan uztea erabaki zuten,1938koMunicheko Itunaren bidez. Masarykek kargua utzi zuen, eta haren ordez,Edvard Beneš izendatu zuten. Ia aurreikus zitekeen bezala, hurrengo urtean Alemaniako gudarosteak Txekoslovakia osoa hartu zuen.1939ko martxoan, Eslovakia independizatu zen, Hitlerrekin aliatuta. Okupazioa1945ekomaiatzaren 9an amaitu zen.Bigarren Mundu Gerraren ondoren,Sobietar Batasuneko gudarosteak okupatua, Txekoslovakiak 1919ko mugak berreskuratu zituen atzera. Hurrengo urteetan, 2,7 milioi alemaniarrakAlemaniara etaAustriara kanporatu zituzten.

Txekoslovakia komunista

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

1946ko hauteskundeetan, Txekoslovakiako Alderdi Komunistak botoen % 38 eskuratu zituen, eta1948an, botoen % 51. Azkeneko urte horretan, ekainean, gobernu komunistak hala aginduta, herrialdeak Herri Errepublika izena eta sobietarrena bezalatsuko eredu ekonomikoa hartu zituen. Halaber, TxekoslovakiaSobietar Batasunaren mendeko itun sistemako kide bihurtu zen, alegia,COMECONeko etaVarsoviako Ituneko kide.1960an, Txekoslovakiako Herri Errepublikak Sozialista deitura hartu zuen. Hamarkada hura aldaketa politiko baten hasiera izan zen. Aurreko hamarkadan Alderdi Komunistatik kanporatutako buruzagi eslovakiarrak atzera onartu zituzten, eta eslovakiarrak sutsuago aritu ziren beren autonomiaren alde borrokan, konstituzio sozialista berriak murriztu egin baitzuen.

1967an, ikasleen manifestazioek alderdi komunistako burua,Antonín Novotný, bere karguaren dimisioa ematera behartu zuten.1968ko hasieran,Alexander Dubček hautatu zuten Alderdi Komunistako idazkari, etaLudwik Svoboda lehendakari. Bi buruzagi berriek ekonomiaren deszentralizazio programa bat abiarazi eta nazioaren burujabetasuna berretsi zuten, herriaren gehiengoaren babesaz. Sobietar Batasunak eta Varsoviako hitzarmeneko gainerako kideek erreforma haiek herrialde sozialisten batasuna arriskuan jartzen zutela iritzi zioten, eta abuztuan sobietar gudarostea herrialdean sartu zen.Pragako Udaberria deitzen zaioneko buruzagiak alderdi komunistatik kanporatu zituzten, eta herrialdeko politika Sobietar Batasunaren esanetara jarri zen ostera.

Belusezko Iraultza

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Belusezko IraultzaPragan, 1989ko azaroan.

Mikhail Gorbatxovek Sobietar Batasunean bultzatu zuen erreformak aldaketa handiak eragin zituen Txekoslovakian.1989an, errepresioa gorabehera,gobernuaren kontrako protestak handitu egin ziren, eta erregimena kinka larrian geratu zen. Gobernuak oposizioko taldeak ordezkatzen zituen Foro Hiritarrarekin negoziatzen hasi behar izan zuen. Urtearen bukaeran, behin-behineko gobernu bat eratu zen, gehiengo ez komunistarekin. Horrela, 1946. urteaz geroztik agintean zegoen erregimen komunistari amaiera eman zitzaion. Abenduan, Foro Hiritarrak alderdi komunista salatu zuen alderdikideak postu nagusietan jartzeaz. Pragan berrehun mila pertsona inguru elkartu ziren, kabinetean oposizioko kide gehiago egon behar zuela eskatzeko.Gustáv Husák lehendakariak dimisioa aurkeztu zuen, etaVáclav Havel idazleak hartu zuen haren lekua. Havelek preso politikoentzat amnistia dekretatu zuen, eta hauteskundeak deitu zituen1990eko ekainerako.

1989tik aurrera, sobietar eta txekoslovakiar gobernuekArmada Gorriko 70 mila soldadu handik ateratzeko egin beharreko urratsak hitzartu zituzten. Lehendakariak kontinentea erdibanatzen zuten bi bloke militarren desagerpena aldarrikatu zuen lehenago, bainaVarsoviako Ituna indargabetu zenez gero, etaJugoslaviakoak bezalako gerra nazionalistak pizteko arriskuaren aurrean,1991nNATOrekin nolabait elkartzeko eskaria egin zuen,Hungaria etaPoloniarekin batera.

1990eko ekaineko hauteskundeetan Havel atera zen garaile, eta Txekia eta Eslovakiako Errepublika aldarrikatu zen. Hauteskundeen ondoren, Foro Hiritarra bitan banandu zen: Alderdi Hiritar Demokratikoa, eskuinekoa, eta Mugimendu Hiritarra.Eslovakian, Eslovakia Demokratikoaren aldeko Higikundeak herrialdea hartzen ari zen eskuin joerari aurre egitea deitu zuen. Gobernu berriaren erreformek ez zituzten berehala emaitza onak eman.1991ko martxoan, 185.000 pertsona lanik gabe zegoen, eta urteak aurrera egin ahala askoz gehiago izango zirela kalkulatzen zen.

Txekia burujabea

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

1992ko hauteskundeetan, Txekiako Alderdi Hiritar Demokratikoa eta Eslovakia Demokratiko baten aldeko Higikundea atera ziren garaile, zein bere errepublikan. Federazio berriaren estatutuari buruzko negoziazioek ez zutenez aurrera egiten, txekiar eta eslovakiar buruzagiek elkarrengandik banatzea erabaki zuten, alegia, Txekoslovakia mapatik desagerraraztea eta haren ordez bi errepublika burujabe sortzea: Txekiako Errepublika etaEslovakiako Errepublika. Txekoslovakiako lehendakari federalak,Václav Havelek, bere karguaren dimisioa eman zuen1992ko uztailean, Eslovakiako Biltzar Nazionalak errepublika honen burujabetasuna aldarrikatu ondoren. Eslovakiaren nahi nazionalak areagotuta,1993kourtarrilaren 1ean Txekiar Errepublika eta Eslovakia jaio ziren.

Václav Havel, Txekiar Errepublikako lehen presidentea.

1993an, Vaclav Havel bera izan zen Txekiar Errepublikako lehen lehendakaria, etaVáclav Klaus lehen ministroa.1994an, Txekiako Errepublika Bakerako Elkartean sartu zen, bloke sozialistako herrialdeak pixkana sartzeko NATOk sortutako erakundean, hain zuzen. Herrialdearen zorra inguruko herrialde komunista ohiena baino txikiagoa zen, eta atzerritarren inbertsioa, berriz, handienetako bat. Klaus lehen ministroak gidatu zuen erreforma ekonomikoa,pribatizazio kanpaina azkar batean oinarritua.1995ean, Txekiar ErrepublikaEkonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeko (OCDE) kide egiten zen lehen herrialde komunista ohia bihurtu zen.1996ko hauteskundeetan, sozialdemokratek aurrera egin zuten, eta Klausek Legebiltzarreko gehiengoa galdu zuen. Abenduan, Txekiako Errepublikak etaAlemaniak adiskidantza agiri bat izenpetu zuten. Agirian, Alemaniak barkamena eskatzen zuennaziekBigarren Mundu Gerran egin zituzten gehiegikeriengatik. Txekiar Errepublikak ere barkamena eskatzen zuen, gerraren ondoren hiru milioi alemaniar Sudeteetatik egozteagatik.

1997an zehar, diruaren debaluazioak kaos politikoa ekarri zuen. Alderdi Hiritar eskuindarra eta haren burua, Klaus, finantza talde jakin batzuei ezkutuko sariz laguntzeaz akusatu zituzten. Havelek Klausi kargua uzteko eskatu zion jendaurrean. Klausek azaroan aurkeztu zuen dimisioa etaJosef Tosovskyk hartu zuen haren lekua. Krisi ekonomikoaren batera,xenofobiak gora egin zuen, eta arrazismo ekintza bortitzak gertatu zirenijitoak bezalako gutxiengoen aurka. Itxura denez, ekintza horiek biztanleriaren parte handi baten babesa dute.1998ko apirilean, Txekiako Errepublika NATOko kide bihurtu zen.

2004anEuropako Batasunean sartu zen.Václav Klaus politikari kontserbadorea izan zen lehendakaria 2003 eta 2013 bitartean, eta nahiz ez zen Europako Batasunaren zalea, Txekiar Errepublikari egokitu zitzaion2009ko lehenengo sei hilabeteetan Europako Batasunaren lehendakaritza. 2013ko martxotikMiloš Zeman da Txekiako presidentea.

Gobernua eta administrazioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekia ordezkaritza bidezko demokrazia parlamentarioa da. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Parlamentuak (txekieraz:Parlament České republiky) bi ganbera ditu: Diputatuen Ganbera (txekieraz:Poslanecká sněmovna), 200 eserleku dituena, eta Senatua (txekieraz:Senat), 81 eserlekurekin[5].

Banaketa administratiboa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Txekiako Errepublikaren banaketa administratiboa»

2000tik, Txekiako Errepublika 13 eskualde (kraje, singularrakraj), gehihiriburuaz (hlavní město), osaturik dago. Eskualde bakoitzak Eskualde Batzar bat du (krajské zastupitelstvo) etahejtman edo lehendakari bat. Pragan, eskumen hauek udalbatzak eta alkateak dituzte. Lehengo banaketa administratiboa, 76 barrutikoa (okresy, sing. –okres), 1999an aldatu zen.

(Matrikula)EskualdeaHiriburuaBiztanleria (2004)Biztanleria (2012)[6]
APraga hiriburua (Hlavní město Praha)1.170.5711.241.664
SErdialdeko Bohemia (Středočeský kraj)bulegoakPragan kokatuak1.144.0711.279.345
CHego Bohemia (Jihočeský kraj)České Budějovice625.712636.138
PPilsen eskualdea (Plzeňský kraj)Pilsen549.618571.709
KKarlovy Vary eskualdea (Karlovarský kraj)Karlovy Vary304.588303.165
UÚstí nad Labem eskualdea (Ústecký kraj)Ústí nad Labem822.133828.026
LLiberec eskualdea (Liberecký kraj)Liberec427.563438.600
HHradec Králové eskualdea (Královéhradecký kraj)Hradec Králové547.296553.856
EPardubice eskualdea (Pardubický kraj)Pardubice505.285516.411
MOlomouc eskualdea (Olomoucký kraj)Olomouc635.126638.638
TMoravia-Silesia (Moravskoslezský kraj)Ostrava1.257.5541.230.613
BHego Moravia (Jihomoravský kraj)Brno1.123.2011.166.313
ZZlín eskualdea (Zlínský kraj)Zlín590.706589.030
JVysocina (Kraj Vysočina)Jihlava517.153511.937

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2015ean Txekiak 10.553.843 biztanle zituen[2], 134 biztanle kilometro karratukodentsitatearekin. Biztanleriaren banaketa ez da berdina alde guztietan: Moraviako iparraldeko industria guneetan jende asko bizi da, eta beste leku batzuetan, berriz, Bohemiako hegoaldean, adibidez, oso jende gutxi. Biztanle gehienak hirietan bizi dira, % 73 2015ean[7]. Adineka, berriz, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 15,1, 15-64 urte bitartekoak % 66,4, 65 urtetik gorakoak % 18,5[7]. Bizi itxaropena 78,6 urtekoa da, 75,7 urtekoa gizonezkoena eta 81,8 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespena)[7].

Banaketa etnikoa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekiarrak dira gizatalde nagusia, biztanleen % 64,3.Moraviarrak % 5 dira etaeslovakiarrak % 1,4 (2011ko zenbatespena)[7]. Horiez gainera,poloniarrak,alemaniarrak,ijitoak,hungariarrak etaukrainarrak daude.

Hizkuntzak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekiera da hizkuntza ofiziala, biztanleriaren 95,4-k hitz egiten duena.Eslovakieradunak % 1,6 dira[7].

Erlijioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2011ko datuen arabera, % 34ateoak dira, % 10 katolikoak eta % 0,8 protestanteak; % 45ek ez zuen erantzun[8].

Hiri nagusiak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Praha
Praga
Brno
Brno
Ostrava
Ostrava

HiriaEskualdeaBiztanleria[9]Metropoli eremuko biztanleria

Plzeň
Plzeň
Liberec
Liberec
Olomouc
Olomouc

1.PragaPraga1 246 7802 300 000
2.BrnoHego Moravia378 327729 510
3.OstravaMoravia-Silesia eskualdea297 4211 164 328
4.PlzeňPilsen eskualdea167 472380 000
5.LiberecLiberec eskualdea102 113270 000
6.OlomoucOlomouc eskualdea99 471480 000
7.Ústí nad LabemÚstí nad Labem eskualdea93 747-
8.Hradec KrálovéHradec Králové eskualdea93 035-
9.České BudějoviceHego Bohemia93 883190 000
10.PardubicePardubice eskualdea89 467-
11.HavířovMoravia-Silesia eskualdea82 679-
12.ZlínZlín eskualdea76 010450 000
13.KladnoErdialdeko Bohemia70 178-
14.MostÚstí nad Labem eskualdea67 05895 316
15.KarvináMoravia-Silesia eskualdea59 627-
16.OpavaMoravia-Silesia eskualdea58 643-
17.Frýdek-MístekMoravia-Silesia eskualdea58 193-
18.Karlovy VaryKarlovy Vary eskualdea53 737-
19.JihlavaVysočina eskualdea50 760-
20.DěčínÚstí nad Labem eskualdea50 289-

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Pragako Finantza Gunea.

Txekia Europako herri industrializatuenetako bat izan daXIX. mendearen erdialdez geroztik. Bloke komunistaren baitan ere, TxekoslovakiaCOMECON (estatu sozialisten arteko ekonomia harremanak sendotzeko eta elkarren laguntza sustatzeko sortu zen erakundea, Europar Ekonomia Erkidegoaren parekoa) erakundeko potentzia industrial handienetakoa zen, etaAlemaniako Errepublika Demokratikoarekin lehiatzen zen teknologia handiko produkzioetan. Komunismoa erori zenean, Txekiak merkatukapitalistaren beharrizanetara egokitu behar izan zuen bere produkzio azpiegitura. Horrek sektore guztien birmoldaketa eta modernizazioa eragin zuen, eta aldaketa traumatikoa izan zen askotan. Hala ere, Txekiak Europa ekialdeko beste herrialdeek baino baldintza hobeagotan aurre egin zion prozesuari, bere teknika eta zientzia maila handiari esker.

Lehen sektorea

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2015ean, nekazaritza eta abeltzaintzak hartzen zutenbarne produktu gordinaren % 2,5[7]. Moraviako eta Bohemiako lur behereetan,laboreak etaazukre erremolatxa egiten dira batez ere, eta behi eta txerri hazkuntzak garrantzi handia du. Bohemiako ibarretan, berriz,zekalea etapatata egiten dira.Oloa pentsutarako erabiltzen da, etagaragarragaragardoa egiteko, batez ere. Izan ere, Txekia munduko garagardo ekoizle handienetakoa da. Laboreez gainera, azukre erremolatxa, patata,tabakoa,kalamua etalihoa egiten dira, eta baitamahatsa eta fruta ere, baina lekurik beroenetan bakarrik. Abere hazkuntzak ere garrantzia handia du, lurraldeko larre eremu eta pentsu produkzio handiei esker. Basoek lurraldearen laurdena hartzen dute, eta paper eta altzari fabrikak hornitzen dituzte.

Baina Txekiaren aberastasun handienetako bat beremea baliabideak dira:harrikatza,lignitoa,grafitoa etauranioa Bohemian, eta ikatza Moravian. Meatoki nagusiak Bohemiako iparraldean eta batez ere Ostravako ikatz arroan daude,Silesian. Gai horiez gainera,gas naturala,burdina,urrea,zilarra eta mea erradioaktiboak ustiatzen dira.

Industria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Ostravakosiderurgia lantegiak.

Industriak barne produktu gordinaren % 37,3 sortzen du[7]. Bi sektore nabarmentzen dira guztien gainetik: ehungintza, iparraldean, etasiderurgia, Silesian eta Bohemian. Eraikuntza mekanikoen sektorea ere oso aurreratua dago:zentral nuklearretako osagaiak egiten diraPilsenen, motorrakBrnon, gerrarako makinak eta tresnakVitkovicen. Industria kimikoa ere oso aurreratua dago,Ostravako eskualdean batez ere, eta garrantzi handikoa da, baita ere, nekazaritzako produktuen eraldatze industria, batez ere azukregintza eta garagardogintza (Praga etaPilsenen batez ere). Azkenik, oinetako eta larruzko produktuen fabrikak eta Bohemiako beira industria ospetsua aipatu behar dira.

Turismoa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Turismoa herrialdearen diru iturri nagusietako bat bihurtu da. Ekialdeko Europako beste herrialde batzuetan ez bezala,Errumanian edoJugoslavian, esate baterako, Txekian bakean gauzatu ziren erreforma demokratikoa eta herrialdearen zatiketa, eta horri esker turismoak ez zuen batere indarrik galdu, alderantziz baizik. Praga da, bertako kultura tradizioagatik eta hiriaren bikaintasunarengatik,turista gehien erakartzen duen lekua.

Azpiegiturak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Garraioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Aireportuak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ikusjatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.

Kultura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Literatura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Txekierazko literatura»

Txekiar idazleen artean, azpimarragarriak diraFranz Kafka,alemanez lan egin zuena, etaMilan Kundera,txekieraz etafrantsesez idatzi zuena.

Musika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Txekiako Orkestra Filarmonikoa munduko hoberenen artean dago. Bestalde,Antonín Dvořák (18411904) da musikagile klasikorik ezagunena.

Zinema

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Kirolak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. abEuskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak..
  2. ab Czech Republic: Regions and Major Cities. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2016-12-4).
  3. République tchèque: conditions climatiques. czech.cz (Noiz kontsultatua: 2016-12-4).
  4. Short Introduction to Czech History. lsa.umich.edu (Noiz kontsultatua: 2016-12-7).
  5. The Constitution of the Czech Republic. psp.cz (Noiz kontsultatua: 2016-12-9).
  6. Počet obyvatel v oblastech, krajích a okresech České republiky k 1.1.2012, Český statistický úřad
  7. abcdefg Txekia. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2016-12-5).
  8. Population by religious belief and by municipality size groups. Czech Statistical Office, czso.cz (Noiz kontsultatua: 2016-12-5).
  9. Txekiar Errepublikako udalerrietako biztanleria, 2013ko urtarrilaren 1ean Czso.cz

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola


Txekia Gaur egungoTxekiar Errepublikako eskualde historikoak
BohemiaMoraviaSilesia
1 Herrialdearen zati bat edo osoa ez dago geografikokiEuropan.2 Nazioartean ez dago guztiz onartua.3 Europatik kanpo lurraldeak ditu.
Europako banderaEuropar Batasuneko estatu kideakEuropako bandera

Alemania ·Austria ·Belgika ·Bulgaria ·Danimarka ·Errumania ·Eslovakia ·Eslovenia ·Espainia ·Estonia ·Finlandia ·Frantzia ·Grezia ·Herbehereak ·Hungaria ·Irlandako Errepublika ·Italia ·Kroazia ·Letonia ·Lituania ·Luxenburgo ·Malta ·Polonia ·Portugal ·Txekia ·Suedia ·Zipre

Sartzeko negoziatzen ari direnak:Albania ·Ipar Mazedonia ·Montenegro ·Serbia ·Turkia

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Txekia&oldid=9887715"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp