Turku
Turku
Åbo |
|---|
| Finlandiako udalerriak |
 |
|
| Administrazioa |
|---|
|
|
| Estatu burujabe |  Finlandia |
| Regional State Administrative Agency | South-Western Finland Regional State Administrative Agency |
| Finlandiako eskualdeak | Jatorrizko Finlandia |
| Alkatea | Minna Arve |
|---|
| Izen ofiziala | Turun kaupunki
Åbo stad
Або |
|---|
| Jatorrizko izena | Turku
Åbo |
|---|
| Posta kodea | 20000–20960 |
|---|
| Geografia |
|---|
| Koordenatuak | 60°27′06″N22°16′01″E / 60.4517°N 22.2669°E /60.4517; 22.2669 |
|---|
 |
 |
| Azalera | 245,63 km² |
|---|
| Altitudea | 0 m |
|---|
| Mugakideak | Pargas,Aura,Pöytyä,Mynämäki,Nousiainen,Rusko,Kaarina,Lieto,Raisio etaNaantali |
|---|
| Demografia |
|---|
| Biztanleria | 206.420(2025ekomartxoaren 31) |
|---|
| Dentsitatea | 840 bizt/km² |
|---|
| Informazio gehigarria |
|---|
| Sorrera | 1229 |
|---|
| Ordu eremua | UTC+02:00 etaUTC+03:00 |
|---|
| Hiri senidetuak | Florentzia,Varna,Kolonia,Bratislava,Gdańsk,Rostock,Göteborg udalerria,Aarhus,Konstantza,Szeged,Tartu,Bergen etaKharkiv |
|---|
| Hizkuntza ofiziala | finlandiera etasuediera |
|---|
| turku.fi |
Turku (finlandieraz) edoÅbo (suedieraz)Finlandiako kostaldeko herri garrantzitsu eta ezaguna da.
Turku izena antzinako ekialdeko eslavierazkotǔrgǔ izenetik dator eta "merkatu gunea" esan nahi du[1]. SuedierazkoÅbo izenak "ibai ondoko bizilekua" esan nahi du.
Finlandiako herririk zaharrena da eta luzaroan hiririk handiena ere izan zen, XIX mendean Helsinkik populazioan gainditu zuen arte.
Harri Aroko aztarnak aurkitu dira han; hala ere, lehen dokumentu idatziak 1229koak dira[2]. Urte hartan, Apezpikutegia oraingo herrigunera aldatu zen eta 1300ean,Katedrala sagaratu[3]. Erdi Aro guztian, Turkuko apezpikuak arteanSuediar Inperioaren ekialdeko lurrak bere baitan hartzen zituen, Inperio guztiaren hedaduraren erdia, gutxi gorabehera. Hiriburu estatusik ez bazuen ere, Finlandiako dukeen egoitza izan zen. 1640an, Finlandiako lehen unibertsitatea sortu zen, Turkuko Errege Akademia.
XIX mendearen hasieranFinlandiako Gerra izan zen eta 1809. urtean Fredrikshamngo Itunean hala erabakita FinlandiaErrusiaren eskuetan gelditu zen.Alexandro I.a Errusiakoak Turku urruti zegoela iritzitaFinlandiako Dukerri Handiko hiriburua Errusiatik gertuago egon zedinHelsinki eraikitzeko agindua eman zuen[4].
1827an izandako sute handi batek ia erabat suntsitu zuen Turku. Helsinki planifikatu zuen arkitekto beraren esku gelditu zen Turkuren diseinua ere,Carl Ludvig Engel arkitekto alemaniarra izan zen aukeratua.
1918an, Åbo akademia sortu zen, Finlandian suedieraz irakasten den unibertsitate bakarra. 1920an, finlandierazko unibertsitatea sortu zen: bi-biak Finlandiako bigarren eta hirugarren unibertsitate zaharrenak dira.
XX. mendean zehar, Turku Finlandiako mendebalderako atea izan zen.Stockholmekin eta mendebaldeko hainbat herrialderekin komunikabide egokiak izanik, gorakada nabaria izan zuen.Leningradorekin senidetu zen mendebaldeko lehen hiria izan zen.
2011n TurkuEuropako kultura-hiriburua izan zen.
Finlandiako hego-ekialdeko muturrean dago,Aura ibaiaren bi ertzetan. Turku hiria etaItsaso Baltikoaren artean uhartedi handi bat dago, 50.000 uharte inguru dituena etaUhartediaren itsasoa izenaz ezagutzen da.
Klimari dagokionez, kontinental hezea da, uda epelak ditu eta neguak hotzak dira, ohiko elurteekin.
 Datu klimatikoak (Turku)  |
|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
|---|
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 8.5 | 10.2 | 15.8 | 24.5 | 30.0 | 32.0 | 35.9 | 31.8 | 27.3 | 18.9 | 11.3 | 10.0 | ' |
|---|
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | -1.7 | -2.1 | 2.0 | 8.8 | 15.5 | 19.5 | 22.3 | 20.5 | 14.9 | 8.8 | 3.0 | -0.1 | 9.3 |
|---|
| Batez besteko tenperatura (ºC) | -4.4 | -5.2 | -1.6 | 4.0 | 10.2 | 14.5 | 17.5 | 16.0 | 10.9 | 5.9 | 0.8 | -2.6 | 5.5 |
|---|
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -7.3 | -8.3 | -4.9 | -0.2 | 4.8 | 9.3 | 12.6 | 11.6 | 7.2 | 3.2 | -1.6 | -5.6 | 1.7 |
|---|
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -34.8 | -32.9 | -23.7 | -10.9 | -5.8 | -1.5 | 1.8 | 0.2 | -5.2 | -15.0 | -19.8 | -33.8 | ' |
|---|
| Pilatutakoprezipitazioa (mm) | 61 | 42 | 43 | 32 | 39 | 59 | 79 | 80 | 64 | 78 | 76 | 70 | 723 |
|---|
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11 | 8 | 9 | 7 | 7 | 8 | 9 | 11 | 9 | 12 | 13 | 12 | 116 |
|---|
| Eguzki orduak | 40 | 75 | 134 | 204 | 284 | 276 | 287 | 230 | 155 | 89 | 38 | 27 | 1839 |
|---|
| Iturria: Climatological statistics for the normal period 1981–2010[5] |
Hiriaren jarduera ekonomikoaren gune nagusia Turkuko itsasportua da. Honetaz gain Zientzia Parke garrantzitsua ere badu, bioteknologia eta teknologia berrietan aritzen diren 300 konpainia iguru biltzen dituena.
Hiru unibertsitate daude:Turkuko Unibertsitatea, 1920an sortutakoa;Åbo Akademi Unibertsitatea, suedierazkoa eta 1918an sortua; etaTurkuko Ekonomia eta Enpresa zientzien Goi Eskola.
Hainbat jaialdi ere izaten dira, garrantzitsuena "Erdi Aroko merkatua" da. Finlandiako "Gabonetako hiria" ere kontsideratzen da Turku.Turkuko Musika Jaialdia etaRuisrock Rock JaialdiaEskandinabiako zaharrenetakoak dia.Down by the Laituri musika elektronikoaren jaialdia Europa iparraldeko handienetakoa da.
2011n TurkuEuropako kultura-hiriburua izan zen. Horrek bultzada handia eman zion hiriko bizitza kulturalari. Hainbat eskultura bitxi egin ziren: ezagunena "bitxilore" erraldoia da.
Hirian bi futbol talde daude:
- Turun Palloseura (TPS): Finlandiako zortzi Liga eta hiru Kopa eskuratu ditu. Egun, ordea, bigarren mailan dihardu.
- FC Inter Turku: 2008an Finlandiako liga irabazi zuen eta 2009an, Kopa.
Izotz hockeyak ere indar handia du eta bertako HC TPS taldea Finlandiako talde onenetakoa da: hamaika aldiz irabazi du Liga; halaber, 1994an Europako Kopa eta 1997an Europako Hockey Liga eta Superkopa irabazi zituen.
Bi kirolari ezagun jaio ziren han:Paavo Nurmi atleta olinpikoa etaJarkko Nieminen, Finlandiako tenislari onena. Lehenaren omenez, urteroPaavo Nurmi Marathon lasterketa antolatzen da.
Arte museoa.
Epaitegia.
Aura ibaia.
