Tektosilikatoaklurrazaleko mineral talderik ugariena da. Lurrazalaren %64a gutxienez tektosilikatoz osatua dago, batez erefeldespato etakuartzoz. Mineral hauekkolorgeak,zuriak edogris argiak izan ohi dira,inklusioetan salbu.
Egitura 3 dimentsiokotetraedroen sare infinito bat da, non lau erpinak partekaturik agertzen diren lotura sendoak osatuz.Silize-oxigeno ratioa beti da 1:2 eta horregatik talde honetako mineralek SiO2 formula orokorra izaten dute, beraren aldaera guztiekin. Si-en artekoaldarapen indarrak ekiditeko, tetraedroen artean hutsuneak daude: egitura irekia duela esaten da. Ezaugarri honen ondorioz,dentsitate baxuko minerala da tektosilikatoa, eta 4-6 arteko gogortasun erlatiboa du (adb.,kuartzoak beira marratzen du eta hori du propietate bereizgarrienetako bat).
Batzuetan Si4+ ioiak Al3+ ioiengatik ordezkatzen dira eta karga negatibo handiagoa sortzen denezkatioi handien sarrerekin konpentsatzen da[1]. Katioi horienkoordinazio-zenbakia 8 baino handiagoa izan behar du beti. Aluminioak posizio tetraedriko zein oktaedrikoa izan dezake, koordinazio zenbakia 4 badu ere (silizoak bezala), 6 koordinazio zenbakira hurbiltzen delako.
Tektosilikato guztiak, kuartzoaren taldekoak izan ezik,K,Na,Ca,Ba eta batzuetan beste katioi batzuk dituztenaluminosilikatoak dira, beraz. Anioi osagarriak F-, Cl-, S2-, CO32-, SO42-.
Bost azpitalde daude tektosilikatuen barruan: Kuartzoren taldea (SiO2 taldea), feldespatoena, feldespatoideena, eskapolitena eta zeolitena.
Talde honen oinarrizko egitura SiO2 formuladun tetraedroetan datza, etaelektrikoki neutroak dira. 9polimorfo natural ezberdin ezagutzen dira[2]:kuartzo baxua (α), kuartzo altua (β),tridimita baxua (α), tridimita altua (β),kristobalita baxua (α), kristobalita altua (β), koesita baxua (α),koesita altua (β) etaesitshovita.
Polimorfo hauek hiru kategoria estrukturaletan sailkatzen dira:
α-tik β-ra pasatzeko, mineralekenergia xurgatu behar dute, eta alderantziz; β-tik α-ra pasatzeko energia kopuru konstantean askatu behar dute. Ondorioz, α-tik β-rako aldaketa tenperatura igoera batekin batera ematen da eta β-tik α-rakoa, berriz, tenperatura jeitsiera batekin batera. Aipagarria da tenperatura baxuko formek simetria gutxiago dutela altukoek baino: adb, α tridimitak simetria gutxiago dauka β tridimitak baino.
Mineralaren izena mantentzen denean (adb., kuartzo baxua izatetik kuartzo altua izatera pasatzen denean),desplazamendu polimorfismoa egon dela esaten da. Hau da, atomoen arteko loturak apurtu beharrean, tetraedroak lekuz aldatu dira energia gutxi erabiliz. Alderantzizkoa gertatzen da mineralen izena aldatu dadin (adb., kuartzo altua izatetik tridimita baxua izatera pasatzen delarik). Kasu honetan, loturak apurtu egin dira berriak sortuz, eta honetarako energia handia behar izaten da.
Azpimarratu daiteke koesita eta estishovita dentsitate altuko polimorfoak direla, baita tenperatura handian daudenean ere.laban etabasaltoan aurkitzen dira, inoiz ezgranitoetan.
Feldespatoen formula orokorra (K+, Na+, Ca2+)AlSi3O8 da. Oso ugariak dira, eta arroka mota guztietan aurki ditzazkegu. 4 silikato tetraedroz osatuta daude; haietarik bi T2 deitzen dira, eta beste biak T1. T2 tetraedroek hiru dimentsiotako kate okerrak osatzen dituzte (ez dira, beraz,inosilikatoak) eta T1 tetraedroak aske geratzen dira.
Feldespatoak,aluminio atomo bateksilizio atomo bat ordezkatzen duenean sortzen dira.Exfoliazio ona dute, bikoitza; 90º ingurukoangelua osatzen duena T2 tetraedroek osatutako kateen arteko loturetan.
Feldespato baten formula jakiteko:
SiO2 x 4 = Si4O8; Al gehitu ezkero (Si-aren antzeko karga elektrikoduna):
Si4O8 + Al = (K+, Na+, Ca2+)AlSi3O8
Katioiak karga ezberdintasuna konpentsatzeko sartzen dira egituran.
Feldespatoak bi azpitaldetan banatzen dira: Feldespato alkalinoak eta Feldespato plagioklasak.
Alkalinoen barnean ere bi mineral familia topatzen ditugu,Feldespato potasikoa ((KAlSi3O8) etaAlbita (NaAlSi3O8). Biak hala biak sortzen dirasoluzio solido sinple eta mugatuan; tenperatura altuanbibrazio termikoa jasaten dute atomoek eta haien erradioa, bibrazioaren ondorioz, handitu egiten da.
Hori dela eta, tenperatura jeisten doan heinean, atomoek haien jatorrizko erradioa berreskuratzen dute eta ordenatuz doaz (Al-ek migratu egiten du), mineral ezberdinak sortuz. Ondoren ikusiko ditugun hiru KFs (Feldespato potasiko) motak, magmaren hozteabiaduraren menpekoak dira.
Prozesupolimorfiko hauen ondorioz sortzen diramaklak. Aipagarria da, bestalde, tenperatura jakin batetik behera, eta mineralen konposiziokimikoaren arabera,exoluzio/desnahasteak sortzen direla. Haien barnean koka ditzazkegu, alde batetik,exoluzio lamelak eta bestetik,pertitak etaantipertitak.
Plagioklasaksoluzio solido akoplatu eta mugatuan sortzen dira. Bi muturreko mineralogien artean kokatzen dira:albitaren (NaAlSi3O8) etaanortitaren (CaAl2Si2O8) artean. Plagioklasa bat anortitatik edo albitatik hurbilago egotea, haren mineralogian dagoenkaltzio edosodio kantitateak baldintzatzen du.
Orokorrean, mineral hauek Si gutxi dute, eta beraz, arrokamafikoetan (basikoetan) topatzen ditugu. Bestalde, haienmakla polisintetikoengatik dira bereizgarriak, berezikimineralogia optikoan.
Hasieran kaltzio ugari duten plagioklasak kristalduko dira (anortitatik hasita), gero eta sodikoagoak bilakatu arte (albitarekin amaituz). Hala ere, Na ioiek ez dituzte Ca guztiak ordezkatzen, eta ondorioz,zonazioa deituriko fenomeno bat agertzen da mineraletan. Esaten da mineralzonatuak direla.
Tenperatura jeitsi ahala, ez-nahasgarritasun hutsuneak sortuko dira kristaltzea adieraztean duengrafikoan. Izan ere, tenperatura jeisteak ioien bibrazioa gutxitzen du eta beraz, haien benetakoerradiora itzultzen dira. Eta jakina, Ca2+ eta Na+-ek ez dute erradio berdina. Ondorioz,exoluzio lamelak etalabradoreszentzia agertzen da kristaldutako mineraletan.
Mineral arraroak dira, baina garrantzitsuak. Feldespatoen antzeko egitura dute, baina hauek baino heren bat SiO2 gutxiagorekin:magma hiperalkalinoetan topatzen ditugu (hau da, SiO2 gutxi eta Na asko duten magmetan). Hori dela eta, feldespatoideakez dira inoizkuartzoarekin batera agertuko. Hala egingo balute, elkarrekin erreakzionatuko lukete feldespatoak emanez. Beraz, betiarroka ultrabasikoetan agertzen dira.
Feldespatoideen formulak ateratzeko:
Feldespatoen formularen antzeko formula duten mineralmetamorfikoak.
Zeolitak silikato hidratatuak dira: armazoia Na, Ca eta K-dun aluminio silikatuzkoa dute, eta ura egiturako hutsune zabaletan kokatzen da[3]. Ur molekulek lotura ahula dute egiturarekin; tenperatura igotzean, H2O-a kanporatua da etamika edoanfibola bezalako beste silikatuak ez bezala, egitura ez da desegiten fenomeno hori gertatzean. Estrukturak, desegiteko, 600 °C-tik gorako tenperaturenpean egon beharko luke.
Zeolita bat atzera uretan sartu ezkero, berrizhidratatu daiteke, eta horregatik dira hain baliotsuakhidrokarburoenindustrian:petrolio errefindegietan, zeolita ura hidrokarburoetatik banatzeko erabiltzen da. Izan ere, soilik uraren molekula txikiak dira zeoliten hutsune estrukturaletatik pasatzen, hidrokarburoen molekula organikoak handiegiak baitira. Horrela, bi sustantziak banatzea lortzen da.
Zeolitek 40 aldarte natural dauzkate, eta 600 artifizial.
Hauek dira tektosilikatuen barnean sailkatzen diren mineral batzuk:
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q1277475
Multimedia:Tectosilicates /Q1277475 | Silikatoak | |
|---|---|---|
Nesosilikatoak ·Inosilikatoak ·Sorosilikatoak ·Ziklosilikatoak ·Tektosilikatoak ·Filosilikatoak | ||