XX. mendeko zuzendari eraginkorrenetakoa da, zinema erabat berritzailea egin baitzuen. Haren film gehienak literaturako lanetan oinarriturik daude eta istorio laburra badute ere, oso argiak eta zorrotzak dira. Teknikoki biziki landuak,pop zeinmusika klasikoa nahasten dira.
Zinema eta argazkilaritzaz gain,xakea, musika,jazza batez ere (Taft Swing Band izeneko taldean bateria jo zuen) gustuko zituen. Zaletasun horiek guztiek haren bizitzan eta lanetan eragin nabaria izan zuten.
Kubrick bere ibilbidearen gailurrera iritsi zen2001: A Space Odyssey (1968) eta beste lanekin. Urte pare bat geroago,A Clockwork Orange (1971) egin zuen zen, sektore kontserbadoreenen kritikak jaso zituena,Britainiar Uharteetan zinemetatik atera zuten arte; kultuko filmtzat hartzen da.Napoleonen bizitza egokitzeko egindako proiektuak porrot egin zuelarik, izaera historikoko film bat egin zuen Kubrickek,Barry Lyndon (1975). Zuzendariak estilo ariketa bat egin zuen film hartan, edertasun bisual handikoa, eleberri historiko bat egokituz. Ez kritikak ez ikusleek, ordea, ez zuten ontzat hartu.
1980ko hamarkadaren hastapenetan, eleberri baten moldaketari ekin zion Kubrickek:Stephen Kingen eleberrian oinarritutakoThe Shining (1980). Beldurrezko filma, une gogoangarriz betea, konposizioarekiko eta kolorearen erabilera psikologikoarekiko gustu onekoa etaJack Nicholsonen interpretazio gogoangarri batekin, erabateko arrakasta izan zuen. Zazpi urte igaro ziren hurrengo filma aurkeztu zuten arte, bere ibilbideko azken aurrekoa,Full Metal Jacket (1987). Lan hartan, Kubrickek gerra zinemara jo zuen bereantibelizismoa nabarmentzeko, estatubatuarrekVietnamgo gerran izandako esperientziatik abiatuta. Garai hartan bilakatu zen, gainera, Kubrickkultuko pertsonaia bat,mito bizidun bat. Haren obraren lehen azterketa lanak agertzen hasi ziren, hedabideek etxean giltzapetuta bizi zen jeinu paranoiko gisa aurkezten zuten bitartean.
Hil baino lehentxeago, 1999an, azken lana estreinatu zen,Eyes Wide Shut, nonTom Cruise etaNicole Kidman protagonista ziren erotismoz eta probokazioz beteriko kontakizun batean,New Yorkeko goi mailako bikote baten hipokrisian islatutako egungo gizartearen parodia batean. Filma estreinatu orduko hil zen zuzendaria, eta orrek gehiago elikatu zuen, oraindik,AEBetako zinema zuzendari garrantzitsuenetako baten mitoa.
Haren zinemaren ezaugarri nagusiak dira perfekzio teknikoa eta sinbolismo intelektual sakona. Oso zehatza izan zen bere filmetan, zertzeladarik txikiena ere kontrolatzen zuen, eta mugaraino eraman zituen eskura zituen baliabide zinematografikoak.
Stanley Kubrick1928ko uztailaren 26an jaio zenBronxen (New York, AEB), klase altuko familiajudu batean.[1][2]. Gazte-gaztetik erakutsi zuenmusikaren ―batez erejazza―,[3]xakearen[4] etaargazkigintzaren aldeko zaletasuna.[5] Zaletasun horiek eragina izan zuten gero haren zuzendari lanetan. Ikaslea zela,argazki batzuk saldu zizkionLook irudidun aldizkariari,[6] eta 17 urterekin bertan lana lortu zuen,Roosevelten heriotzagatik negarrez ari zen egunkari saltzaile bati ateratako argazki bati esker.[7] Lau urtetan zehar, garaiko pertsona ospetsuenen erreportaje grafikoak egin zituen, eta profesionalki errekonozimendua lortu zuen.[8]
Gaztetan,New Yorkeko Arte Modernoko Museora joaten zen askotan, baita Loew's Paradise zinemara ere, eta han sortu zitzaion zinemarako grina. Astiro,argazkilari lana utzi etazinemagintzan profesionalki aritzeko ideia landu zuen. Berarengan eragin handieneko zinema zuzendariak izan ziren ―zenbait aldiz aitortu zuen gisan―Max Ophüls zuzendaria, kamerarekin egindako lanagatik, etaSergei Eisenstein, muntaia teknikagatik.[11]
1951n, Kubrickek bere lehenfilm laburrak egin zituen:Day of the Fight,boxeo borrokaldi bati buruzko dokumentalzuri-beltzeko bat (bere filmografian gai horretara itzuliko zen),[12] etaFlying Padre,[13] dokumental bat hegazkinez herriz herri zebilen Fred Stadtmuellerelizgizonari buruz.[14] Bi urte geroago, 1953an, AEBetakoitsastarrensindikatuakThe seafarers dokumental laburra filmatzeko kontratatu zuen, sindikatuak marinelen alde eskaintzen zituen funtzioak eta onurak azaltzeko xedez.[15] Hiru film labur horiek bakarrik gelditu dira Kubricken lehen urrats haietatik, baina ikertzaile batzuen iritziz besterik egon zitekeen.[16]
Esperientzia haiek zinemagintzan murgiltzeko balio izan zioten, 1953anFear and Desire bere lehen zinta luzea filmatu baitzuen. Film honen oso kopia gutxi gordetzen dira, Kubrick bera arduratu baitzen, zuzendari gisa nolabaiteko estatusa eta aitorpena lortu zuenean, kopiak zirkulaziotik desagerrarazteaz, heldugabetzat jotzen baitzuen eta, bere hitzetan, «gaztaroko akats» gisa. Lurralde ezezagun batean borrokan ari densoldadu pelotoi baten istorioa kontatzen du filmak. Aurrez aurre dauden bi talde etsaiak aktore berberek interpretatzen dituzte, eta horrek erakusten du errealizazio horiamateurra zela oraindik. Hamar langile baino gutxiagorekin egin zuen eta bera arduratu zen ia lan gehienez;[17] bi lagunek eta lehen emazteak ―Toba Metz, 18 urterekin ezkondu zen harekin― lagundu zioten.[18]
Ez zuen arrakasta handirik izan, baina hurrengo lana finantzatzen lagundu zion:Killer's Kiss (1955),gangster baten alaba ezagutu eta harekin maitemindu denboxeolari baten istorioa kontatzen da intrigazko film horretan. Ruth Sobotka haren bigarren emaztea izan zenakrol bat izan zuen filman. Baliabide gutxirekin egin zuen, berriro ere, baina Kubrickekzuri-beltzezko argazkiekin zuen maisutasunakNBCko ekoizle James B. Harrisen arreta piztu zuen.[15] Filmak ez zuen batere arrakastarik izan eta kostuak berdindu ezinik atera zen zinema aretoen programaziotik.[19][oh 2]
Bere lankidetzatik sortu zen Harris-Kubrick ekoiztetxea,[22] KubrickenThe Killing filma finantzatu zuena 1956an.Film beltz klasiko bat da, Lionel Whiteren poltsikoko nobela batean oinarritua, etahipodromo batean gertatutako lapurreta baten prestaketa eta garapena kontatzen ditu. Filma 24 egunez eta aurrekontu labur batez egin bazen ere,[23] Kubrickek argiarekin zuen talentuak eta, berriro ere, zinema denboraren interpretazio perfektuak, ikuspuntu aldaketa etengabeekin, zuzendariaren konfirmazioa ekarri zuen eta Hollywoodeko handietako batzuen begiradak erakarri.[24] Horien artean,Kirk Douglas, Harris-Kubricken ekoiztetxearekin bost filmetarako kontratua sinatu baitzuen.[oh 3]
Taldearen lehen filmaPaths of Glory (1957) izan zen. Douglas bera protagonista izan zen, Dax koronelaren paperean:Lehen Mundu Gerran, etsaiaren aurrean koldarki jokatzeaz salatu zituzten soldaduak defendatu behar zituen. Gerraren aurkako aldarri argi batez, benetako gertakari batean oinarriturik zegoela, gerraren zentzugabekeria iradokitzen zuen, ez polemikarik gabe, ordea:[26]Frantzian,Frantziako armadaren aurkako erasotzat hartu zuten eta 1974ra arte debekatuta egon zen filma eta Suitzako armadak ere zentsura ezarri zion 1970era arte.[27] Film hartan, bere alderik gizatiarrena eta sentikorrena erakutsi zuen Kubrickek, inoiz egin den amaierarik hunkigarrienaz.[28] Filma egiten ari zela, hirugarren eta azken emaztea ezagutu zuen, Christiane Harlan, filmean paper txiki baina gogoangarri bat jokatu zuena. Harlanekin ezkondu 1958an eta bikotea 40 urtez egon zen elkarrekin, 1999an hil zen arte. Alabaordeaz gain, bi alaba izan zituzten elkarrekin: Anya Renata (1959ko apirilaren 6a - 2009ko uztailaren 7a) eta Vivian Vanessa (1960ko abuztuaren 5a).[29]
1960an,Kirk Douglasek Kubricken hurrengo filma ekoitzi zuen,Spartacus.Anthony Mann zuzendariari eman zion hasieran filmaketa, baina Douglasen eskaerak onartu nahi izan ez zituenez, azkenik Stanley Kubricken esku utzi zuen lana. Garai hartan, Stanley Kubrickek eten berria zuenMarlon Brandorekiko lankidetza,One-Eyed Jacks filmatzeko. Kubrickek onartu eta amaitu egin zuen filma, jakinik aurrekontu handiko ekoizpen honetan lan egiteko izango zituen mugak eta guzti horrek bultzada handia emango ziola bere zuzendari ibilbidean.[30]Gidoiaren gaineko kontrolik ez izan arren, Kubrickek oso lan duina osatzea lortu zuen, publikoak eta kritikak aintzat hartu zutena, lauOscar sari eman baitzizkioten etazinemaaretoetan lortutako lehen arrakasta izan baitzen.[oh 4] Hala eta guztiz ere, liskar ugari izan zirenSpartacus filmatzen zen bitartean. Kubrick kexu zen alderdi artistikoen gaineko kontrol osoa ez izateaz, ekoizpenean zehar etengabe inprobisatu nahirik. Kubrick eta Douglas ez ziren bat etortzen gidoiaren interpretazioaz, Douglas bere onetik atera zen hasierako 30 minutuetatik bere lerro guztiak, bi izan ezik, moztu zituenean Kubrickek.[33] Arazoak gorabehera, filmak erakutsi zion Kubricki, azken finean, ekoizpen hain arazotsuaz hainbeste egin bazitekeen, edozer lor zezakeela.[34] Filmak Kubricken eta Douglasen arteko lan harremanaren amaiera markatu zuen.[oh 5]
Industriaren onarpenaz, askatasun handiagoarekin eta Douglasekin lotzen zuen kontratua bertan behera utzi ondoren, 1962anLolita filmatu zuen,Vladimir Nabokoven eleberrian oinarrituta; idazleak gidoia idazten lagundu zion. Filmean, Humbert Humbertek (James Mason) Lolita nerabe erakargarri eta lotsagabe batenganako grina kontrolaezina duen gizon bat irudikatzen du: harengana hurbildu ahal izateko, neskatilaren amarekin ezkonduko da.Ingalaterran filmatu zuten,Warner Bros. ekoiztetxeak ezarritako baldintza batzuek hartara behartuta. Etxetik urrun egoteak, aldi berean, askatasun handiagoa eman zion zuzendariari. Hala, zinemanaturalista batetik ondorengo filmensurrealismorako inflexio puntua markatu zuen.[36]Peter Sellers aktorearen erregistroek txundituta utzi zuen Kubrick,[oh 6] eta filmatzean modu basatian inprobisatzeko bere lehen aukeretako bat eman zion, hiru kamerarekin filmatzen zuen bitartean.[39]Lolita filmak, eleberriak bezala,Estatu Batuetako sektorepuritanoen haserrea piztu zuen,apaiz batzuek filma ez ikusteko aldarriak ere zabaldu zituzten, nahiz eta edizio garaian Kubrick behartuta egon Humberten eta Lolitaren arteko harremanaren elementu erotikoaren zati handi bat ezabatzera, Nabokoven eleberrian agerian bazeuden ere.[40][41] Polemikak, baina, lanaren arrakasta komertziala areagotzeko balio izan zuen.[42] Berriro ere, maisulan bat lortu zuen Kubrickek, istorioak kontatzeko gaitasun bikaina erakutsi baitzuen.
Lolita egin ostean, Harris eta Kubrickek elkartea desegin zuten eta zuzendariak bakarka ekoitzi zituen bere hurrengo filmak. Horietako lehenbizikoa izan zenDr. Strangelove (1964),Gerra Hotzaren etaKubako misilen krisiaren garaian. Hasieran gaia seriotasunez lantzeko asmoa zuen arren, azkeneanumore beltzeko komedia bat egin zuen.[43] Terry Southern kazetaria kontratatu zuen, gidoiari azken ukituak eman eta benetako film beltz bat bihurtzeko, nahiz bideansexu aieru batzuk gehitu zituen.[44] Arrazoi politiko eta logistikoak kontuan hartuta, Kubrickek erabaki zuen filma ezin zitekeela Estatu Batuetan egin, etaIngalaterrara jo zuen berriro ere.[45]Peter Sellers aktoreak hiru pertsonaiaren papera egin zuen bertan.[oh 7] Arrakasta handia izan zuen, baina kritika biziki oldartu zitzaion «antiamerikarra» zela esanez,AEBetako defentsa sistemari buruz ematen zuen irudi txarragatik.[47] Horren ondorioz, KubrickekIngalaterrara aldatu zuen bizilekua, etaEstatuBatuetan gehiago ez bizitzea erabaki zuen.[48]
2001: A Space Odyssey filmeko Dave Bowman pertsonaiarenespazio jantzia.
Une hartatik aurrera, Kubricken lanak gero eta pausatuago agertzen joan ziren, tartean urte gehiago utzita. Etapa berri bat izan zen, bere filmek sakontasun intelektual handiagoa lortuko zuten eta, aldi berean, Kubricken estiloa gero eta perfekzionistagoa bihurtuko zen alderdi teknikoan. 1968an, Kubrickek bere karrerako lanik onenetako bat sinatu zuen:2001: A Space Odyssey. Eszenaratzearen edertasun plastikoagatik nabarmenduko zen filma, garai hartan aski gainbeherara etorria zenzientzia fikzioari duintasun arnas berri bat emanez. Kubrickek berrikuntza tekniko onenak izan zituen eskura, eta inoiz ez bezalako trukaketa etaefektu berezi edo optiko ugari erabili zituen.Oscar sari batek aintzatetsi bazituen ere, ekoiztetxea ia erreka joarazi zuten.[49] Alabaina, filmaren arrakasta komertzial ikaragarriak enpresa salbatu zuen eta Kubrickek bere zigilua jarri zion zinemaren historiako lan moderno eta arriskutsuenetako bati. Hainbeste gai funtsezko jorratzen zituenez ―giza espeziearen bilakaera,bakardadea,heriotza,hilezkortasuna edoadimen artifiziala, aurrea hartuz, luzaz gainera, ekoizpen berriagoei―, mundu osoan kultuzko lan bihurtu zen filma, eta ospea denborarekin hazten joan da,[50][51] kritikari gutxi batzuk handiuste bat zela eta muturreko estetizismo bat landu zuela salatu bazuten ere.[52][53]
Filmak ez zuen soilik goratu nahi izan garai hartan bazterreko generotzat hartzen zen zientzia fikzioa ―estralurtarantropomorfiko etaplater hegalarietara mugatzen zena― baizik ereparabola ausart bat azaldu, bi milioi urteko denbora tartean gizakiak izandako eboluzioaz.[54] FilmaArthur C. ClarkerenThe Sentinel (1951) kontakizun labur batean oinarrituta eraiki zen; Kubrickek 1964an irakurri zuen, eta, urte berean, Clarkerekin batera, filmaren hasierako gidoia eraikitzen hasi zen.[55] Keir Dullea, Gary Lockwood, William Sylvester eta Douglas Rain ―HAL 9000 ordenagailuaren ahotsa― izan zituen protagonista. Horrez gain, Harry Lange ingeniari alemaniarra ere kontratatu zuen diseinatzaile gisa,NASAn lan egiten zuena, ekoizpenak ahalik eta errealismorik handiena izan zezan.[56] 1966an, Kubrickek filmatuak zituen estudioetan aktoreekin egin beharreko eszena guztiak. 1968an amaitu zirenefektu bereziak. Hasierako aurrekontua 5,5 milioidolar baldin bazen, harrez gero 10 milioira goratua zen. Edizio aretoan ezarri zuen, hala ere, Kubrickek filma honen eta bere aurrekoen arteko mugarria: 141 minutuko iraupen batean, 40 minutuko elkarrizketa baino ez dago, eta, gainera, narratzailerik gabeko lehen filma izan zen.[49] Aurrekaririk gabeko efektu bereziekin ―Kubrickek berak diseinatuak etaDouglas Trumbullek exekutatu eta gainbegiratuak― eta bere buruarekiko konfiantza itsuarekin, Kubrickek azkenean zinemaren historiako filmik konplexu, abangoardista eta arriskutsuenetako bat egin zuen.
Musika da beste alderdi aipagarri bat, Kubrickek ere ekarpen garrantzitsuak egin baitzituen atal horretan ere. Alde batera utzi zuen Alex Northek konposatutako soinu banda ―aurrezSpartacus filmaren musika egin zuen―, eta horren ordez konposizio klasikoak baliatu zituen edizio aretoan. Erabilitako partituren artean,Johann Strauss edoAram Katxaturianez gain, KubrickekGyörgy Ligetihungariar konpositorearen musika abangoardista erabili zuen, mundu mailan zuen ospea izugarri bultzatuz.[57] Film honekin, Kubrickek bereOscar sari bakarra (efektu berezien diseinuagatik)[58] eta biBAFTA sari irabazi zituen, besteak beste.[59]
Garai hartan, Kubricken lagun batekAnthony BurgessenA Clockwork Orange eleberria oparitu zion. Kubrickek liburua dena jarraian irakurri zuen etaMalcolm McDowell aktorea etorri zitzaion burura Alex protagonistaren papera antzezteko. Istorioak Alex gaztearen abenturak azaltzen ditu,satira gisa,denbora pasa gisa hartzen dituenabortxaketa, muturrekobortizkeria etaBeethovenen musika. Filmak eleberrian erabilitako ingelesaren eta errusieraren nahasketak jaso zituen, «Nadsat» izeneko kalekoak.[oh 8][60] Txikizioak, indarkeria eta sexu erasoak etengabekoak dira.Gauzak, baina, kontrolpetik aterako dira, eta Alex gaztearen jokabidea zuzentzen saiatzeko «Ludovic» prozesua martxan jarriko dute agintariek.
Zuzendariak Ingalaterran bilatu zituen kokalekuak arkitektura garaikideko aldizkarien bidez, eta hirudekoratu baino ez zituen eraikiBorehamwoodeko estudioetan: Korova taberna,espetxea eta idazlearen etxekokomuna.A Clockwork Orange filmak berrikuntza batzuk aurkeztu zituen alderdi teknikoan, hala nolalente azkarragoak, eskukokamera arinak eta Sennheiser Mk 12 mikrofonoak,[61] jada eszena bizian grabatutako elkarrizketa berriro grabatu beharrik ez izatea aukera ematen zutenak. Halaber,argiztapen ekipo berriak baliatuz, Kubrickek kamera edozein norabidetan biratu zezakeen, gelan ekipo luminoteknikoren bat harrapatu beharraz kezkatu gabe; emakumearen eta katuen eszena horren adibide ona bat da.
Film batekErresuma Batuan inoiz ikusi gabeko zalaparta piztu zuen, bai edukiaz, bai ikusleengan izandako eraginaz. Kritikariak erabat banatu ziren, eztabaida publikoak sortuzprentsa idatzian,telebistan etairratian.[63] Eztabaida publikoa gutxi balitz bezala, garai hartan gertatutako delituak, baita hilketa bat ere, sartu ziren tartean, Ingalaterrako prentsaren erabateko arreta piztuz, itxuraz filmeko eszenak errepikatzen zituzten edo, kasuren batean, protagonisten antzera janzten ziren gazteek eginak. Horrek eztabaidan presioa areagotu zuen, hainbesteraino ezen KubrickekWarner Bros banatzaile berriari eskatu baitzion, 1973an,Erresuma Batuko aretoetan filmaren erakustaldi publikoak bertan behera uzteko. Horrela, 2000. urtera arte iraun zuen «isilaldi» horrek.[64][oh 9]
Filmak zazpiBAFTA sari lortu zituen, film onenarena barne, biUrrezko Globo sari etaOscar sarietarako 4 izendapen, besteak beste. Agian, Kubrickek zinta honekin lortu zuen arrakastarik garrantzitsuena izan zen kontratu on bat egiteaWarner Bros.ekin bere filmen kontrol osoa ziurtatzeko, maila teknikoan eta, batez ere, artistikoan, baita banaketan ere. Izan ere, filmak zinema aretoetan arrakasta handi bat ukan zuen: 2 milioi dolarreko inbertsioa eginda, 40 milioi dolar irabazi ahal izan zuen, eta horrek bidea ireki zion zuzendariari kontratua izenpetzeko.[66] Kubrickek, gainera, irabazien % 40 inguru jasotzen zuen, eta horretarako, aretoen datu base bat sortu zuen, non mota horretako autore filmek aukera komertzial hobeak zituzten.
Stanley Kubrick,Barry Lyndon filmaren grabazioan (1975).
Barry Lyndon filma izan zen terrorezko zinemagintzan Kubrickek egin zuen lehen urratsa.Napoleon film amaitu gaberako egin zuen aurrekoizpen lanak lagundu zion hurrengo produkzio horren oinarriak ezartzen, 1975ean.M. Thackeray idazlearenThe Luck of Barry Lyndon (1844)viktoriar eleberrian oinarritua egin zuen.Ryan O'Neal etaMarisa Berenson ditu protagonista, eta XVIII. mendeko Europako mutil gazte baten igoera eta erorketa azaltzen ditu. Berriro ere, Kubrickek xehetasun txikienetan jartzen zuen arreta nabaria izan zen filmaren prozesuan. Viktoriar garaiko arte liburuak eta dokumentuak erabili zituen lokalizazioak aurkitzeko; objektuak, autoak edo jantziak egiteko, mende hartako arropa erabili baitzuen eredu gisa. Jatorrizkojoskintza teknikak jarraitu ziren, 6 hilabetez lan egin zuten 35 jostun kontratatuz.[67] Zuzendariak behin eta berriz eskatu zuenez, barruak kandelen argiarekin soilik filmatu ziren,Karl Zeiss etxearenlente berezi batzuei esker, f/0,7 irekiera maximoarekin, hastapeneko diseinuaNASAk egina zuena.[68] Marisa Berenson aktorearen arabera, aktoreak, gertuko harraldi batzuetan, batere mugitu gabe egon behar zuten, kameraren bistatik kanpo ez gelditzeko.[69] Gaur egungoemultsio etaerrebelatze teknikek zaharkituta utzi duteteknologia hori.
FilmaIrlandan egin hasi ziren, baina produkzioa arazotsua izan zen hasieratik, euri jasaz eta garai hartanIpar Irlandarekin zerikusia zuten borroka politikoz josia.[70] Gainera, KubrickekIRA talde armatuaren mehatxuak jaso zituen, filmean soldaduak irudikatzen zituztelakoIrlandako lurraren gainean britainiar bandera astintzen.[71] Irlandatik ihes egin zuen familiarekin batera,Dún Laoghairetikferry batean, gezurrezko nortasun bat erabilita, etaIngalaterran amaitzea erabaki zuen.[72]
Estatu Batuetako kritikak aspergarri eta klasikoegia zela esan zuen,[73] bainaOscar sarietarako zazpi izendapen jaso zituen, zuzendariaren aurreko edozein filmek baino gehiago, eta azkenean lau irabazi zituen, zuzendaritza artistiko onena, argazki zuzendaritza onena, jantzien diseinu onena eta musika partitura onena. Kubricken film gehienekin gertatzen den bezala,Barry Lyndon zintaren ospea handituz joan da urteen poderioz, eta gaur egun bere filmik onenetakotzat jotzen dute, batez ere zinemagileek eta kritikariek. Zenbait galdeketatan, inoiz egindako film onenen artean ageri da.[74][50][75]
Ahwahnee hoteleko zenbait barnealdeThe Shining filmaren Overlook hoteleko eredu gisa erabili ziren.
Beldurraren generoak gero eta zabalkunde gehiago zuela ikusita,Stephen King idazlearenThe Shining (1977) eleberriaren arrakastak bultzatu zuen Kubrick bere hurrengo filma eleberri horretan oinarrituta egitea. Gidoia berridatzi zuen Diane Johnson gidoilariarekin batera, eta emaitza 1980an gauzatu zen,The Shining filmarekin. Kubricken bertsioa liburuaren bariazio bat da, bereziki protagonistaren izaerari eta motibazioei dagokienez. Filma Elstree estudioetan filmatu zuten barrualdeei dagokienez,Borehamwooden, eta kanpoko harraldiakPortlanden (Oregon):Overlook hotelaren irudia hantxe birsortu zuten. Jack Torrance (Jack Nicholsonek antzeztuta) pertsonaiaren eraldaketa erakusten du filmak. Hotela itxita dagoenean, denboraldi artean, hotelaren zaintzailea da. Izaera gorabeheratsu batez hasten dena pixkanaka asaldura edo eromen bihurtzen da, emaztearen (Shelley Duvallek antzeztua) eta haurraren segurtasuna arriskuan jartzeraino.[76]
Kubrickek berrikuntza bat erabili zuen era trinkoan filma egiteko: «steadicam» edogiroskopio egonkortzaile bat, kamerari espazioan zehar mugitzeko aukera ematen ziona,bibraziorik sortu gabe. Horri esker, Torranceren semea (Danny Lloydek antzeztua) modu eraginkorrean filmatu ahal izan zuen bere plastikozkotrizikloan, hoteleko korridoreetan barrena, edo Nicholson, lorategikolabirintoan zehar ibiltzen.[77]
Musika, berriz ere, Wendy Carlosen esku geratu zen. Ostera, jatorrizko musikak bitarteko elektronikoz aldatu zituen,Hector Berlioz konpositorearenDies IraeErdi Aroko kantuaren moldaketa. Soinu banda osatzen duten beste konpositore batzuk diraGyörgy Ligeti,Béla Bartók,Krzysztof Penderecki eta XX. mendearen lehen laurdeneko banden konposizioak.[78] Publikoaren erantzun ona jaso zuen filmak zinema aretoetan, baina kritika zatituta geratu zen berriz ere. Stephen King eleberriaren egilearen iritziz, hasieran Kubrickek egindako egokitzapenarekin guztiz itsututa egon zena, filmak ez zuen eleberriaren benetako gaia sakontzen ―kutsu autobiografikoak ere bazituena.[79][80] 1987an, idazleak bere liburuaren egokitzapen berri bat egin zuen telebistarako.[81] Kubricken alaba Vivianek zintaren filmazioari buruzko dokumental bat egin zuen 1980an.[82]
Zazpi urte igaro behar izan ziren hurrengo filma agertu arte, 1987an, berriz ere gaibeliko bat hartuta,Vietnamgo Gerraren testuinguruan eta, ostera ere, eleberri baten egokitzapena eginda:Gustav HasfordenThe Short-Timers. Filmaren izenburua, ohi bezala, aldatu egin zen hizkuntza eta herrialde batetik bestera; izan ere, benetan zaila zen esanahi bikoitza itzultzea: alde batetik, fusiletakobala zorroak; eta, bestetik, hildako soldaduen gorpuak etxeratzeko erabiltzen zirenaluminiozkohilkutxak. Filmak bi zati ditu, argi eta garbi bereiziak: lehenik, soldaduen trebakuntzaParris Island itsas basean,Hego Carolinan; eta, bigarrenik, gerra,VietnamgoHue hirian kokatua. Filmatzen ari ziren bitartean, Kubrickek gidoia berridazten joan zen, aldi berean, jatorrizko eszenak behin eta berriro aldatuz. Filma 1985-1986 artean filmatu zenIngalaterran (Britainia Handiko armadarenBassingbourneko basean,Enfieldeko estudioetan etaBecktoneko gas zentralean,Londresko ekialdean); estudioetako dekoratuen eraispen prozesua Hue hiri modernista birsortzeko erabili zuten, 66palmondo eraman zituzten bertara.[83]Matthew Modine,Vincent D'Onofrio, Adam Baldwin i Lee Ermy dira filmaren protagonistak.
MusikaAbigail Meadek ―Vivian Kubricken ezizena― idatzi zuensintetizadore bat erabiliz. Kubrickek 1962-1968 aldiko arrakasta zerrendetara jo zuen, eta bertan sartu zituen, besteak beste, Johnny Wright,The Rolling Stones,Nancy Sinatra eta The Trashmen taldeen kantu arrakastatsu batzuk.
FilmaOliver StonerenPlatoon (1986) zintak arrakasta itzela izan eta urtebetera estreinatu zen arren, kritika aski onak jaso zituen[84] eta erantzun beroa zinema aretoetan.[85]
Kubricken azken filma izan zenEyes Wide Shut (1999),Arthur SchnitzlerrenTraumnovelle eleberrian oinarrituta. Jatorrizko istorioa XIX. mendekoVienan kokatuta dago, baina filmaNew York garaikidean kokatzen da. Harfordtarren bizimodua azaltzen du: itxuraz, elkarrekin zoriontsua bizi den goi mailako bikotea da, baina intimitate une batean adierazitako ametsek etafantasia sexualek harremana ezegonkortzen hasi dira. Harfordtarren rolak jokatzeko, bizitza errealeko benetako bikote bat hautatu zuen Kubrickek, garai hartako Hollywoodeko bi izar handi,Tom Cruise etaNicole Kidman; bigarren mailako paperetarako,Sydney Pollack eta Marie Richardson kontratatu zituen.Lolita filmaz geroztik beste guztietan bezala,Ingalaterran filmatu zen, baita kanpo harraldietan ere, New Yorken egindako harraldi generiko batzuk albora utzita. Azken emaitza Kubricken ohiko birtuosismoaren erakustaldi bat izan zen, koloreekin eta argiarekin biziki jolastuz, batez ereargi artifizialarekin, sentsazio batzuk indartzeko, filmaren errebelatzea behartzeraino, irudiari nahi zuen aura ematearren.
Soinu bandan denetarik sartu zuen Jocelyn Pook konposatzaileak;György Ligeti,Franz Liszt,Chris Isaak,Dmitri Xostakovitx eta beste askoren lanak. Ia 12 urte igaro zirenez bere aurreko filmaren estreinalditik, ikusmin handia sortu zuen ikus-entzuleengan, hein batean hedabideetan Kubricken bizi ohiturei buruz zabaldu ziren zurrumurruengatik, bereziki bere ustezkomisantropiagatik.[86] Filmak berriz ere polemika sortu zuen, AEBetarako bertsioan jaso zuenzentsuraren inguruan, non digitalki gunegenitalak estali baitzizkieten aktore figurante batzueiorgia batean. Hasieran, filma epel samar jaso zuten kritikaren sektore batzuek, eta gogotsu beste batzuek, berezikiFrantziako kritikak, atzerriko film onena izateko izendatua izan baitzen 2000. urtekoCésar sarietan.[87]
1980ko hamarkadan zehar eta 1990eko hamarkadaren hasieran, Kubrick lanean aritu izan zenBrian Aldiss idazlearekin, hark idatzitako «Supertoys Last All Summer Long» ipuina hiru ekitaldiko film batera egokitzeko.Maitagarrien ipuinfuturista bat zen behar zen, ume beten antza eta portaera duenrobot bati buruzkoa, etaPinotxoren antzera benetako «mutiko» bihurtu nahi zuena.
Steven Spielbergengana hurbildu zen 1995ean Kubrick,A.I. Artificial Intelligence proiektuaren gidoiarekin, hark zuzentzen bazuen Kubrickek ekoizpena egiteko asmoarekin.[84] Kubrickek telefonoz eztabaida luzeak izan omen zituen Spielbergekin filmaren inguruan, eta, Spielbergen arabera, une batean Kubricken esan omen zuen gaia Spielbergen sentsibilitateetatik gertuago zegoela, berearenetik baino.[88]
Kubricken bat-bateko heriotzaren ondoren, 1999an, Kubrickek eta bere idazleek utzitako zirriborroak eta oharrak hartu zituen Spielbergek, eta gidoi berri bat osatu zuen. Kubricken ekoizpen unitatetik geratzen zenarekin elkartuta,A.I. Artificial Intelligence (2001) filma zuzendu zuen,[89] Kubricken betidaniko ekoizle (eta koinatu) Jan Harlanek ekoitzia.[90]
2001: A Space Odyssey filmari jarraituz,Napoleonen bizitzari buruzko film bat egitea pentsatu zuen Kubrickek.Korsikar buruzagiaren bizitzarekin eta «autosuntsiketarekin» liluratuta,[91] Kubrickek denbora asko eman zuen filmaren garapena planifikatzen eta Napoleonen bizitzari buruzko bi urte inguruko ikerketak egin zituen, ehunka liburu irakurriz eta bere memoria eta iruzkin pertsonaletarako sarbidea lortuz.[92]
Kubrickek gidoi bat idatzi zuen 1961ean, eta «epopeia handi» bat egitea pentsatu zuen, 40.000 infanteriako eta 10.000 zalditeriako soldadurekin.[93] Filma aurreprodukzioan murgilduta zegoen eta filmatzen hasteko prest, 1969an,Metro-Goldwyn-Mayer ekoiztetxeak proiektua bertan behera utzi zuenean. Proiektua baztertzeko arrazoi ugari aipatu ziren, besteak beste, filmaren aurrekontua, Metro-Goldwyn-Mayer etxearen jabetza aldaketa, eta Napoleoni buruz 1970ean kaleratutakoWaterloo sobietar filmak ukan zuen harrera eskasa.[91] 2013an, Steven Spielbergek iragarri zuen Kubricken jatorrizko gidoian oinarritutakoNapoleon garatuko zuela, telebistako miniserie gisa.[94][95]
Bere familiarentzat eta filmeko izarrentzatEyes Wide Shut filmaren azken mozketa bat proiektatu eta sei egunera, 1999ko martxoaren 7an, Kubrick, ustekabean,bihotzekoak jota hil zen, lotan zegoela, 70 urte zituelarik. Harenhileta bost egun geroago egin zen Childwickbury etxean, lagun hurkoak eta senitartekoak bakarrik zirela, guztira 100 pertsona inguru. Hedabideak sarrerako atearen kanpoaldean kilometro bateko distantziara eduki zituzten.[96]
Alexander Walker zinema kritikariak, hiletara joan eta gero, azaldu zuen «familiaren agurra ... ia piknik ingeles bat bezalakoa» izan zela,biolontxelo,klarinete eta abeslariekin, Kubrickenkonposizio klasiko gogokoenetako askoren musika emanez. Kaddish, doluz eta beste testuinguru batzuetan esan ohi denjuduenotoitza, errezitatua izan zen. Hil-ohar gutxi batzuek haren jatorri judua aipatu zuten.[97]
Goraipamenak zituztenen artean egon zirenSteven Spielberg,Nicole Kidman etaTom Cruise, besteak beste. Haren zuhaitz gogokoenaren ondoan lurperatu zuten, etxaldean. Hari eskainitako liburuan, Christiane emazteakOscar Wilderen aipu kutunetako bat jaso zuen: «Zahartzaroaren tragedia ez da norbera zaharra izatea baizik eta gazte izatea».[98]
Kubrickek zinema garaikidean izan duen eragina izugarria da, eta zaila da bere dimentsio osoan definitzea. Haren lanari eskainitako liburu sorta amaigabe bat dago; haren bizitzari buruzko telebistakodokumentalak eta, oro har, hedabideetakosaiakerak zenbatezinak dira; bizirik zegoela arrakasta handi ugari lortu zituen zinemaren arloan; eta industria zinematografikoaren barruanzuzendariarenstatu quo indartzeko ekarpen sakona egin zuen.
Kubrick biziki borrokatu zen bere filmen gainean erabateko kontrola lortzeko, bere ikuspegi zinematografikoa ez zezan beste ezerk lainotu, soilik koherentzia artistikoak.[99]Zinemako ikasketa formalik egin gabea bazen ere, filmen ekoizpenaren etapa bakoitzean parte hartu zuen,teknikak etalanbidea ikasiz, prozedura tekniko berritzaileak (efektu bereziak, filmazio sistema,kamera berriak,fokuak, argiak etalenteak) eta narratiboak txertatu zituen, zinemagintzari zenbait urteren aurrerapena egiteko aukera zabalduz.[100]
Erabakigarria izan zen Kubrick, halaber, zuzendu zituen filmensoinu bandak itxuratzeko lanetan. Joera berritzaileenei aurrea hartuz, unean uneko filma girotzen zen garaiko musikaren berrikuspen entziklopedikoa egiteaz gain, elektronikaren ekarpenak erabili zituen era intentsiboan,musika elektronikoa nagusiki eremu esperimentalean baino aplikatzen ez zen garaian.[101]
Bere filmek Kubricken interes intelektualak jasotzen zituzten, gizakiari buruzko hausnarketak eta ingurunearekiko etengabeko borroka, fisikoa, soziala, psikologikoa edometafisikoa.Gizakiari buruz egiten zuen behaketan, distantzia zuhurra gordetzen zuen beti, eta kritikari batzuek leporatzen zioten hoztasunaren ordez, benetako interes etajakin-min zabal bat ukan zuen, ulertzeko pertsonaiaren jokabidea, kultura engranaje huts bat baino konplexuago den makineria sozial baten pieza gisa. Gizaki bakoitzaren barruan bilatzen zituen modu jakin batean jokatzera bultzatzen zuten kodeak, historia aldatzeraino iritsi daitezkeenak.[102] Prozesu horretan, Kubrickek irudi ezin landuagoak sortu zituen, denboragabeak,herri kulturaren parte bihurtu direnak.
Kubricken beste ideia finko bat izan zen beti filmaren kalitatea zaintzea, azken xehetasunetaraino. Zuzendari gutxik bihurtu zuten ideia hori gai nagusi: filma ulertzen zuen pertsonaiaren inguruko ikaskuntza muturrekotzat, ikerketa sendo batean oinarrituta, eraman zuena filmaketak amaigabe luzatzera[103] eta prentsan proiektatzen zuen aura mitikoa areagotzera.
↑Zirkuaren jarraipenak aukera eman zion Kubricki bere gaitasun dokumentalak garatzeko eta mugimendu atletikoak kameran harrapatzeko; argazkiak lau orrialdeko hedapen batean argitaratu ziren maiatzaren 25eko zenbakirako, "Meet the People" izenburuaz. Ale berean, Risë Stevens opera kantariak haur gorrekin egindako lana dokumentatzen zuen bere kazetaritza lana ere jorratu zuen.[10]
↑Kubrickek berak uste zuen filma amateur baten saioa besterik ez zela izan, ikasle baten filma.[20] Hala eta guztiz ere, Alexander Walker zinema historialariaren ustez, filma «harrigarriki limurtzailea» da.[21]
↑DouglasekUnited Artists ekoiztetxeari jakinarazi zion ez zuelaThe Vikings filma (1958) egingo, baldin etaPaths of Glory filmatu eta hori egiteko 850.000 dolar ordaintzen ez bazioten. Kubrickek eta Harrisek bost filmeko akordioa sinatu zuten Douglasen Bryna Productions etxearekin, 20.000 dolarreko ordainsaria eta irabazien ehuneko bat onartuta, Douglasen 350.000 dolarreko soldataren ordez.[25]
↑Azkenean,Spartacus filma ekoiztea 12 milioi dolar kostatu zen eta 14,6 milioi dolar irabazi zituen.[31][32]
↑Douglasek adierazi zuen: «Ez zara pertsona atsegina izan behar talentu izugarria izateko. Kaka bat izan zaitezke eta talentuduna; alderantziz, munduko tiporik jatorrena izan zaitezke baina talenturik ez izan. Stanley Kubrick talentudun kaka bat da».[35]
↑Filmaketan asko hurbildu ziren, antzekotasun asko erakutsiz; biek behar baino lehenago utzi zuten eskola, jazz bateria jo zuten, eta argazkilaritzarekiko lilura partekatzen zuten.[37] Sellersek geroago esango zuen: «niri dagokidanez, Kubrick jainko bat da».[38]
↑Kubrickek Seller lau paper ezberdin jokatzen filmatu zuen: «RAFekokapitain bat Burpelson Air Force baseari atxikia Sterling Haydenen Ripperjeneral zoroaren laguntzaile gisa; Estatu Batuetako presidente tentela; haren alemaniar segurtasun aholkulari makurra; eta B52bonbaketarikotexastar pilotu maltzurra»; alabaina, Texaseko pilotu gisa zuen eszena azken bertsiotik kanpo geratu zen.[46]
↑Izena errusieraz «nerabe» esateko atzizkitik eratorria da.
↑Hala eta guztiz ere, Kubrick ez zegoen ados 1970eko hamarkadaren hasieran Britainia Handiko hedabideetan zabaldutako prentsa txosten askorekin, filmak pertsona bat gaizkile bihur zezakeelakoan, eta argudiatu zuen: «indarkeriazko krimenak etengabe egiten dituzte gizartearen aurkako portaera erregistro luzea dutenek».[65]
↑(Ingelesez)«The 41st Academy Awards | 1969»Oscars.org | Academy of Motion Picture Arts and Sciences (web.archive.org) 2015-12-02 (kontsulta data: 2025-03-09).
↑(Ingelesez)«Awards Search - Bafta»British Academy of Film and Television Arts (web.archive.org) 2025-03-09 (kontsulta data: 2025-03-09).
_crop.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
