Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Senegal

Wikipedia, Entziklopedia askea
Senegalgo Errepublika
République du Sénégal
Ereserkia:Le Lion rouge(en)Itzuli
Goiburua: Un Peuple, Un But, Une Foi (Herri bat, Xede bat, Fede bat)

flag of Senegal(en)Itzuli

coat of arms of Senegal(en)Itzuli
 Kokapena munduan 
 Mapa politikoa 
 Mapa topografikoa 
Geografia
HiriburuaDakar
14°40′21″N 17°25′55″W
Azalera196.722 km² (87.)
Punturik altuenaNépin Cliff(en)Itzuli (531 m)
Punturik sakonenaOzeano Atlantikoa (0 m)
KontinenteaAfrika
MugakideakMauritania,Mali,Ginea,Ginea-Bissau,Gambia etaArabiar Liga
Administrazioa
Gobernu-sistemapresidentzialismo
Senegalgo presidenteaBassirou Diomaye Faye
LegebiltzarraNational Assembly(en)Itzuli
Harreman diplomatikoakIkusi mapa Wikidatan
Zeren kide
ikusi
Demografia
Biztanleria16.876.720
Dentsitatea85,79 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagizonezko: 18
emakumezko: 16
Emankortasun-tasa5,09(2014)
Eskolaratu gabeko umeak1.921.575(2013)
Bizi-itxaropena67,146(2016)
Giniren koefizientea38,1(2018)
Giza garapen indizea0,511(2021)
Ekonomia
MonetaCFA libera (FCFA)
BPG nominala16.374.743.753,473 $(2017)
BPG per capita1.329 $(2017)
BPG erosketa botere paritarioa54.803.824.618 nazioarteko dolar(2017)
BPG per capita EAPn3.457,531 nazioarteko dolar(2017)
BPGaren hazkuntza erreala6,6 %(2016)
Inflazioa2,1 %(2016)
Historia
Sorrera data: 1960
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+221
ISO 3166-1 alpha-2SN
ISO 3166-1 alpha-3SEN
Ordu eremua
Elektrizitatea230 V. 50 Hz.europar loki,AC power plugs and sockets: British and related types(en)Itzuli,Type E(en)Itzuli etaType K(en)Itzuli
Internet domeinua.sn
sec.gouv.sn

Senegal,[1] ofizialkiSenegalgo Errepublika[1] (frantsesez:République du Sénégal),Mendebaldeko Afrikako estatua da. IparraldeanMauritaniarekin du muga, ekialdeanMalirekin, hegoaldeanGinea etaGinea Bissaurekin eta mendebaldeanOzeano Atlantikoarekin. Horrez gain, erdianGambia inguratzen du.Cabo Verdeko uharteak Senegalgo itsasbazterretik 560 kilometrora daude. 196.712 kilometro koadroko eremua du, eta 2025ean, 16,8 milioi biztanle zituen.[2] HiriburuaDakar da.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Mugak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

SenegalAfrikako mendebaldean dago, ipar latitudeko 12º8´ - 16º41´ artean eta mendebalde longitudeko 11°21´ - 17°32' artean.Cap-Vert penintsula Afrika kontinentearen mendebaldeko muturra da. Mendebaldean 530 kilometroko kostaldea duOzeano Atlantikoaren bazterrean.

Senegal ibaiak egiten du iparraldeko muga,Mauritaniarekin, etaFalemek ekialdekoa,Malirekin. Hegoaldean,Fouta Djalon mendiguneak zeharkatzen du Senegal etaGinearen arteko muga, eta oihan tropikalak Senegal etaGinea Bissauren artekoa.Gambia Senegal barneko enklabea da,Casamance eskualdea ia erabat bakarturik uzten duena.

Erliebea

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo ia lurralde osoa zelaia da. Oro har, hiru alderdi bereiz daitezke: mendebaldean,Cap-Vert penintsula eta eskualdea,sumendi-haitz gogorrezkogoi-ordoki txikiez osatua; hego-ekialde eta ekialdean,GineakoFouta Djalon mendigunearen adarren ertzetako mendixkak, gehienez ere 500 m garai direnak (punturik garaiena 581 m); eta gainerakoan, lurmuturraren eta mendixken arteko guztian, sakan zabal eta zelaia da.

Kostaldea zelaia eta zuzena daSenegal ibaiaren bokaletikSaloum ibaiaren bokaleraino. Handik hegoaldera, berriz, ibai bokale batzuek hautsia eta zingiratsua da.

Hidrografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo ibai nagusiak, iparraldetik hegoaldera,Senegal etaFaleme,Ferlo,Sine,Saloum,Gambia etaCasamance dira. Senegal ibaiak Senegalen etaMauritaniaren arteko muga egiten du, eta haren adarretako batek, Falemek, Senegalen etaMaliren artekoa. Arront eskualde lehorrak zeharkatzen baditu ere, Senegal ibaia emari handikoa da, iturburuaFouta Djalon mendigune euritsuan duelako. BokaletikPodorreraino nabigagarria da (175 kilometro) eta ur handien sasoian MalikoKayeseraino (975 kilometro). Sine eta Saloum agortzen dira lehorraldietan. Gambia eta Casamance, berriz, ur emari handikoak dira.

Klima

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo klimak basamortuko lehorraren eta tropikoko hezearen ezaugarriak ditu. Oro har, hiru klima mota bereiz daitezke:

Casamanceko paisaia.
  • Saint-Louis etaDakar hirien arteko kostaldekoa: urtarrileko batez besteko tenperatura minimoa 17 °C-koa eta maiatzeko batez besteko tenperatura maximoa 27 °C-koa dituena, eta euri sasoia ekainetik urrira duena (500 mm).
  • Sahelgoa edo estepako klima beroa,BshKöppen klima sailkapenaren arabera, Senegal ibaiaren etaThiès eta MalikoKayes herrien arteko irudizko lerroaren bitartekoa: urtarrileko batez besteko tenperatura minimoa 14 °C-koa eta maiatzeko batez besteko tenperatura maximoa 40 °C-koa dituena, eta euri sasoia uztailetik urrira duena (350 mm). Alderdi horretako landaredia sabana lehorrekoa da, tarteka akaziak dituena.
  • Azkenik, aipatutako lerrotik hegoaldera, Senegalek sabanako klimaren ezaugarriak ditu (Aw).Kaolacken, adibidez, tenperatura maximoa 38 °C-tik gorakoa izaten da urte osoan zehar, eta euria eta landaredia, hegoaldera joan ahala, gero eta ugariago dira: 725-975 mm euriKaolack-Tambacounda eskualdean, eta 1250 mm-tik goraCasamancen. Hala, herrialdearen hegoaldean baso tropikala hazten da, etamangladiak kostaldean.

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sine-Saloumgozirkulu megalitikoak

Senegalgo historiaurre eta protohistoriako aztarnarik ezagunenakSenegambiako zirkulu megalitikoak dira,2006anUNESCOkgizateriaren ondare izendatuak.IslamaXI. mendean kokatu zen Senegal ibaiaren haranean.XIV. mendean sortutakoWolof Inperioa eskualdeko garrantzitsuena izan zen.

Garai koloniala

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegal europarrek Afrikan lehenbizi kolonizatu zuten lurraldeetako bat da.1444anportugaldar itsasgizonakCabo Verdera iritsi ziren, eta hurrengo urteetan merkataritza guneak sortu zituztenGorée uhartean eta Senegalgo kostaldeko beste toki batzuetan.XVII. mendean, herbeheretarrek eta frantsesek hartu zuten portugaldarren tokia.

1638an, frantsesekSaint-Louis hiria sortu zuten,esklaboen salerosketarako, eta1677an Gorée kendu zieten herbeheretarrei. Bi aldizbritainiarren mendean egon ondoren,1817tik aurrera Gorée eta Saint-Louis Frantziaren eskuetan geratu ziren berriz. Bien bitartean, arabiar gomaren ekoizpen eta esportazioak lehentasuna kendu zion esklaboen salerosketari.

Saint-Louis hiria frantses kolonia zenean

1848anFrantziako Bigarren Errepublikak esklabotasuna debekatu zuenean, koloniako ekonomiaren hazkundea eten egin zen.1854anLouis-Léon Faidherbe gobernari izendatu zuten. Faidherbek lurralde osoa menderatu zuen etaMendebaldeko Afrikako konkisten abiapuntutzat erabili zuen. Halaber,kakahuetea sarrarazi zuen.1857an Dakar sortu zuten,1895tik aurreraMendebaldeko Afrika Frantsesaren gobernuaren egoitza izan zena.Bigarren Mundu Gerran senegaldar asko Frantziaren gudarosteko sailetan borrokatu ziren.1958an, Frantziako errepublika autonomo, eta1960koekainaren 20an estatu burujabe bilakatu zen.

Senegal burujabea

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo Errepublikako lehenbiziko presidenteaLéopold Sédar Senghor izan zen,1960tik1980 arte.1962an, estatu-kolpe bat galarazi ondoren, Senghor-ek aginpide osoa hartu zuen, eta alderdi politiko bakarreko erregimena ezarri zuen.1976tik aurrera debekatutako alderdi politikoen legeztapena hasi zen.1981ean, Senghor-ek lehen ministro eta Alderdi Sozialistako buru zenAbdou Dioufen eskuetan utzi zuen lehendakaritza eta bera izan zen2000 arte lehendakaria,1983,1988 eta1993 urteetako hauteskundeak irabazi ondoren.1982ko otsailaren 1ean Senegalek etaGambiak, elkar harturik, Senegambiako Konfederazioa eratu zuten, baina1989an desegin zen, okerrera egin baitzuten bien arteko harremanek. 1989-1992 bitartean, muga arazoak zirela eta, Mauritaniaren eta Senegalen arteko harremanak eten ziren, eta borroka latzak izan ziren Senegal ibaiaren eskualdean. Hegoaldean,Casamance eskualdeko talde separatista bat Senegalgo armadarekin borrokan ari da 1982. urtea ezkero.

2000. urteanAbdoulaye Wade aukeratu zuten presidente.2004an, lehendakariak Casamanceko gerrillari taldeekin bake-hitzarmen bat sinatu zuen.2012ko presidentziarako hauteskundeetan Macky Sall oposizio-burua nagusitu zen, botoen %65,8arekin.[3]

Gobernua eta administrazioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegal errepublika da. 1983ko konstituzioaren arabera, errepublikako lehendakariak aginpide eragilea du, eta gainera, berak izendatzen ditu ministro batzordeko kideak, eta bera da batzorde horretako burua. Legebiltzarrak legegintzako aginpidea du. Lehendakaria eta legebiltzarreko 150 diputatuak bost urtez behin hautatzen dira bozketa bidez.

Banaketa administratiboa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Senegalgo eskualdeak»

Senegal 14 eskualdetan (régions) banaturik dago. Eskualdeak 45departamendutan (départements) banatzen dira, eta departamenduak barrutietan (arrondissements).

Senegalgo eskualdeak
Senegalgo eskualdeak
EskualdeaHiriburua
Eremua
(km2)
Biztanleria
(2013ko errolda)[4]
DakarDakar5473.137.196
ZiguinchorZiguinchor7.352549.151
DiourbelDiourbel4.8241.497.455
Saint-LouisSaint-Louis19.241908.942
TambacoundaTambacounda42.364681.310
KaolackKaolack  5.357960.875
ThièsThiès6.6701.788.864
LougaLouga24.889874.193
FatickFatick6.849835.352
KoldaKolda13.771714.392
MatamMatam29.445562.539
KaffrineKaffrine11.262566.992
KédougouKédougou16.800152.357
SédhiouSédhiou7.341452.944

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2016an, 14,7 milioi biztanle zituen.[2] Banaketari dagokionez, gehienak mendebaldean bizi dira, herrietan, itsasertzetik hurbil; nolanahi ere, hiriguneak, eta hiriburua batez ere, handitzen ari dira. Dakar herrialdeko garraiobideen, administrazioaren eta ekonomiaren gune nagusia da.Jaiotza-tasa handia da (34 jaiotza/1.000 biztanle), heriotza-tasa baino askoz handiagoa (8,3 hildako/1.000 biztanle), eta biztanleria bizkor ari da ugaltzen (% 2,42 2016an).[5] Bizi itxaropena 61,7 urtekoa da; 59,7 urtekoa gizonezkoena eta 63,8 urtekoa emakumezkoena (2016ko zenbatespena).[5]

Banaketa etnikoa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo biztanleria Sudango lurraldeko beltzen etniez osatua da. Sei etnia nagusi daude:wolof (% 38,7),fulani (% 26,5), serer (% 15), mandinka (% 4,2), jola (% 4) eta soninke (% 2,3);[5] beste talde txikiago batzuk ere daude (mauri, lebu, basari). Orain gutxi arte, etnia horietan, gizartea mailakako hurrenkeran antolatua egon da: printzeen kasta, aitoren semeak, libreak, behe-mailako kastak eta, azkenik, esklaboak.

Hizkuntzak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza ofizialafrantsesa da, baina etnia bakoitzak bere hizkuntza erabiltzen du; hala ere,wolofera indarra hartzen ari da haien artean.

Erlijioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanle gehienak musulmanak dira, % 95,4 2010ean. % 4,2 kristauak dira, gehienak katolikoak, eta % 0,4animistak.[5]

Hiri nagusiak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Senegal: biztanle gehien duten udalerriak
Senegal - Largest Cities, citypopulation.de
Post.IzenaEskualdeaBiztanleak
Dakar
Dakar
1DakarDakar2.646.503[6]Thiès
Thiès
Kaolack
Kaolack
2ToubaDiourbel753.315
3ThièsThiès317.763
4KaolackKaolack233.708
5MbourThiès232.777
6RufisqueDakar221.066
7Saint-LouisSaint-Louis209.752
8DiourbelDiourbel133.705
9TambacoundaTambacounda107.293
10LougaLouga104.349

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Kakahuete sailaCasamancen
Azukre kanaberaren erretzea, uzta aurretik

Senegalgo ekonomia nekazaritzan oinarritzen da. Herrialdean bi alderdi bereiz daitezke: aurrerabidean dagoen sartaldea, batetik, eta, bestetik, sortalde behartsua, bizibidea ozta-ozta ateratzen duena. Nolanahi ere, Senegal Afrikako herrialde aurreratuenetako bat da.IX. mendearen erdialdeaz gero, Senegalen lantzen den gai nagusiakakahuetea da, eta herrialdearen ekonomia kakahuete-uzta onaren edo txarraren mendean egon da. Gainera, nekazaritza eta, beraz, herrialdearen ekonomia osoa,lehorteen arriskupean dago. Larrialdietan Senegalek beste herrialde batzuen laguntza izan du, Frantziarena batez ere. Arrisku horien aurrean, gaur egun, gero eta lur gehiago erabiltzen ari dira beste gai batzuetarako (azukre-kanabera,artatxikia,basartoa,arroza,artoa etakotoia). Abere-hazkuntzak (ardiak etabehiak) eta, batez ere, arrantzak (atuna) nolabaiteko garrantzia dute. Lehen sektoreak langileen %77,5 hartzen zuen 2007an.[5]Fosfatoen ustiapenak ere nolabaiteko garrantzia du.

Senegalgo industria nekazaritzako eta arrantzako gaiak, eta baita produktu kimikoak etapetrolioa ere, eraldatzera bideratua da: kakahuete-olioa,ehungintza, arrain-kontserba,azukregintza,petrolio-findegiak..., eta hiriburuan dago bilduta. Turismoak gero eta garrantzi handiagoa du. Senegalek kakahuete-olioa, arraina, fosfatoa, petroliotik eratorritako gaiak, kotoia, eta produktu kimikoak esportatzen ditu, eta petrolio gordina, makineria eta oinarrizko elikagaiak inportatzen ditu batez ere. Merkataritza-harreman gehienak Frantziarekin, eta ondoren, Europako eta Afrikako beste herrialde batzuekin ditu.

Dakarreko aireportuak eta portuak garrantzi handia dute Europa, Afrika eta Hego Amerika arteko harremanetan. Errepideak eta burdinbideak nahikoak dira, kostaldean behinik behin.

Azpiegiturak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hezkuntza

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Irakaskuntza derrigorrezkoa da 6-12 urte bitarteko haurrentzat, baina haurren %40, gutxi gorabehera, baino ez da eskolara joaten; hiri nagusietan lanbide-eskolak daude, eta Dakarren unibertsitatea.

Osasuna

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Senegalgo osasun-egoera eta zerbitzuak ez dira onak eta, oro har, askoz ere erosotasun gutxiagoko bizimodua duten bezala, askoz txarragoak eta urriagoak dira herrietan hirietan baino. Esate baterako, 1-4 urte bitarteko haurren heriotza-kopurua bost aldiz handiagoa da herrietan Dakarren baino. Osasun-arazo nagusiakmalaria,tetanosa,meningitisa eta arnas bideetakotuberkulosia dira.

Kultura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Youssou N'Dour

Senegalgo kulturak ahozko tradizioari esker iraun du gaur egun arte. Koblakari modukogriot-ek herriaren oroimena zaintzen dute, eta ahoz aho, herriaren iraganaren berri ematen diete ondorengo belaunaldiei, herrietan batez ere. Literaturan aipatzekoak diraLéopold Senghor poeta (1906an jaioa), errepublikako lehendakari izana, eta baitaOusmane Sembène eleberrigilea ere. SenghorNegritude («belztasuna») edo herri beltzen nortasuna aldarrikatzea helburutzat zuen literatura-mugimenduaren sortzaileetako bat izan zen. Bestalde, arteari dagokionez, eskulturak, abstraktua eta idiogramazkoa, garrantzi handia izan du senegaldarren artean; gaur egun Europan saltzen da gehiena. Musikari batzuek arrakasta erdietsi dute mundu zabalean, esaterakoYoussou N'Dour-ek,Ismael Lôk etaTouré Kunda taldeak.

Kirola

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ikusi:Senegaldar borroka

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. abEuskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. euskaltzaindia.net (Noiz kontsultatua: 2016-10-28).
  2. ab Agence Nationale de Statistique et de la Démographie. ansd.sn (Noiz kontsultatua: 2016-10-30).
  3. Macky Sall oposizioburuak irabazi du Senegalgo presidentziarako hauteskundeetako bigarren itzulia, berria.info
  4. Senegal: Administrative units, geohive.com
  5. abcde Senegal. The World Factbook, cia.gov (Noiz kontsultatua: 2016-10-28).
  6. Pikine etaGuediawaye barne

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola


Afrikako herrialde eta lurraldeak(Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Map indicating Western AfricaMendebaldeko Afrika
Map indicating Northern AfricaIparraldeko Afrika
Map indicating Central AfricaErdialdeko Afrika
Map indicating Eastern AfricaEkialdeko Afrika
Map indicating Southern AfricaHegoaldeko Afrika
Menpeko lurraldeak
Eztabaidatuak
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Senegal&oldid=10180010"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp