1990. urtean 22.400.000km² zituen, eta 292.000.000 biztanle. MendebaldeanItsaso Baltikoa etaItsaso Beltza zituen muga, eta ekialdeanOzeano Barea. Biztanleak sobietarrak ziren, eta hiriburuaMosku zen.
Sobietar Batasunakhistoria,politika etaekonomia alorrean izan duen garrantzia ulertzeko haren neurriak eta baliabide handiak hartu behar dira kontuan; garrantzi hori are handiagoa baita berak gidatzen zituen ideologia marxistako herrialdeek osaturiko blokeari erreparatuz gero. Ezaugarri ia feudalak zitueninperio zahar haren egitura politikoak, administratiboak, ekonomikoak eta sozialak erabat aldatu zituen 1917ko iraultzaboltxebikeak. Horrek eragin erabakigarria izan zuen ondorengo nazioarteko historiaren bilakaeran:1922tik jadanik mendebaleko estatuek neurri bereziak hartu zituzten iraultza hark kutsa ez zitzan; Bigarren Mundu Gerraren etenaren ondoren, Sobietar Batasunaren irudiko erregimenak ezarri zirenEuropako ekialdean etaGerra Hotza sortu zen, hogeita bost urtez mundu osoaren egoeran eragin handia izan zuena.
Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunarenakronimoaerrusieraz CCCP da,Союз Советских Социалистических Республик, hau da,Sojuz Sobetskih Sotzialistitxeskih Respublik. Letra latindarrekin idazten da, modu teknikoki zuzenaCCCP den arren,alfabeto zirilikoaz. Errusierazko gutxi gorabeherako ahoskera "ez ez ez err" da. Batzuetan, SSSR bezala transliteratua da, alfabeto zirilikokoC letralatindar alfabetokoesearen baliokidea baita, etaP letra, berriz,errearena.
Sigla horiek, SESBetik kanpo, ezaguna egin ziren kirolarien jantzietan, nazioarteko kirol lehiaketetan emaitza nabarmenak lortu baitzituzten, zein sobietarastronauten kaskoan.
22.402.200 km2 luze-zabal zen (10.000 km mendebaldetik ekialdera eta 5.000 km ipar-hego). Eremuaren % 11 landa lurrak ziren, % 16belardiak, % 41basoak, eta % 32 bestelakoak (tundra, besteak beste).
1917anErrusiako Iraultzak Errusiako Sobietar Errepublika Sozialistaren sorrera ekarri zuen. Iraultzaktsarraren irudian oinarritutako sistema ordezkatu zuen. Bi garai bereiz daitezke Iraultzan. Lehenengoa 1917koOtsaileko Iraultza izan zen,Errusiako Nikolas II.a tsarraren autokraziarekin bukatu zuena eta errepublika liberala ezarri zuena. Bigarren faseaUrriko Iraultza izan zen, eta bertanBoltxebikeek boterea kendu zioten behin-behineko gobernuari.Azaroaren 8anLenin herri-komisarien kontseiluko buru aukeratua izan zen.
1924an, Leninen heriotzaren ondoren,Stalin jabetu zen SESBeko botereaz.Trotsky,Zinóviev etaKámenev baztertu etaestalinismoari hasiera eman zion. Stalinek ekonomiasozialista garatu nahi izan zuen. Estatuak, bost urteko planen bitartez, ekonomia zuzentzen zuen. Jabetza pribatua debekatu zen eta Estatua herrialdeko lur eta enpresa guztiez jabetu zen. Baserri pribatuak ezabatu eta landetxe kolektiboak (kolkhozak) herrialde osoan ezarri zituen. Errepresioa bortitza izan zen: polizia politikoak erregimenaren alde ez zeuden biztanleak deportatu, lan gogorreko esparruetara (gulagetara) bidali edo hil egiten zituen.
Gerran 27 milioi sobietar hil ziren eta herrialdeak galera ekonomiko izugarriak izan zituen, bainaTeherango,Jaltako etaPotsdamgo batzarretan onura politiko handiak lortu zituen eta Aliatuek ekialdeko Europa SESBren menpeko zonaldea izatea onartu zuten.[7]
Aro honetan, Estatu Batuekin batera SESB zen zientzian eta teknologian gehien ikertzen zuen herrialdea. Bi herrialde horiekLehia espaziala izeneko norgehiagoka egin zuten. Aurreneko garaipenak Sobietar Batasunak lortu zituen: lehenengo satelite artifiziala bidali zuten espaziora (Sputnik 1), lehenengo izaki biziduna (Laika) eta geroago lehenengo astronauta (Juri Gagarin).Valentina Terexkova lehenengo emakume astronauta izan zen, etaAleksei Leonovek espazioko lehenbiziko ibilaldia egin zuen.
Khrustxev1964an erretiratu zen. Hurrengo lehendakariaLeonid Brezhnev izan zen.1970eko hamarkadan Sobietar Batasunaren indar militarra handitu zuen.1979anAfganistango gatazkan esku hartu zuen, aurreko urteanestatu kolpe batez boterea bereganatua zuen Afganistango gobernu komunistak eskatuta, gehienbat islamiar ultrakontserbadoreak ziren matxinatuen aurka borrokatzeko; halaxe abiatu zenAfganistango gerra (1979-1989). Gerra hori galtzeak asko ahuldu zuen Sobietar Batasuna.[9] Urte askoan SESBAEBen parean izan zen teknologia militarrean; baina, egoera ekonomiko larria zela eta, Sobietar Batasuna atzean geldituz joan zen. Hurrengo urteetan ekonomiak hobera egin zuen pixkanaka, baina nekazaritzak itota segitzen zuen eta, horren ondorioz, hainbat biztanle hil ziren, eguneroko elikagaien faltagatik.[10]
1980ko hamarkadaren bukaeran, sobietar errepublika batzuetan mugimenduak hasi ziren, independentzia eskatuz.
1990an, Lituaniak independentzia aldarrikatu zuen eta hurrengo urtean,Letoniak etaEstoniak.
1991komartxoaren 17an SESBren iraupenari buruzkoerreferenduma egin zen. Hamabost errepubliketatik seik erreferenduma boikotatu zuten, independentzia nahi zutelako. Beste bederatziek Sobiet Batasunaren erreforma onartu zuten.
1991koabuztuaren 18an Gorbatxoven kontrako estatu kolpe saiakera izan zen, baino porrot egin zuen.
1922koabenduaren 30ean Sobieten Kongresuak Sobietar Batasuna sortu zuen, Errusia, Ukraina, Bielorrusia etaTranskaukasia (Georgia, Armenia, Azerbaijan) barne hartzen zituela. Gerora gainerako errepublikak erantsi zitzaizkion: Uzbekistan eta Turkmenistan (1924); Tajikistan (1929); Estonia, Letonia, Lituania eta Moldavia (1940).
Estatua, beraz, nazio askotarikoa zen, eta egitura federalekoa. Halaber, nazionalitateen eta arrazen berdintasun printzipioari men eginez, zenbait errepublika federaturen barneetnia edo talde nazionalei zegozkien errepublika autonomoak (20),oblast edo probintziak (8), okrug edo barruti autonomoak (10) eta lurralde zein probintzia asko bereizten ziren. Modu horretara 100dik gorako talde etnolinguistikoek berenkultura etahizkuntza gorde edo garatu ahal izan zuten. Errepublika federatuak eskubidez berdinak eta burujabeak ziren eta,konstituzioaren arabera, autonomia nazionala zuten (politikoa, militarra, linguistikoa, kulturala).
Nolanahi ere, eskubide horiek formalak ziren gehienbat, zeren eta haietaz baliatzeko egokieraz alderdi komunistak ez bestek erabaki baitzezakeen. Legegintzari dagokionez, estatuaren aginpide-organo nagusia Sobiet Gorena zen, bi kamarez osatua –Batasunaren Sobieta etaNazionalitateen Sobieta–, etasufragio unibertsalez lau urtean behin hautatzen zena. Organo horretatik Sobiet Goreneko Presidium delakoa –estatu-buru kolegiatuaren zeregina betetzen zuena– eta Ministro Kontseilua irteten ziren. Sobiet Gorenari eta haren batzordeei administrazio federalaren kontrola zegokien;errepublika federatuen edo errepublika autonomoen administrazioa sobieten esku zeuden eta, hala berean, beheragoko mailetan.Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistak, bere aldetik, eginkizun erabakigarria zuen Sobietetarako hautagaiak aukeratzeko prozeduran.
Sobietar Batasuna 1962an.
Politikoki 15 sobietar errepublika sozialistetan (SES) banatua egon zen 1940tik 1991ra bitartean:
Bakarra, zentralizatua etaLeninen ideien arabera moldatua, haren aginpide-eginkizuna guztizkoa zen, errepublika guztietan eratua zegoelarik. Alderdiak, beraz,gizarte bizitzaren maila guztietara zabaltzen du bere ideologia eta politika:ekonomia,kultura,hezkuntza,zientzia,artea, armada. Alderdiko Kongresuak Batzorde Zentrala izendatzen zuen eta hark, berriz, alderdiaren zuzendaritza organoa,Politburo edo Bulego Politikoa, aukeratzen zuen, eta bulego politikoak alderdiko idazkari nagusia hautatzen zuen, estatuaren egiazko agintari gorena, alegia.
Agintari horiek bete zuten kargu ofiziala ez zen bakarra izan. Batzuekalderdiko idazkari postua bete zuten SESBeko buru ziren bitartean; beste batzuek gobernuburu titulua izan zuten beren agintaritza garaian; azkenik, izan zen hainbat kargu ofizial konbinatu edo txandakatu zituenik, estatuko buruzagia izan zen bitartean. Izan ere, SESBak iraun zuen zazpi hamarkadetan ez zen agintari gorena izendatzeko titulu formal finko eta iraunkorrik egon (konparaziorako, beste herrialde batzuetan, agintari goren postua argiro lotuta dago titulu eta kargu ofizial jakin bati, adibidez AEBko agintari gorenapresidentea da, eta EAEkoalehendakaria, baina SESBeko buruaren titulua ez zen gisa berean finkoa izan).
1953 Sobietar Batasunaren gune ekonomiko garrantzitsuenak.[12]
Sobietar Batasunakekonomia planifikatua eta zentralizatua garatu zuen; produkzio baliabide (lurrak, fabrikak, garraiabideak, merkataritza…) guztien jabetza estatuari edo kooperatibei zegokien.Gosplan izeneko organismoakbost urteko planak –zentralizatuak eta ezinbestean bete beharrekoak– antolatzen zituen. 1950 arteindustria azpiegiturak eta industria astunak beretu zuten halako planen lehentasuna; handik aurrera, nekazaritzak eta kontsumorako produktuek hartu zuten lehentasuna.Nekazaritzak langileriaren % 15-20 hartzen zuen eta, ongarriz, makinaz eta biltegiz urri izanik ere, munduko lehen ekoizlea zen zenbait produktutan (patata, azukre kanabera, garagarra, zekalea) eta aurrenetarikoa beste batzuetan (artoa, oloa, kotoia, artilea).
Hala eta guztiz ere, zenbait labore inportatu behar zituen eta nahiz eta behi zein ardi aziendaren ekoizpena handia izan, ez zen nahikoa barneko beharrak asetzeko. Produkzio kolektiboakolkhozei (kooperatibak) etasovkhozei (estatuko etxaldeak) zegokien; horien ondoan, jabego pribatuko etxalde txikiak ziren, biztanleen eguneroko beharrak asetzen zituztenak hein handi batean.
Industria Sobietar Batasunaren indarraren oinarria izan da. Langileriaren % 40 inguruk hartan ziharduten. Mea etaenergia baliabideen ustiakuntzak munduko lehen edo bigarren mailan jarri zuen hainbat gairi dagokionez: ikatza, petrolioa, gas naturala, elektrizitatea, burdina, bauxita, manganesoa…Europako Errusiako erreserbak agortzeko bidean jarri zirenean Siberia lehen hornitzailea bihurtu zen.
Industria astuna munduko lehenetarikoa zen, hala nola mea arro handietakosiderurgia etakimika. Industria arina, ordea, ez zen hain garrantzitsua. Distantziak hain handiak izanik, komunikabideak ekonomia sobietarraren arazo handia ziren. Hegazkin eta espazio industriak indar handia zuen. Nazioartekomerkataritza harremanak ez ziren hain garrantzitsuak eta gehienbatComeconeko herrialde komunistekin egiten ziren.
Gizarte segurantza eta dohaineko osasun zerbitzuak biztanle guztiengana iristen ziren.Hezkuntza nahitaezkoa zen 7-17 urte bitartean.
1988tik 1989ra bitartean, ekonomia berregituratzeko ahaleginari ekin zitzaion. Hain zuzen, enpresak,kooperatibak eta nekazaritza erreformatzeari ekin zioten.
1987ko ekainaren 30eko Estatuko Enpresei buruzko Legeak enpresenfinantza-autonomia eta deszentralizazio-maila areagotzeko helburua zuen, baina ez zuen lortu SESBeko ekonomia dinamizatzea, plan ahalguztidueneskumenak mugatu ez zutelako, ministerio sektorialak ezabatu ez zituztelako, eta ondasunen handizkako merkatua librea, Estatuko enpresak hornitzeko, sortu ezin izan zutelako.
1988an ere, jarduera kooperatiboa bultzatzea erabaki zen, eta horretarako mota horretako enpresen kopurua ugaritu zuten. Urtebete geroago, beste 133.000 ondasun -eta zerbitzu- kooperatuba sortu ziren. Nahiz et harrera ona izan, biztanleriak produktu horiekmerkatu beltzean erosteko ohitura zuenez, kooperatiba horietakoprezioak denda ofizialetako prezioak halako 3 edo 4 ere izan zitezkeen.
Oinarrizo beste arazo batzuk ere konpontzeke zeuden; esaterako, nekazaritza-ondasunen jabetza eta nekazaritza-prezioen erreforma. Horrek argi eta garbi adierazten du ez zela pizgarri handirik sortu lurraren banakako ustiaketa bultzatzeko.
Ekoizpena ahuldu egin zen, eta banaketa-sistemek, berriz, okerrera egin zuten.
Aldi berean,Enpresa Mistoak Sortzeko Legea erreformatu eta malgutu egin zen, eta mota horretako ehunka enpresa eratu ziren aitaren batean: 1989ko amaieran, 1.300 sozietate misto zeuden Sobietar Batasunean. Hala ere, gehienek ezin izan zuten jardun, SESBen oraindik indarrean zegoen burokraziak geldiarazita.
Sobietar kulturak hainbat etapa igaro zituen bere bizitzako 70 urteetan. Iraultzaren lehen hamaika urteetan (1918-1929), askatasun erlatibo bat egon zen, eta artistek hainbat estilo desberdinekin esperimentatu zuten, estilo artistiko sobietar bereizgarri bat aurkitzeko ahaleginean. Leninek artea herri sobietarrarentzat eskuragarria izatea nahi zuen. Bestalde, intelektual, idazle eta artista asko erbesteratuak edo exekutatuak izan ziren, eta haien lanak debekatuak. Bi adibide aipatuko ditugu:Nikolai Gumiliov (Gobernu boltxebikearen aurka konspiratzeagatik exekutatua) etaJevgueni Zamiatin (debekatua).
Gobernuak joera ugari bultzatu zituen. Artean eta literaturan, eskola ugari, batzuk tradizionalak eta beste batzuk erabat esperimentalak, ugaritu egin ziren. Garai horretanMaksim Gorki etaVladimir Maiakovski poeta aktiboak izan ziren garai horretan.Sobietar zinemak Estatuaren babesa jaso zuen;Sergei Eisenstein zinematografoaren lan onenetako asko garai honetakoak dira.
Geroago,Stalinen Gobernuan, sobietar kulturaren ezaugarria izan zenerrealismo sozialistaren goraldia eta estiloaren nagusitasuna. Beste joera guztiak hertsiki erreprimituak izan ziren, salbuespen bakan batzuekin, hala nolaMikhail Bulgakoven lanak. Idazle asko espetxeratu eta hil zituzten.[13]
1950eko eta 1960ko hamarkadetanNikita Khrustxoven urtzearen ondoren,zentsurak behera egin zuen. Arte formetan esperimentazio handiagoa egitea berriro baimendu zen, eta, ondorioz, lan sofistikatuagoak eta kritikoagoak ekoizten hasi ziren. Gobernuak errealismo sozialistan lehen jarri zuen arreta jaitsi egin zen; hala, adibidez,Yuri Trifonov egilearen eleberrietako protagonista asko beren buruez eta eguneroko bizitzako arazoez arduratzen ziren, sozialismoaren eraikuntzarekin egin beharrean. Literatura disidente klandestinoa,samizdat izenaz ezaguna, azken aldi horretan garatu zen, aldi berean.
Jrushchoven garaian, arkitektura sobietarra diseinu funtzionalean zentratu zen nagusiki, Stalinen garaiko estilo apainduari kontrajarrita.
1980ko hamarkadaren bigarren erdian,perestroikaren etaglasnostaren Gorbatxoveko politikek adierazpen-askatasuna nabarmen zabaldu zuten komunikabideetan eta prentsan.[14]
Sobietar Batasunarekiko nostalgia fenomeno arrunta da Errusian eta Sobietar Batasunaren ondorengoEstatu Burujabeen Erkidegoan, baita Sobietar Batasunean jaiotako atzerriko errusiar herritarren artean ere. Nostalgia hori sistema politikoan, gizartean, gizarte-segurantzan, kulturan edo estetikan adierazten da, baita haurtzaroko eta gaztaroko oroitzapenetan ere. Fenomeno hori eztabaidagarria da, eta iritzi-sorta zabala biltzen du. Errusiarren ia bi herenak ( % 62) Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaren (SESB) desegitea deitoratzen zuen 2021ean, Fundación Ortega-Marañón iritzi publikoko zentroak argitaratutako inkesta baten arabera.[15][16]Errusian ez dago hiri bakar bat ere, Leninen plaza bat eta Leninen eskultura handi bat ez duenik. Moskuko Plaza Gorrian Leninen gorpu baltsamatua bisitatzen dute egunero milaka turistek.[17]
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
