Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Palau

Wikipedia, Entziklopedia askea
Palauko Errepublika
Beluu er a Belau
Republic of Palau
Ereserkia:Belau rekid

Palauko bandera

Seal of Palau(en)Itzuli
 Kokapena munduan 
 Mapa politikoa 
Geografia
HiriburuaNgerulmud
7°30′2″N 134°37′27″E
Azalera465,550362 km²
Punturik altuenaNgerchelchuus
Punturik sakonenaOzeano Barea (0 m)
KontinenteaUharteetako Ozeania etaOzeania
MugakideakMikronesia,Indonesia etaFilipinak
Administrazioa
Palauko PresidenteaSurangel Whipps Jr.(en)Itzuli
LegebiltzarraPalauko Biltzar Nazionala
Epai autoritateaPalauko Auzitegi Gorena
Harreman diplomatikoakIkusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria21.729
Dentsitatea46,67 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagizonezko: 18
emakumezko: 16
Emankortasun-tasa2,02(2005)
Eskolaratu gabeko umeak539(2016)
Derrigorrezko eskolaratzea-14
Bizi-itxaropena69,12927(2005)
Giza garapen indizea0,767(2021)
Ekonomia
BPG nominala291.544.300 $(2017)
BPG per capita13.338 $(2017)
BPG erosketa botere paritarioa322.763.812 nazioarteko dolar(2017)
BPG per capita EAPn14.854,057 nazioarteko dolar(2017)
BPGaren hazkuntza erreala0,1 %(2016)
Inflazioa0,4 %(2016)
Historia
Sorrera data:1994kourriaren 1a eta1981ekourtarrilaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+680
ISO 3166-1 alpha-2PW
ISO 3166-1 alpha-3PLW
Ordu eremua
Elektrizitatea120 V. 60 Hz.NEMA 1-15(en)Itzuli etaNEMA 5-15(en)Itzuli
Internet domeinua.pw
palaugov.pw

Palau, izen ofizialaPalauko Errepublika[1] (palaueraz:Beluu er a Belau;ingelesez:Republic of Palau)Ozeano Barean kokatutakouharte-estatu burujabea da, 340 uharte inguruk osatua. 459 kilometro koadroko eremua du, eta 21.503 biztanle zituen2016an.[2] HiriburuaNgerulmud da, eta hiri handienaKoror.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

PalauMikronesian dago,Papua Ginea Berritik 650 kilometro iparraldera,Filipinetatik 890 kilometro ekialdera,Guametik 1.330 kilometro hego-mendebaldera etaTokiotik 3.200 kilometro hegoaldera dago. 8 uharte nagusik eta 250 atoloi baino gehiagok osatua da; uharte nagusiakAngaur,Babeldaob,Koror etaPeleliu dira. Sumendi uharteak edokoralezkoak dira, eta erdia baino gehiago hutsik daude. Mendirik altuenaNgerchelchuus (242 metro) da, Babeldaob uhartean dagoena.

Babeldaob, Koror eta Peleliuuharri-gune berean daude. Angaur, aldiz, uharte ozeaniko bat da, hainbat kilometro hegoalderantz.Kayangelatoloia uharte hauen iparraldean kokatzen da. Uhartedi nagusitik 600 kilometroraHego-mendebaldeko uharteak daude (sei uharte);Hatohobei etaSonsorol estatuak osatzen dituzte.

Klima ekuatoriala dute, oso beroa eta hezea.Euria urte osoan egin dezake, guztira 3.800 milimetro, nahiz eta uztaila eta urria bitartean gehiago egiten duen.Tifoi eskualde nagusitik kanpo dago eta, hortaz, bakan izaten dira.

   Datu klimatikoak (Palau Islands, 1961–1990)    
 Hila  Urt  Ots  Mar  Api  Mai  Eka  Uzt  Abu  Ira  Urr  Aza  Abe  Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)30.630.630.931.331.431.030.630.730.931.131.431.131
Batez besteko tenperatura (ºC)27.327.227.527.928.027.627.427.527.727.727.927.727.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)23.923.924.124.424.524.224.124.324.524.424.424.224.2
Euria (mm)271.8231.6208.3220.2304.5438.7458.2379.7301.2352.3287.5304.33758.3
Euri egunak (≥ 1 mm)19.015.916.714.820.021.921.019.816.820.118.719.9224.6
Eguzki orduak198.4194.9244.9234.0210.8168.0186.0176.7198.0179.8183.0182.92357.4
Iturria: Hong Kong Observatory,[3]

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Palauko historia»

Lehenbiziko biztanleakK. a. 3. edoK. a. 3. milurtekoan iritsi ziren Palaura,Indonesia edoFilipinetatik ziur asko.[4] Irletako hilerriakOzeania osoko ehorzketa-zeremoniaren arrastorik zaharrenak dira.[5]Pigmeo populazio bat ere izan zen, duela 900 urte inguru desagertu zena.[4] Ehunka urtez, palauarrek gizarte matrilineala izan dute; praktika horrek aurrekariak dituJavan. Palauko usadioaren arabera, lurra, dirua eta tituluak emakumezkoen bidez oinordetzen ziren. Klanetako lurrak emakume tituludunen eta lehen alaben bitartez jaraunsten jarraitzen dute. Hala ere,Japoniak sartutako sentimendu patrilineala indarra hartzen ari da.

Kororko buruzagiak1915ean.

Zalantzan dago noiz gertatu zen lehendabiziko kontaktuaEuroparrekin. Ez dago argiRui Lopez de Villalobos itsasgizonak1543an irlak ikusi zituen edo ez. Erabateko frogarik ez dagoen arren, aditu batzuen ustez baliteke hegoaldeko uharteak ikusi izana. Nolanahi ere, europarrek aurkitu zutenOzeano Bareko azken uharteetakoa izan zen Palau.Guam,Marianak,Mikronesia etaMarshall Uharteak bezala, PalauEspainiako Ekialdeko Indietako zati izan zen, eta Filipinetatik gobernatu zuten,1898ko Espainia-Estatu Batuak Gerra arte. Desagigoaren ostean,Alemaniari saldu zizkion uharteak Espainiak.

1914-1944 bitartean Japoniaren mendeko lurraldea izan zen. Hiru hamarkada horietan, Japoniak kultura aldaketa ezarri zuen, eta merkatuko ekonomiak amaiera eman zion tribuen jabetzari. Japoniarrek han ezarri zuten beren itsas base handienaBigarren Mundu Gerran, etaEstatu Batuek base hura mendean hartu zutelarik,Nazio Batuen Erakundeak Estatu Batuen babespean jarri zuten Palau1947an. Bigarren Mundu Gerraren amaierarako Palauko bertako biztanleen kopurua 45.000tik 6.000ra murriztu zen.

Tommy Remengesau Jr..

1978an, Palauk uko egin zionMikronesiako Estatu Federatuetan sartzeari, hizkuntza eta kultura desberdintasunak zirela-eta.1979an konstituzio bat idatzi zen; konstituzio haren araberaarma nuklearrak edo hondakin erradioaktiboen biltegiak ezartzea debekatzen zen, atzerritarrei bertako lurrak erostea eragozten zitzaien, etab. Baina, Estatu Batuen presioen ondoren, konstituzioan hainbat aldaketa sartu ziren eta Estatu Batuekiko elkartasun askeko hitzarmena onartu zen1987an. Hurrengo urtean legez kanpo utzi zen konstituzioaren aldaketa baina, azkenean,1994an onartu zen Estatu Batuekiko hitzarmena. Palau Estatu Batuei elkarturiko estatu burujabe bihurtu zen horrela (Estatu Batuen esku dago Palauko defentsaren ardura). Burujabetasuna lortu ondoren eta2001. urtea arte,Kuniwo Nakamura izan zen Palauko agintaria.2000,2004,2012 eta2016an,Tommy Remengesau Jr. hautatu zuten lehendakari.

Gobernua eta administrazioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Gaur egungo konstituzioa1981ean sartu zen indarrean. Konstituzio horren arabera, herrialdea errepublika demokratikoa da; presidentea da estatuburua eta gobernuburua. Aginpide legegilea Senatuak eta Ordezkarien Ganberak osaturiko Nazio Biltzarraren esku dago.2006anhiriburuaKororretikMelekeok estatukoNgerulmud herrixkan eraikitako bulego berrietara lekualdatu zen.

Banaketa administratiboa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Palauko estatuak»
Palauko hamasei estatuak.

Palau hamasei estatutan banaturik dago (1984ra arteudalerri estatusa zutenak):

EstatuaEremua (km2)Biztanleria (2012)
Aimeliik44281
Airai592.537
Angaur8,06130
Hatohobei0,910
Kayangel1,776
Koror60,5211.670
Melekeok26300
Ngaraard34453
Ngarchelong11,2281
Ngardmau34195
Ngaremlengui68310
Ngatpang33257
Ngchesar43287
Ngiwal17226
Peleliu22,3510
Sonsorol3,142

Historikoki, biztanlerik gabekoChelbacheb edoRock Islandsuhartediak ez du estaturik osatu, eta ez da inongo estaturen barruan sartua, bainaKororrekin lotu ohi da.

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Biztanleria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Palauko lehiakideak2008ko Pekingo Olinpiar Jokoetan.

21.503 biztanle zituen2016an.[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %19,7 dira, 15-24 urte bitartekoak %16,6, 25-54 urte bitartekoak %45,9, 55-64 urte bitartekoak %9,7 eta 65 urtetik gorakoak %8,1. Bizi itxaropena 73,4 urtekoa da; 70,2 urtekoa gizonezkoena eta 76,8 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak).[6]

Banaketa etnikoa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Palauarrak %73 dira,karolinarrak %2, eta asiarrak (filipinarrak,txinatarrak etakorearrak batez ere) %21,7 (2015eko datuak).[6]

Hizkuntzak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Palau osoan bi hizkuntza ofizial daude:ingelesa etapalauera; azken hau ez da, inguruko hizkuntza gehienak bezala,hizkuntza polinesiarra edomikronesiarra eta,Marianetakochamorrorekin batera, azpitaldea osa lezakefamilia malayo-polinesiarrean.

Palauko estatu batzuetan beste hizkuntza batzuk ere dira koofizialak[7]:

Oso hiztun gutxi dituzten azken bi hauek hizkuntza mikronesiarrak dira, eta uhartedi nagusitik aldenduta dauden uharte horietan mintzatzen dira. Arrazoi historikoengatikjaponierak zabalpen handia izan du, etatagaloa da uhartediko laugarren hizkuntza, inolako estatus ofizialik gabea; batez ere1990eko hamarkadatik aurrera Filipinetatik etorritakoen hizkuntza da.

Erlijioa

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Katolikoak %45,3 dira,protestanteak %34,9 (ebanjelikoak %26,4,adbentistak %6,9),Modekngeiren jarraitzaileak %5,7,musulmanak %3,mormoiak %1,5 (2015eko datuak).[6]

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
PalaukoRock Islands, turismo erakargarrietako bat.

Ekonomiari dagokionez, ez da herrialde aurreratua, eta Estatu Batuen laguntza tekniko zein ekonomikoaren mende dago. Nekazaritza bertako beharrak asetzera bideratua da; fruta tropikalak lantzen dira batez ere. Arrantza ere egiten da, eta diru asko ateratzen du estatuak atzerriko itsasontziei arrantzarako baimenak saltzetik; dena dela, legez kanpoko arrantza oso zabalduta dago. Turismoa garrantzi handiko jarduera eta atzerriko dibisen iturria da, baina eragozpen handiei aurre egin behar izan die, uharteetara iristeko eragozpenak eta azpiegitura kaskarrak zirela-eta; azken urteetan aurrerapen handiak egin dira, Ozeano Bareko hegazkin bidezko komunikazioaren garapenari esker batez ere.

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-29).
  2. abWorld Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org
  3. Climatological Information for Palau Islands, Pacific Islands, United States. Hong Kong Observatory, weather.gov.hk.
  4. ab Palau. Historical Boys' Clothing, histclo.com (Noiz kontsultatua: 2018-8-21).
  5. Fitzpatrick, Scott M.. Early human burials in the western Pacific: evidence for c.3000 year old occupation on Palau. users.clas.ufl.edu (Noiz kontsultatua: 2018-8-21).
  6. abc Palau. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2018-8-21).
  7. PalauEthnologue webgunea, ethnologue.com.

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Autoritate kontrola


Estatuak
Menpeko lurraldeak
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Palau&oldid=9535156"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp