Ozeano Barearen hegoaldeko itsas-portu sakonena da eta haizearen eta itsaso handien aurreko babes naturala du. Horretaz gain kokapen estrategiko bikaina du.[1]
Duela 4.000 urte populatu zen lehenengo aldiz.Polinesiako nabigatzaileek kolonizatu zuten eta nekazaritzan eta arrantzan oinarriturik komunitate bizi bat sortu zuten.[2]
Duela 1.500-1.300 urte artean Tutuila jendeak keramika piezak sortu zituzten. Vaipito haranean etxeen eta terrazen aztarnak aurkitu dituzte.
K.o. 950 et 1250 urteen artean Tutuila uharteaTuʻi Tonga Inperioaren parte izan zen. Samoako folklorearen arabera Pago Pagoko gerlaria zen Fua’auk kanporatu zituen tongatarrak.
Ozeaniako uharteetako hiriak muinoetan ezartzen ziren, babes estrategiarengatik, 1772an Pago Pagoko hainbat familia kostaldera bizitzera pasa ziren.
XVIII. mendean aurkitu zuten europarrek, orduan Mauga izeneko buruzagiak agintzen zuen Pago Pagon[3].Frantsesen eta samoarren arteko borroka izan zen eta ordutik samoarrek europarrak doilortzat izan zituzten. 1791nHMS Bounty-ko matxinatuen bila ari zen HMSPandora ontzia Pago Pagon sartu zen atseden hartzera eta frantsesen uniformeak aurkitu zituzten hirian[4]. 1830. hamarkadan John Williamsek gidaturiko misiolarikristau ingelesak iritsi ziren. XX. menderako Ozeano Bare hegoaldeko indigenen lehen eliza sortu zen. 1889anRobert Louis Stevenson idazlea bertan izan zen.
1889ko martxoanalemaniarrek Samoako uharte batzuk inbaditu zituzten.Estatu Batuek bertan zituzten ondasun batzuk suntsitu zituzten eta hiru gerra-ontzi estatubatuar abiatu ziren Pago Pago aldera borroka egitera. Itsasontzi alemaniarrak eta estatubatuarrak elkartu zirenean tifoi batek ontzi guztiak suntsitu zituen eta armistizioa sinatu behar izan zuten herrialde biek. Samoa bitan banatu zuten, alemaniarren zatia gaur egunSamoa indepenentea da, eta gainerakoakEstatu Batuen menpeko lurraldea izaten jarraitzen du.
Bigarren Mundu Gerra betean Pago Pago estrategikoa eta oso garrantzitsua izan zen Estatu Batuentzat[5]. Marine estatubatuarren kopurua samoarrena baino handiagoa izatera iritsi zen. Bigarren Mundu Gerraren ondoren Estatu Batuen barneko estatu bat izateko ahaleginak egin ziren baina ez zuten lortu eta 1967ko uztailaren 1ean Amerikar Samoaren konstituzioa onartu zen. Gaur egun gobernu propiorik ez duen lurraldeen zerrendan kokatu duteNazio Batuek, herrialdeak kategoria hori onartzen ez badu ere.
1961 eta 1972 arteanNASArenApollo programako egoitza garrantzitsua egon zen Pago Pagon, Apollo 10, Apollo 11, Apollo 12, Apollo 13, Apollo 14 eta Apollo 17 misioak han lurreratu baitziren.[6]
2009ko irailaren 29an 8,3 magnitudeko lurrikara izan zen eta hark sorturiko tsunamiak Pago Pago jo zuen. Lau olatu handi etorri ziren eta 90 metro sartu ziten lurbarnera. 34 pertsona hil ziren.[7]
Tutuila uharte bolkanikoa da,basaltoz eginikolaba domo bat. Pago sumendiak sortu zuen. Gaur egun higadurak haren galdara erasan du eta labar tenteak ikusten dira. Pago Pago hiria izen bereko badia luzearen barrenean kokaturik dago hiria.
Alava mendiaren (491m) tontorretik Pago Pagoren ikuspegi ederra dago.[8]
Klima ekuatoriala du. Tenperatura nahiko egonkor mantentzen da urtean zehar. Inoizko tenperatura altuena 37ºC-koa izan zen 1958ko otsailaren 22an eta inoizko baxuena 15ºC 1964ko urrieran 10ean.
Prezipitazioak ugariak dira urte sasoi guztietan eta Lurreko toki hezeenetakoa dela esaten da. Pioa mendiariRainmaker Mountain ("mendi euriegilea") esaten diote, 523 metrotako altuera duen tontorra izanik Ozeano Barean igarotzen ari diren lainoa harrapatu eta prezipitazioak sortarazten baititu.[9]
Pago Pagoren metropoli eremuak 11.500 biztanle inguru ditu eta Pago Pago udalerriak berak 3.500 inguru. Samoa Estatubatuar guztiko biztanleriaren %90 inguru Pago Pago metropoli eremuan bizi da, Vaipito haranean.
Pago Pagoko biztanleriaren %74,5a "hawaiiarra edo Ozeano Bareko uharteetako jatorrizko jendea" da, %16,6a asiarra eta %4,9a zuria.
Samoa Estatubatuarreko merkatal erdigunea da Pago Pago, izan ere herrialdeko merkatu eta industria guztia bertan baitago. Atun kontserbagintza da hiriko jarduera ekonomiko nagusia eta hiriaren esportazio guztiaren %93a atun kontserben esportazioak osatzen du[14].Chicken of the Sea etaStarKist dira marka ezagunenak. Samoa Estatubatuarra munduko laugarren atun-prozesatzaile handiena zen 1993an.
Pago Pago 1967tik "duty-free portua" da eta prezioak baxuagoak dira gainontzeko Ozeano Bareko hirietan baino.[15]
Urtero 34.000 turista jasotzen ditu, alboan dagoen Samoa independentearen laurden bat baino ez da. Turista gehienak Estatu Batuetatik iristen dira.
Itsas-portu handi bat du. Merkatal ontziez gain turistengurutzaontziak ere sartzen dira,Norwegian Cruise Line[16] etaPrincess Cruises[17] esate baterako. Ez dute ordea Pago Pagon egunak igarotzen, goizean iristi eta ilunabarrean alde egiten dute.
Pago Pagoko hainbat jokalarik Estatu BatuetakoNational Football League futbol amerikarreko ligan jokatu dute: Shalom Luani, Junior Siavii, Jonathan Fanene, Mosi Tatupu, Shaun Nua, Isaac Sopoaga, Daniel Teʻo-Nesheim, Joey Iosefa, Bob Apisa, Domata Peko, Isaako Aaitui, Kennedy Polamalu, Gabe Reid...
