| Otomandar gerrak Europan | |
|---|---|
 | |
| Mota | series of wars(en) |
| Denbora-tarte | 1354(egutegi gregorianoa) - 1683 |
| Kokaleku | Balkanak |
| Herrialdea | Otomandar Inperioa |
| Parte-hartzaileak | |
| Osatuta | |
EuropakoOtomandar Inperioaren gerrakOtomandar Gerrak edoTurkiako Gerrak bezala ere ezagutzen dira, Europako testu zaharretan bereziki.
1356an[Oh 1], Europan bere operazio militarretarako lurralde-oinarri bat lortu ahal izatekoBizantziar Inperio ahulduari kolpea eman ondoren, Otomandar Inperioak Europako kontinentean mendebalderantz hedatzeari ekin zionXIV. mendearen erdialdera. Bere lehen etsai handia sortu berria zenSerbiar Inperioa izan zen, hainbat kanpainatan garaitu zuena; horien artean,Kosovoko gudua nabarmendu zen 1389an, bi armadetako buruzagiak hilik gertatu baitziren, eta, serbiarren folklorean, paper nagusia lortu zuen Serbiaren gainbehera markatuko zuen borroka epiko gisa.
Otomandar InperioakBulgariako Bigarren Inperioko lurrak ere konkistatu zituen: hegoalde erdia (Trazia) 1371n ( Maritsako gudua);Sofia 1382an; orduko hiriburua zenTarnovgrad 1393an; gainerako iparraldea 1396ko Nikopoliseko guduaren ostean,Vidin izan ezik, 1422an erori baitzen;Albania 1385ean (Savrako gudua) eta berriro 1480an;Konstantinopla 1453an, Varnako guduaren eta Kosovoko Bigarren guduaren ostean[1][2].
Baita bereganatu zituen:Grezia 1460an;Serbia 1459an, eta, 1480an, Hungariaren birkonkista partzialaren ondoren, berriro 1499an; Bosnia 1463an (ipar-mendebaldeko zatia 1527 inguruan); etaHerzegovina 1482an[1][2].
1456ko Nándorfehérvár-eko (Belgrado) setioan izandako porrotak hirurogeita hamar urtez eten zuen otomandarren hedapena Europa katolikoan, nahiz eta urtebetez (1480-1481) otomandarrek mendean hartu zuten ItaliakoOtrantoko portua. 1493an, otomandar armadak arrakastaz eraso zituenKroazia etaEstiria[3].
Otomandarrek mendiko albaniarren erresistentzia gogorra izan zutenGjergj Kastriot, noble feudal baten seme, buruzagiaren inguruan elkartu zirenak, eta, hogeita hamar urte baino gehiagoz, otomandar erasoei aurre egitea lortu zuten.Albania, 1389koKosovoko guduaren ondoren, otomandar hedapenaren aurkako bi puntuetako bat izan zen Ekialdeko Europan. Haien erresistentziak, Mendebaldeko zibilizazioaren ekialdeko hegalean zehar, otomandar aurrerapena gelditu eta Italiako penintsula otomandar konkistatik salbatu zuela argudiatu izan da.Mehmet II.asultana 1481ean hil zen, albaniar erresistentzia amaitu eta bi urtera eta Italiako kanpaina hasi eta batera.
Bigarren Errusia-Turkia Gerra (1710-1711)Prut inguruan eman zen.Suediako Karlos XII.ak bultzatu zuenPoltavako guduaren porrotaren ondoren, Errusia Otomandar Inperioarekin lotzeko eta gero eta zailagoa zenIparraldeko Gerra Handian lekua lortzeko. Errusiarrak gogor jipoitu zituzten, baina ez ziren desagerraraziak izan, eta, Pruteko Ituna sinatu ondoren, Otomandar Inperioa erretiratu zen Errusiari bere indarrak Suedia garaitzera bideratzeko aukera emanez.
Austriarekin etaVeneziarekin, beste gerra bat piztu zen 1714an. Austriak lehengoHungariako Erresumako gainerako eremuak konkistatu zituen, eta, 1718an, Passarowitzeko Itunarekin amaitu zen.
1735ean,Errusia-Turkia Gerra berria hasi zen. Austriarrak gatazka armatuan sartu ziren 1737an, eta gerra 1739an amaitu zenBelgradeko Itunarekin (Austriarekin) etaNišeko Itunarekin (Errusiarekin).
Laugarren Errusia-Turkia Gerra 1768an hasi, eta 1774an amaitu zenKuchuk-Kainarji Itunarekin.
Hala ere, beste gerra bat piztu zenErrusiarekin etaAustriarekin 1787an, Austriarentzat 1791koSistovako Itunarekin eta Errusiarentzat 1792koJassyko Itunarekin amaitu zirenak.
Napoleon BonaparteFrantziakoakEgipto etaSiria inbaditu zituen 1798–99 bitartean, bainabritainiarren esku-hartzearen ondorioz amaitu zen.
Napoleonek, Egiptorako bideanMalta hartu izana, Errusiaren eta otomandarren aliantza ezohiko bat ekarri zuen,Joniar uharteetara itsas espedizio bateratu bat eraginez. Uharte horien konkistakZazpi Uharteen Errepublika sortu zuen.
Seigarren Errusia-Turkia Gerra 1806an hasi zen, eta, 1812an,Bukaresteko Itunarekin (1812) amaitu zen,Napoleon Bonaparteren Errusiaren inbasioa baino lehen.
1804an, lehen serbiarren matxinada gertatu zen, eta bigarren serbiarren matxinada, 1815ean. Turkiako tropak,Serbiatik, behin betiko erretiratu ziren 1867an. 1878an, ofizialki, bere independentzia onartu zuenBerlingo Itunak.
1821ekoMoldavia etaValakiako matxinadek, ekainean Drăgășaniko guduan garaituta,Greziako Iraultza hazi zen.
Greziako Independentzia Gerrak 1821etik 1830era iraun zuen. Potentzia handiek zuzenean hartu zuten esku 1827tik aurrera,Errusiak barne.Adrianopoliseko Itunak gerra amaitutzat eman zuen, eta Greziakindependentzia lortu zuen.
Errusia-Turkia bederatzigarren eta azken gerra 1877an hasi zen, otomandarrakKonstantinoplako Konferentziatik atera ziren urte berean. Orduan,Errumaniak independentzia aldarrikatu, eta gerra deklaratu zion Turkiari, serbiar eta bulgariarrekin eta, geroago, errusiarrekin bat eginda.AustriakBosnia okupatu zuen 1878an. Errusiarrek eta otomandarrekSan Stefanoko Ituna sinatu zuten 1878 hasieran.Berlingo Kongresuaren deliberazioen ondoren, zeinean egungo potentzia handi guztiek parte hartu zuten, 1878koBerlingo Itunak hainbat lurralde aldaketa berretsi zituen.
Ekialdeko Rumeliari, 1878an, nolabaiteko autonomia eman zitzaion; 1885ean matxinatu, eta, 1886an,Bulgarian sartu zen. InperioakTesaliaGreziari utzi zion 1881ean. Orduan, Greziak Otomandar Inperioari eraso egin zion 1897an, Kretako Bigarren Matxinadari laguntzeko, baina garaitua izan zen.
Mazedoniako Barne Erakunde Iraultzailearenmatxinada 1903an.
Balkanetako bi gerrak,1912an eta1913an, Europan Otomandar Inperioaren aurka gertatu ziren.Balkanetako Ligak, lehenik, Mazedonia etaTraziako zatirik handiena konkistatu zituen Otomandar Inperioan, eta, gero, harrapakinaren zatiketaren gainera joan zen.Albaniak ere Otomandar Inperioarekiko independentzia aldarrikatu zuen 1912an, hainbat matxinada eta erreboltaren ostean. Horrek Turkiak Europan (Rumelia) zituen jabetzak ekialdekoTraziako egungo mugetara murriztu zituen.
Otomandar Inperioak,Lehen Mundu Gerran, porrota jasan zuen. Hala ere,Britainia Handiko Itsas ArmadariIstanbul hartzea galarazi zionGallipoliko gudu ospetsuan; azkenean, Mudros Armistizioan, garaitua izan zen. Geroago, 1919-1923 bitartean,Turkiako Independentzia GerraLausanako Itunarekin amaitu zen, 1919koSèvresko aurreko Itunarekiko hobekuntzak ekarriko zituena.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q698985