Movatterモバイル変換

[0]ホーム
URL:

Edukira joan
WikipediaEntziklopedia askea
Bilatu

Ordizia

Koordenatuak:43°03′17″N2°10′42″W / 43.054722222222°N 2.1783333333333°W /43.054722222222; -2.1783333333333
Wikipedia, Entziklopedia askea
Ordizia
 Gipuzkoa,Euskal Herria
Ordiziako ikuspegi orokorra,Usurbe mendiaren gailurretik ikusita. Atzealdean,Aralar,Txindoki mendia erdian dela.
Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaGipuzkoa
EskualdeaGoierri
Izen ofizialaOrdizia
AlkateaAdur Ezenarro Agirre
(Euskal Herria Bildu)
Posta kodea20240
INE kodea20076
Herritarraordiziar
Ezizenaazak
Kokapena
Koordenatuak43°03′17″N2°10′42″W / 43.054722222222°N 2.1783333333333°W /43.054722222222; -2.1783333333333
Map
Azalera5,65 km²
Garaiera153 m
Distantzia39 kmDonostiara
Demografia
Biztanleria10.699(2024)
58 (2023)
alt_left 5.243 (%49) (%48,1) 5.151 alt_right
Dentsitatea18,94 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 8,98
Zahartze tasa[1]% 20,66
Ugalkortasun tasa[1]‰ 45,7
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 79,16(2011)
Genero desoreka[1]% 8,22(2011)
Langabezia erregistratua[1]% 10,87(2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 59.0 + % 12.57 hartzaile(2021)
Kaleko erabilera[3]% 48.7(2021)
Etxeko erabilera[4]% 43.78(2021)
Datu gehigarriak
Sorrera1268
Webguneahttps://www.ordizia.eus
Hiri senidetuakAcapulco,Trujillo,Santa Amalia etaCallao

Ordizia,Gipuzkoako hego-ekialdekoudalerri bat da,Oria haranaren goialdean kokatua. HistorikokiGoierri eskualdeko herri nagusia izan da zerbitzuen aldetik; gaur egun,Beasainekin batera du eskualdeko nagusitza hori. 2024an 10.699 biztanle zituen.

Mugakide ditu iparraldeanItsasondo etaBeasain, ekialdean Itsasondo,Arama etaZaldibia, mendebaldean Beasain eta hegoaldeanLazkao.XX. mendean Beasainek, Lazkaok eta Ordiziak izandako hiri eta industria garapenaren ondorioz, hiru udalerri horien arteko mugak lausotu dira, hiruren mugen elkarguneanCAF fabrika handia jarrita. Hala, bada, hiru herriak elkarren segidan daude, bereiziko dituen eraikuntzarik gabeko etenik gabe.

Herriaren fundazioaren 750. urteurrenean, ordiziarrakORDIZIA ataria egiten hasi zirenWikipedian.

Izena

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ordizia izenarenetimologia zehatza zein den gaur egun arte ez da jakina.1268an, jatorrizOrdiçia izena zuen lekuanAlfontso X.a Gaztelakoak herrigunea eraikitzeko agindu zuen.1268an gaztelar errege berak herriariudalerri titulua eta Gasteizko foruarenak bezalako pribilegioak eman zizkion. Horrekin batera,Ordiçia izeneko lekuanVillafranca izeneko hiribildua sortu zen, ondoren eta XIX. mendera arteVillafranca de Ordicia (Ordiziako Villafranca) edotaVillafranca de Guipúzcoa izenez ezagutu eta idatziko dena.

Villafranca izena ikusgai 2022an, 20. mende hasierakoazulejuzko heri-seinalean.

Villafranca gaztelaniazko izenak zerga gabeko hiribildua esan nahi du, beraz, garrantzi handia izango du hiribilduaren sorrerak Ordiçiako lekuaren populatzean eta indartzean, Gipuzkoako gainontzeko hiribildu historikoekin batera probintziaren gobernu lanetara batuko baita. Horrexegatik, Beasain, Legorreta, Itsasondo, Zaldibia, Altzaga, Arama, Gaintza, Ataungo herrixkak eta Lazkaoko etxe batzuk Ordiziako Villafrancara batzea eskatuko dute 1399etik hasi eta 1615. urteraino, Ordiziako Villafrancako jurisdikzioa handituz.

Geroztik, zazpi mendez, bi izenak erabili dira:Villafranca ofizialki eta gaztelaniaz eta modu ez ofizialean,Ordizia (bertakoen gaur egungo herri hizkeran,Ordizi), oso zabaldua eta erabilia. 20. mendera arte, ohikoa izan daBillafranka deitzea euskaraz ere herriari, bertakoen eta ingurukoen artean.[5]

1916an udalerriak bere izen ofizialaVillafranca de Oria izendapenera aldatu zuen, garaiko espainiar legediak erresuman zeuden izen bereko udalerriak ezberdintzeko bigarren izen bat gehitzera behartzen baitzuen. Bigarren izen hori, maiz, bertako elementu geografiko batekin lotua zen; kasu honetan,Oria ibaia. BainaVillafranca de Oria izena ez zen herritarren artean gehiegi sustraitu, eta1970ean aurrekoVillafranca de Ordicia izena berreskuratu zen.

Azkenean,1982kourtarrilaren 4an ofizialki jatorrizkoOrdizia izena berrezartzea onartu zen. Bertakoen hizkeran,Ordizi da.

Geografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Ordiziako ikuspegi orokorra, atzealdeanTxindoki mendia etaAralarko mendilerroa ikusten direla.

Gipuzkoako biztanle dentsitaterik handienetarikoa du etaOria ibaiak zeharkatzen du. 1000 metro ere ez duten mendiz inguratua dago,Murumendi (848 m), Odeta-Goeña (784 m) eta Paola (734 m).

Herrigunea eta alde zaharra udalerriaren erdialdean daude,Oria ibaiaren ezkerraldeko lautadan, 155metroko garaieran. Udalerria bera ere Oria ibaiaren haranean kokatuta dago, eta bere lursailak ibaiaren bi ertzetan gorantz hedatzen dira. Udalerri osoko garaiera handiena ipar-mendebaldean dagoen Odetagoena (729 m.) da, (Murumendiko mendilerroan), aldiz, udalerriko garaiera txikienaItsasondo udalerriarekin muga egiten duen ipar-mendebadekoSan Joan auzoan dago (130 m.). Bestalde, hegoaldeko Etxazpi-Putzuaran (Oiangu) 328 m garai da.

Ordiziako Alde Zaharraren ikuspegi orokorra Arramenditik.

Lehen aipatu bezala, Oria ibaiak udalerria hego-mendebaldetik ipar-mendebalderako norabidean zeharkatzen du. Udalerri honetan Oria ibaiarekin bat egiten duten zenbait erreka ere badaude:Mariarats mendebaldeko mugan,Beasaingo mugan) eta San Joan erreka ekialdekoan (San Joan auzoan,Itsasondoko mugan).Arama etaLazkao udalerrietako mugetan,Amundarain ibaia etaSenpere-berri errekek ere euren urak Oria ibaian isurtzen dituzte.

Mugakideak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
BeasainBeasain etaItsasondoItsasondo
BeasainItsasondo,Arama etaZaldibia
Mendebaldea
 Ordizia  
Ekialdea
LazkaoLazkao etaZaldibiaZaldibia

Auzoak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Herrigune nagusia alde zaharraren inguruan dago, haren itxura eliptikoa da etaBehe Erdi Aro inguruan hedatu zen.Karlistaldien ondoren, herrikoharresiak eraitsi eta herria garai bateko errepide nazionalari jarraituz, alde zaharraren inguruan zabaldu zen, gaur egungo Filipinak eta Urdaneta kaleetaraino.

Udalerriaren hedatze edo zabalkunde handiena1960 eta1970eko hamarkadetan gauzatu zen, alegia, udalerriko ekialdean eta Oria ibaiaren eskuinaldeko ertzeanOtegi Enea,Altamira etaBustuntza auzoak sortu zirenean, Euskal Herriko industri eremuetako udalerri askotan bezala, auzo hauetanAndaluzia,Extremadura,Galizia etaGaztela-Leondik etorritako etorkin ugari bizitzen jarri ziren.

Azken zabaltze handia,XX. mendearen amaieran etaXXI. mendearen hasieran, Sanperio eta Arramendi kaleen inguruan izan zen, eta2010eko hamarkadanItsasondo etaAramarekin muga egiten duenSan Joan auzoan eraikitako etxebizitza multzoekin.

Auzo nagusiak alfabetikoki honakoak dira:

Auzoak
Aita Urdaneta
Alde Zaharra
AltamiraBustuntzaEskarabilla
Lazkaibar
Malkasko
Mariarats
Oiangu
Otegi EneaSan Bartolome
San Joan

Azpiegiturak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Kultura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  • Liburutegia[6]
  • Herri Antzokia[7]

Gizarte Zerbitzuak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  • San Jose egoitza[8]

Kirola

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  • Majori kiroldegia[9]

Hezkuntza

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  • Alotza Udal Haur Eskola[10]
  • Goierri Lanbide Heziketako Ikastetxe Publikoa[11]
  • Oianguren Institutua (bigarren hezkuntza)[12]
  • Urdaneta Ikastetxea (haur eta lehen hezkuntza)[13]
  • Jakintza ikastola[14]
  • Goierri ikastetxea (bigarren hezkuntza)[15]
  • Goierri Eskola Politeknikoa[16]
  • Hizkuntza Eskola Ofiziala[17]
  • Su eskola[18]
  • Ordizia Musika Eskola[19]

Historia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
San Bartolome baseliza.

Alfontso X.a Gaztelakoak sortu omen zuen herria1256an, herriak sortzeko plangintza orokor bati jarraituz;Segura etaTolosa ere modu berean sortu ziren.

Hasiera batean,San Bartolome baselizaren ondoan kokaturik zegoen herria, eta "Ordizia" zuen izena. Aurreraxeago, aipaturiko errege horrek berak aldatu zion izena etaVillafranca ipini,Sevillan1268koekainaren 30ean emandako eskubide berezi baten bitartez. Horrez gain,Gasteizek zituen abantailak etaForuak ere eman zizkion, eta erregeari ordaindu beharreko zergak ez ordaintzeko baimena ere bai.Antso IV.a Gaztelakoa,Ausarta, izan zen Alfontsoren ondorengoa, emandako eskubide berezia berretsi eta zergak ez ordaintzeko eskubide gehiago ezarri zituenaValladoliden sinatutako beste agiri bat zela medio.

Ordiziako udaletxea etaPlaza nagusia,1882-1936 artean.

Badakigu1397anGetariako Batzarretan parte hartu zuela Ordiziak, hala baitio gorde den partaide zerrendarik zaharrenak.

1467an, beste lege berezi bat jaso zuen,Madrilen urtarrilaren 14an emandakoa; bertan,Henrike IV.a Gaztelakoak urteko bi mila marai eta bestelako zerga batzuk ordaintzetik libre utzi zuen herria, herriak erregeri ematen zizkion zerbitzuen ordainetan. Inguruko herrixkek,Altzaga,Arama,Ataun,Beasain,Gaintza,Itsasondo,Legorreta,Zaldibia, etaLazkaoko zenbait etxek, gaizkile eta herriko jauntxoen ondorioz beren lurretan zegoen ziurtasun falta zela eta, Ordiziarekin bat egiteko eskaera egin zuten, babesa lortu eta herriak zituen abantailak eskuratzeko.

1399ko apirilaren 8anVillafrancak auzolagun moduan onartu zituen.Adiskidetasun Idatzi bat sinatu zuten guztiek,Henrike III.a Gaztelakoak Tureganon1402ko abuztuaren 5ean, geroErrege-erregina KatolikoekKordoban1492ko maiatzaren 27an berretsi zutena. Inguruko herriak auzolaguntzat hartuz, Ordiziako alkateak eskumen bereziak jaso zituen, bai auzibide arlokoak, bai zibilak eta baita kriminalak ere; herri horietan lehen zeuden alkateak auzo-alkate bihurtu ziren. Hala ere, herri horiek beren udalei eta batzar irekiei eutsi zieten, beren lurraldea zedarrituta, beren mendi eta jabegoak eta beren ekonomia administrazioa gorde zuten.

Batasun horrek berrehun urte baino gehiago iraun zuen, baina batasun-behar horren arrazoiak desagertu zirenean, beren udal askatasuna lortzeko irrikan, herri-amak irainak egin zizkiola eta, banaketa eskatu zuten.Filipe III.ak eman zuen ontzat eskaera, errege kutxek dirua behar zutelako eta, herrien arteko banaketen ondorioz, zerga ederrak jasotzen zituztelako. Lazkaoko etxeek, berriz, Ordiziarekin bat eginik jarraitu zuten1648ko otsaila arte, urte horretan izan baitzuten berriz beren udala.

Villafranca bakarrik geldituta, Probintziako Batzarretan prokuradorearen gastuak oso handiak zirela eta, Beasainekin bat egin zuen, etaVillafrancako Batasuna izena ezarri. Batasuna,1644an sinatu zen eta1687ko maiatzaren 4an, Arama eta Zaldibia ere batasunean sartu ziren. Arrazoiak berak izan ziren, ordezkapen gastuak beste herri batzuekin banatzea.1710eko apirilaren 10ean Ataun ere sartu zen batasunean, bainaBatzar Nagusiek ez zuten1712 arte onartu.1741ean tirabirak hasi ziren Zaldibiarekin,1768an Aramarekin eta1818an Ataun eta Beasainekin. Ordutik aurrera, Villafranca bakarrik egon zen. Ordizian 27 sukalde-zerga ordaintzen ziren; eta Probintziako Batzarretan, Korrejidore-Lehendakariaren ondoan hamabosgarren jarlekuan esertzen zen Ordiziako ordezkaria.

Jendea Ordiziako kalean,1882-1936 artean.

XVIII. mendean,sute ugari izan ziren. (1738,1751 eta1794an), baina ez ziren garrantzi handikoak izan, horietatik batek ere ez baitzuen izan1512ko martxoaren 18an gertatutako suteak adinako larritasuna; sute hark, erabat suntsitu zuen herria.1859an beste sute bat izan zen eta herriaren zati bat hondatuta gelditu zen haren ondorioz.

Herria liberalen alde jarri zenez gero,Lehen Gerra KarlistanZumalakarregik eraso egin zion,1835ean, hain zuzen ere. Maiatzaren 25etik ekainaren 3ra arte iraun zuen erasoak, orduan eman baitzuen amore herriak, irabazteko aukera gutxi zituela konturatu zenean. On Karlos erregegaiak -Karlos VII.a izan nahi zuenak- Ordizia aukeratu zuen, zenbait urte geroago,1875ean, euskal foruak zin egiteko.

Antzina-antzinatik herriaBozue Txiki edo Villafranca izeneko Komunitateko partaide izan zen. Komunitate hori lehenengoz1027. urteko Nafarroako Antxo Handiaren agiri batean agertu zen.Aralar etaEnirioko mendien etekinen hogeita zortziren bat jasotzen zuen herriak,1409an "Komenio eta Ajusteagatik" ezarritako diruaren zatia, hain zuzen ere. Komunitateak oraindik ere bizirik dirau eta Ordiziako alkatea da lehendakari.

1970eko apirilaren 17an aldatu zen izen ofiziala, "Villafranca de Oria" izatetik "Villafranca de Ordizia" izatera igaro zen.1982ko urtarrilaren 4an behin betiko eta ofizialki izena jarri zitzaion: Ordizia.

XXI. mendearen hasieratik, Euskal Herrian orokorrean jazo den bezala, herrialde ugaritako etorkinak etorri dira, nagusikiErrumania,Hego Amerika,Afrika eta abarrekoak, horrek gaur egun Ordiziak bere historia guztiko biztanleri kopuru handiena izatea ekarri du, ordurarteko1981eko 9.781 biztanleriaren kopuruaren errekorra gaindituz,2018an 10.150 biztanle izatera iritsi baitzen.

Ordiziako armarria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Ordiziako Armarria udaletxearen aurrealdean ikusgai.

1989ko urtarrilean erabaki zuen Ordiziako Udal Osoko Bilkurak herriko armarria zein zen zehazteko espedienteari ekitea, udalaren sinboloa behin betiko zein izango zen arautzeko.

Udalerrian hainbat armarri zeudenez, horri buruzko xehetasunak emateko eta txostena egiteko agindu zitzaion aditu bati. Hari horretatik, Borja de Aginagalde,Eusko Jaurlaritzako Agiri Ondarearen arduradunak gutun bat bidali zuen Udaletxera, eta honako hau adierazi zuen: "Lurralde osoan salbuespen osoko posizioa du Ordiziak: herriko armak datatuta ditu,1568an hain zuzen ere, monumentu izaera duen testigantzaz, gainera, hau da, parrokiako eskulturan...". Parrokiako agiritegian dauden armarriak dira, aldaretik sakristiara sartzeko ate gainean daudenak zehazki.

Eusko Ikaskuntzak ere egin zuen txostena, eta udal armarria aldatzea onartu zen (1989ko maiatzaren 2ko Osoko Bilkuran), eta honelaxe idatzi zen armarri horren itxura:

"Hondo urdin batean urrezko almenaz apainduriko urrezko gaztelu bat, lauki urre koloredun eta beltzen gainean. Ingurua, Erdi Aroko eredu espainiarra mako erpinez amaiturik".

Ekonomia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
XX. mendearen lehen erdian Ordizian[20] zeinfabrika etalantegi zeuden kontatzen dute hainbat herritarrek. Altzari lantegiak ugariak ziren, eta orain baino fabrika gehiago zegoen. Hori bai, herritar asko Beasaingo CAF fabrikara joaten ziren lanera orduan ere.Euskal Herriko Ahotsak[21] proiekturako elkarrizketatutakoen testigantzekin egindako bideoa.

Herriko jarduera nagusiakindustria etamerkataritza dira: trenbide-materialak, metalurgia, elikagai-industria, ehungintza, zurgintza, dendak, tabernak eta ostalaritza.

Dena den,XXI. mendearen lehenbiziko urtetatik hasitaturismoaren sektorea ere indar hartzen hasi da, bereziki, asteazkenetako Ordiziako Azoka, irailaren hasierakoEuskal jaiak,Idiazabal gazta eta udalerritik igarotzen denEuskal Herriaren barnealdeko Donejakue bidearen inguruan.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,2. Bigarren sektorea %27,8. Hirugarren sektorea %62,8. Eta eraikuntza %9,2.[22]

Demografia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2024an 10.699 biztanle zituen Ordiziak. 2020an zituen 10.503 biztanleetatik %19,16k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak %17,43 ziren.[22]

Ordiziako biztanleria

Politika

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Ordizian»
Ordiziako udaletxea.

2023-2027 legegintzaldia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

2023ko hauteskundeen ondorengo Ordiziako udalbatza

Alderdia

2023ko maiatzak 28

ZinegotziakBoto kopurua
Euskal Herria Bildu (EHB)
7 / 17
1.765 (% 41,00)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
7 / 17
1.649 (% 38,30)
Elkarrekin Podemos (EP)
2 / 17
459 (% 10,66)
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)
1 / 17
379 (% 8,80)
Alderdi Popularra (PP)
0 / 17
53 (% 1,23)
Datuen iturria:Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Alkateak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Hauek izan dira Ordiziako azken alkateak:

AlkateaAgintaldi hasieraAgintaldi amaieraAlderdia[23]
Jose Ramon Gaztañaga Arregui[23][24]19791983Euzko Alderdi Jeltzalea
Iñaki Apalategui Milikua[23][24]19831987Euzko Alderdi Jeltzalea
Kepa Korta Murua[23][25]19871991Euskadiko Ezkerra
Juan Vicente Erauskin Garmendia[23][24]19911995Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Vicente Erauskin Garmendia[23][24]19951999Euzko Alderdi Jeltzalea
Alejandra Iturrioz Unzueta[23]19992003Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Alejandra Iturrioz Unzueta[23]20032007Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Jose Miguel Santamaria Eceiza[23][26]20072011Euzko Alderdi Jeltzalea
Igor Eguren Izaguirre[23][26][27]20112015Bildu
Jose Miguel Santamaria Eceiza[23][27]20152019Euzko Alderdi Jeltzalea
Adur Ezenarro Agirre[23][28][29]20192023Euskal Herria Bildu
Adur Ezenarro Agirre[30][31]2023JarduneanEuskal Herria Bildu

Hirigintza

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Kaleak
Plazak

Alde Zaharra

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Ordiziako Alde Zaharra»
Jasokundeko Andre Mariaren eliza etaMuxika dorretxea.
Barrena parkearen ikuspegia.

Ordiziako Alde Zaharra eta berehiri-morfologia suteen, gerren eta herriaren beraren aurrerapenaren ondorioz, eraldakuntza handia jasan du. Halere, ordea, oraindik ereErdi Aroko tipologia gordetzen du neurri handi batean, bide-trazadurari eta lur zatiketari dagokienez.

Herriaren oinplanoa erregularra da, forma obala eta itxia du. Kale nagusiak hiru dira eta ekialdetik mendebalderako orientazioa dute. Erdikoa —Kale Nagusia— zuzena da, eta bertatik igarotzen zen Behobiako Errege-bidea. Honek, gainera,harresiaren ateetako bi lotzen zituen. Alboetako kaleek, alegia Santa Maria kaleak eta gaur egun Goenkalek eta Elkano kaleak osatzen dutenak, harresiaren trazaduraeliptikoa itxuratzen zuten; eta honen hegoaldean eliza —parrokigotorlekua— zegoen kokatuta. Hirigunearen zati honetan Etxezarreta kaleak markatzen du hesiaren kanpoko lerroa. Zeharkako arteria batek —egungo Goitia kaleak eta Kale Nagusiak okupatzen dutenak— herriko beste bi ateak lotzen zituen.

Hirigunearen barruan, Kale Nagusiaren, Goenkaleren eta Elkano kalearen arteanOrdiziako plaza nagusia erdiko espazio handia irekitzen da, eta honen aurrean Udaletxea dago. Beste espazio publiko aipagarri bat Barrena jauregiaren aurreko lorategiak dira, antzinako barrutiaren muturrean aurkitzen direnak. Lur zatiketak Erdi Aroko zenbait ezaugarri gordetzen ditu: esate baterako,fatxada estuko oin sakon tipikoak, herriaren barneko etxadi bikoitzak, eta herriaren muturretako etxadi bakunak.

Eraikuntzak tipologia askotarikoa du, eta XIX. eta XX. mendeetako jarduketak nagusitzen dira.

Kultura

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Goierriko hizkera»
Ordiziako Patxi Maizaren[32] testigantza, euskararen eta euskalkiaren egoeraren ingurukoa.Euskal Herriko Ahotsak[33][34] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Ordiziako euskara[34]gipuzkeraren[35] barnean kokatzen da. Zehazki, sartaldeko azpieuskalkiari dagokionGoierriko hizkera[36] da bertan hitz egiten dena.

XX. mendera arteeuskara Ordiziako biztanleen lehen hizkuntza izan zen. Ordiziari buruz datu zehatzik ez badugu ere, Gipuzkoako eta Ordiziako egoera soziolinguistikoak antzeko samarrak zirela emanda, esan daitekeXIX. mendearen erdialdean ordiziarren %96k euskaraz zekiela. Garai horretan oso gutxi izango zirengaztelaniaz bakarrik zekiten ordiziarrak. Handik ehun urtera, hainbat faktoreren eraginez, Ordiziako euskaldunen portzentajea erdira etorrita zegoen.

2016an herritarren %60,75 euskalduna zen.[22]

Kirola

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Jaiak eta ospakizunak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  • Maiatzaren 2. asteburuanErdi Aroko azoka ospatzen da.
  • Uztailaren 24aren aurreko asteburuan umeen jaiak ospatzen dira.
  • Uztailaren 24a, herriko jai nagusiak, Santa Anaren omenez.[37]
  • Uztailaren 27a, Kuadrilla eguna, herriko kuadrillak egun osoz herrigunean parrandan ibili ohi dira. Bestalde, egun honetan ere santaneroen tradizioa nabarmentzen da, tradizio honetan ospakizun ospetsu bat egiten da, bertan azken urtean zehar ezkondu diren bikoteak (santaneroak) udaletxetik eskutik helduta (zapiz) irteten dira (emakumeek zetazko xala daramate) etaOrdiziako plaza nagusian dantza egiteen dute, ondoren herriaren kaleak zeharkatzen dituztelarik.
  • Euskal jaiak, irailaren lehenengo asteko osoko asteazkenean.Ganadu,barazki etafruituen erakustazoka burutzeaz gain,Euskal Herria osoan ospetsua denOrdiziako Ardi Latxa Gazta Txapelketa burutu ohi da.[37]
  • Abenduan,eguberri ondorengo asteazkenean ere Azoka Berezia edo Neguko Azoka ospatu ohi da.[37]
Santaneroen eskudantza, emakumezkoak Manilako mantoiez jantzita.

Jai hauen artean ospe berezia du Santa Ana egunean, uztailaren 27an, egiten den Santaneroen kofradiakoenesku-dantza, 1509. urtetik ospatzen den tradizioa. Egun honetan aurreko jaitik izandako urtebetean ezkondutako bikoteakUdaletxean elkartzen dira, emakumeakManilako Mantoia daramatelarik, eta alkatea aurrean jarrita taldeaParrokiara hurbiltzen da. Elizkizunaren ondoren, Udaletxera itzultzen dira eta hamaiketako baten hondoren akten liburu zaharrean sinatzen dute alkateak eta maiordomoak, Santaneroak du izena liburu horrek eta 1792koa da. Momentua iristen denean alkatea enparantzara jaitsi eta Santanazaleak diren senar gazteei eskua eman ostean ohiturazko Santanazaleen Aurreskuari ekiten zaio.[38]

Sujetoenea

Ordiziako ereserkia

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Bernardo Alberro»

Ordiziak badu bere ereserkia, gehienbat uztaileko jai nagusietan edota ordiziarrek jai egiten dutenean abestua,Bernardo Alberro musikagile eta akordeoi-jotzaileak konposatua[39].

Ordiziarrak gera,
ordiziarrak gera gu!
Agur herriari,
agur eiten diogu,
alaitasuna guk,
ordiziarrok badegu,
okasio bat ta lan alde batera,
utzi ta festa nahi degu![40]

Abesti horretaz gain Ordiziak martxa dotorea du. Gurrutxaga maisuaren obra bikaina Gipuzkoako martxa hoberentzat jotzen da. Obrak 6 minutu inguru irauten du eta Ordiziako Danborradaren amaieran jotzen da urtero. Maisulanaren benetako izena "Marcha de Villafranca" da, baina Ordiziako martxa izenez ere ezagutzen da.

Muxika dorretxea

Ondasun nabarmenak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Ikus zerrenda: «Ordiziako kultura ondasunak»
Botika
Barrena jauregia

1996komartxoaren 12an,Eusko Jaurlaritzakkultura ondasun izendatu zuenOrdiziako Alde Zaharra,monumentu-multzo sailkapenarekin.[50][51]

Bestelako eraikinak eta parkeak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Alde zaharretik kanpo eta udalerrian zehar kokatuak dauden beste hainbat eraikin eta leku nabarmenak honako hauek dira:

Abaria jauregia

Monumentuak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Ordiziar ospetsuak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
2007ko Santanazaleen esku-dantza, Ordiziako plaza nagusian, azokapean.
Joseba Rezolaren jaiotetxean ezarririk dagoen oroitarria.

Argazki galeria

[aldatu |aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
  1. ↑abcdef Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑«Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑«Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ Mendiguren Elizegi, Xabier. (1997-10-03). «Ordizia super-euskalduna» Goierritarra (122): 5. (kontsulta data: 2024-03-19).
  6. ↑ Administrator. «Liburutegia» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  7. ↑ Administrator. «Herri Antzokia» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  8. ↑ Administrator. «San Jose egoitza» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  9. ↑ Administrator. «Majori Kiroldegia» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  10. ↑ Administrator. «Alotza Udal Haur Eskola» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  11. ↑ Administrator. «Goierri Hasierako Lanbide Prestakuntzako Ikastetxe Publikoa (HLPIP)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  12. ↑ Administrator. «Oianguren Bigarren Hezkuntzako Institutua (BHI)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  13. ↑ Administrator. «Urdaneta Haur eta Lehen Hezkuntza Ikastetxea (HLHI)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  14. ↑ Administrator. «Jakintza Ikastola Haur, Lehen eta Bigarren Hezkuntza Ikastetxe Pribatua (HLBHIP)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  15. ↑ Administrator. «Goierri Bigarren Hezkuntzako Ikastetxe Pribatua (BHIP)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  16. ↑ Administrator. «Goierri Goi Eskola Politeknikoa (Mondragon Unibertsitatea)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  17. ↑ Administrator. «Ordizia HEO (Hizkuntza Eskola Ofiziala)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  18. ↑ Administrator. «Fundación Su Eskola Gipuzkoa Fundazioa» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  19. ↑ Administrator. «Ordizia Musika Eskola Pribatua (MEPR)» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  20. ↑ «Ordizia - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-19).
  21. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-19).
  22. ↑abc«Web Eustat. Ordiziako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  23. ↑abcdefghijkl (Gaztelaniaz)«Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2021-01-10).
  24. ↑abcd «Ordizia» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2021-01-20).
  25. ↑ (Gaztelaniaz)«El 'estratega' que fue alcalde de Ordizia, toca la tuba y ama el rugby» El Diario Vasco 2011-02-06 (kontsulta data: 2021-04-25).
  26. ↑abAipuaren errorea: Konpondu beharrekoerreferentzia kodea dago orri honetan:ez da testurik eman:5 izeneko erreferentziarako
  27. ↑abAipuaren errorea: Konpondu beharrekoerreferentzia kodea dago orri honetan:ez da testurik eman:6 izeneko erreferentziarako
  28. ↑Aipuaren errorea: Konpondu beharrekoerreferentzia kodea dago orri honetan:ez da testurik eman:7 izeneko erreferentziarako
  29. ↑Aipuaren errorea: Konpondu beharrekoerreferentzia kodea dago orri honetan:ez da testurik eman:4 izeneko erreferentziarako
  30. ↑ «Ordiziako Udalak "aurrekontu luzatuarekin" hasiko du 2025a» Goierriko Hitza 2024-12-20 (kontsulta data: 2025-10-22).
  31. ↑ «Ordiziako Plaza Nagusia, Kerik Gabeko Gunea» Goierriko Hitza 2025-05-30 (kontsulta data: 2025-10-22).
  32. ↑ «Goierrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-17).
  33. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-17).
  34. ↑ab «Ordizia - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-17).
  35. ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-17).
  36. ↑.
  37. ↑abc Administrator. «Festak eta jaialdiak» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  38. ↑ dantzancom. «Santaneroen esku-dantza» dantzan.eus (kontsulta data: 2024-03-16).
  39. ↑El compositor y acordeonista Bernardo Alberro será el encargado de lanzar el txupinazo de las fiestas de Santa Ana. Ordizia.eus(Gaztelaniaz)
  40. ↑Ordiziarrak gera gu kopia. Jakintza.net
  41. ↑«Abaria etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  42. ↑«Barrena jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  43. ↑«Ibarbia etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  44. ↑Ordiziako Udalaren webgunea
  45. ↑«Igokundeko Ama Birjinaren eliza . Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  46. ↑abc Administrator. «Zer ikusi» ORDIZIAKO UDALA (kontsulta data: 2020-06-28).
  47. ↑«Consistorial etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  48. ↑«Azoka. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  49. ↑«Zabala jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  50. ↑Monumentu-multzo izendapena EHAAn
  51. ↑«Ordiziako Hiri Historikoa. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  52. ↑«Beti Alai frontoi-estalia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  53. ↑«San Bartolome baseliza. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).
  54. ↑«Zabale baserria. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-06-28).

Kanpo estekak

[aldatu |aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Ordizia
Autoritate kontrola


Ordiziako auzoak

Aita Urdaneta •Alde Zaharra •Altamira •Bustuntza •Eskarabilla •Lazkaibar •Malkasko •Mallutz industrialdea •Mariarats •Oiangu
Otegi Enea •San Bartolome •San Joan •Txindoki industrialdea

Abaltzisketa ·Aduna ·Aia ·Aizarnazabal ·Albiztur ·Alegia ·Alkiza ·Altzaga ·Altzo ·Amezketa ·Andoain ·Anoeta ·Antzuola ·Arama ·Aretxabaleta ·Arrasate ·Asteasu ·Astigarraga ·Ataun ·Azkoitia ·Azpeitia ·Baliarrain ·Beasain ·Beizama ·Belauntza ·Berastegi ·Bergara ·Berrobi ·Bidania-Goiatz ·Deba ·Donostia ·Eibar ·Elduain ·Elgeta ·Elgoibar ·Errenteria ·Errezil ·Eskoriatza ·Ezkio-Itsaso ·Gabiria ·Gaintza ·Gaztelu ·Getaria ·Hernani ·Hernialde ·Hondarribia ·Ibarra ·Idiazabal ·Ikaztegieta ·Irun ·Irura ·Itsasondo ·Larraul ·Lasarte-Oria ·Lazkao ·Leaburu ·Legazpi ·Legorreta ·Leintz Gatzaga ·Lezo ·Lizartza ·Mendaro ·Mutiloa ·Mutriku ·Oiartzun ·Olaberria ·Oñati ·Ordizia ·Orendain ·Orexa ·Orio ·Ormaiztegi ·Pasaia ·Segura ·Soraluze ·Tolosa ·Urnieta ·Urretxu ·Usurbil ·Villabona ·Zaldibia ·Zarautz ·Zegama ·Zerain ·Zestoa ·Zizurkil ·Zumaia ·Zumarraga
Gipuzkoakohiri etahiribilduak
Donostia (1202)  • Hondarribia (1203)  • Getaria etaMutriku (1209)  • Zarautz (1237)  • Tolosa,Segura,Ordizia eta ziurrenikHernani (1256)  • Arrasate (1260)
Bergara (1268)  • Azpeitia (1310)  • Errenteria (1320)  • Azkoitia (1324)  • Leintz Gatzaga (1331)  • Elgeta (1335)  • Deba etaSoraluze (1343)  • Eibar etaElgoibar (1346)
Zumaia (1347)  • Usurbil (1371)  • Orio (1379)  • Zestoa etaUrretxu (1383)
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ordizia&oldid=10435710"(e)tik eskuratuta
Kategoriak:
Ezkutuko kategoriak:
[8]ページ先頭
©2009-2025 Movatter.jp