United Nations,联合国,Organización de las Naciones Unidas,Организация Объединённых Наций,منظمة الأمم المتحدة,Organisation des Nations unies,Vereinte Nationen etaOrganizacja Narodów Zjednoczonych
Nazio Batuen Erakundea (NBE), Nazio Batuak (NN) izenez ere ezagutzen dena, nazioarteko erakunderik handiena da. 1945ean sortu zen,Bigarren Mundu Gerrak suntsitutako mundu batean, nazioartekobakeari eta segurtasunari eusteko, nazioen artean adiskidetasun-harremanak sustatzeko, nazioarteko lankidetza lortzeko, arazo globalak konpontzeko eta nazioen ekintzak bateratuko dituen zentroa izateko.New Yorken (Estatu Batuak) du egoitza, eta lurraldez kanpoko erregimenari lotuta dago. Genevan (Suitza),Nairobin (Kenya) etaVienan (Austria) ere baditu bulegoak.
Nazio Batuen Gutuna 1945eko urriaren 24an jarri zen indarrean, eta urte bereko ekainaren 25ean sinatu zenSan Frantziskon, 51 herrialdetan, Bigarren Mundu Gerra amaitu baino hilabete batzuk lehenago. Gutunaren hitzaurrean esplizituki aipatzen dira bi mundu-gerrak.
NBE estatu kideen borondatezko ekarpenen bidez finantzatzen da. Helburu nagusiak hauek dira: nazioarteko zuzenbidea betetzen dela bermatzea, nazioarteko bakeari eustea, giza eskubideak sustatzea eta babestea, nazioen garapen iraunkorra lortzea eta gai ekonomiko, sozial, kultural eta humanitarioetan nazioarteko lankidetza lortzea.
NBEren figura publiko nagusia idazkari nagusia da. Oraingoa PortugalgoAntónio Guterres da, 2017ko urtarrilaren 1ean postua hartu zuena,Ban Ki-moon ordezkatuz.
NBErenhizkuntza ofizialak sei dira: arabiera, mandarin txinera, gaztelania, frantsesa, ingelesa eta errusiera.
1. artikulua. Honako hauek dira Nazio Batuen asmoak:
Nazioarteko bakea eta segurtasuna mantentzea. (...)
Eskubide-berdintasunaren printzipioari eta herrien determinazio librerako eskubideari errespetuan oinarrituriko adiskidetasunezko harremanak sustatzea nazioen artean. (...)
Nazioarteko lankidetzan aritzea nazioarteko arazoak konpontzeko, nahiz ekonomikoak, sozialak, nahiz kulturari edo gizarteari dagozkienak. Halaber, nazioarteko lankidetzan aritzea giza eskubideak eta oinarrizko askatasunak garatzen eta bultzatzen, bereizketarik egin gabe arraza, sexu, hizkuntza edo erlijioagatik. (...)
1945eko apirilaren 25ean,San Frantziskon egin zen lehen konferentzia (Nazioarteko Antolakuntzari buruzko Nazio Batuen Erakundearen konferentzia). Gobernuak ez ezik,gobernuz kanpoko erakundeak ere gonbidatu zituzten. Ekainaren 26an, 50 herrialderen ordezkariek Nazio Batuen Erakundeko gutuna sinatu zuten; Poloniak, bere izena, geroago gehitu zuen ordezkatuta egon ez arren.
Erakundeak munduko bakea zaintzeko zuen ekimena korapilatsua izan zen lehen hamarkadetan,Estatu Batuen etaSobiet Batasunaren eta haien aliatuen artekoGerra Hotzaren ondorioz. Bere ekimenak, nagusiki, armarik gabeko begirale militarrek eta arma arineko tropek osatu dituzte[2]. NBEko kideak asko hazi ziren 60ko hamarkadandeskolonizazio orokorra gertatu ondoren. Ordutik, 80 kolonia ohik independentzia lortu dute, tartean, Kontseilu Fiduziarioak zaindu eta fideikomisoan zeuden 11 lurralde[3]. 70eko hamarkadan, NBEk garapen ekonomiko eta sozialerako programetarako zuen aurrekontua askoz ere handiagoa zen bakearen iraupenerako zuen gastua baino. Gerra Hotzaren ondoren, NBEk bere landa-operazioak aldatu eta zabaldu zituen, askotariko lan konplexuak eginez[2].
NBEk, bere ofizialek eta bere agentziekBakearen Nobel Sari asko irabazi dituzte, nahiz eta bere eraginkortasunari buruzko beste ebaluazio batzuk nahasiak izan diren. Berri emaile batzuek uste dute erakundea indar garrantzitsua dela bakerako eta giza garapenerako; beste batzuek, berriz, ez dela eraginkorra eta partziala eta ustela dela diote.
NBEa sortu aurreko mendean, nazioarteko hainbat erakunde sortu ziren, hala nolaGurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordea, gatazka eta borroka armatuetako biktimei babesa eta laguntza bermatzeko[4].Lehen Mundu Gerran, hainbat buruzagi nagusik, batez ereWoodrow WilsonAEBko presidenteak, bakea bermatuko zuen mundu mailako gorputz baten alde egin zuten. Gerrako irabazleak,aliatuak,Parisko Bake Konferentzian bildu ziren bake baldintza formalei buruz erabakitzeko.Nazioen Liga onartu zen, eta operazioak hasi ziren, baina AEBk ez zuen bat egin.1920kourtarrilaren 10ean sortu zen formalki Nazioen Liga,1919an 42 naziok berretsitako Nazioen Ligaren Ituna indarrean jarri zenean[5]. Ligaren Kontseiluak organo betearazle gisa jardun zuen batzarraren gaiak zuzentzeko. Lau kide iraunkorrekin hasi zen:Erresuma Batua,Frantzia,Italia etaJaponia.
1920ko hamarkadan, arrakasta eta porrot mugatuak izan ondoren, Liga ez zen eraginkorra izan 30eko hamarkadan,1933anMantxuriako japoniar inbasioaren aurka ez baitzuen jardun. Berrogei naziok bozkatu zutenJaponia Mantxuriatik erretiratzearen alde, baina Japoniak kontra bozkatu zuen, eta Ligatik atera zen Mantxuriatik erretiratu beharrean[6].Italia-Etiopia Bigarren Gerraren aurka ere ez zuen jardun Italiaren aurkako zigor ekonomikoen eskaerak porrot egin zuenean. Italiak eta beste nazio batzuek Liga utzi zuten.
1939an gerra hasi zenean, Liga bertan behera utzi zen[7].
Bigarren Mundu Gerrako aliatuen adierazpenak (1941–1944)
Franklin Roosevelten 1943ko zirriborro bat, NBEko jatorrizko hiru adarrena:Lau polizia, adar exekutibo bat eta NBEko berrogei estatu kideren nazioarteko batzar bat.
Roosevelt eta ChurchillEtxe Zurian bildu ziren1941ekoabenduanArkadiako Konferentziarako. Rooseveltek, NBEren sortzailetzat hartua[12][13], Nazio Batuak terminoa sortu zuen herrialde aliatuak deskribatzeko. Churchillek onartu egin zuen,Lord Byronek erabili zuela ohartaraziz[14][15]. Nazio Batuen Deklarazioaren testua1941ekoabenduaren 29an idatzi zutenRoosevelt,Churchill etaHarry Hopkinsek. Sobietarren iradokizunak jaso zituen, baina Frantziarentzako ez zuen paperik jaso.Atlantikoko Gutunaren aldaketa garrantzitsu bat erlijio-askatasunerako xedapen bat gehitzea izan zen,Stalinek onartu zuena Roosevelt tematu ondoren[16][17].
RooseveltenLau Potentzien ideia, lau herrialde aliatu nagusiei erreferentzia eginez,Estatu Batuak,Erresuma Batua,Sobiet Batasuna etaTxina, Nazio Batuen Deklarazioan sortu zen[18].1942koUrteberri egunean, Rooseveltek, Churchillek, Sobiet Batasuneko Atzerri ministro ohiMaxim Litvinovek eta TxinakoT.V. Soongek Nazio Batuen Adierazpena sinatu zuten[19], eta, hurrengo egunean, beste hogeita bi naziotako ordezkariek beren sinadurak erantsi zituzten. Gerran, Nazio Batuak aliatuen agintaldi ofizial bihurtu ziren. Bat egiteko, herrialdeek Adierazpena sinatu behar zuten, etaArdatzeko potentziei gerra deklaratu[17].
1943kourrikoMoskuko Konferentziak Moskuko Adierazpenak ekarri zituen, Segurtasun Orokorrari buruzko Lau Botereen Adierazpena barne,nazioarteko erakunde orokor baten lehen datan sortzea helburu zuena. Hori izan zen Nazioen Liga ordezkatuko zuen nazioarteko erakunde berri bat aurreikusten zen lehen iragarpen publikoa. Handik gutxira,Teherango Konferentzian, Roosevelt, Churchill eta Sobietar Batasuneko buruzagiIosif Stalin bildu, eta gerraosteko nazioarteko erakunde baten ideia eztabaidatu zuten.
Nazioarteko erakunde berria,1944koirailaren 21etikurriaren 7ra, Dumbarton Oakseko Konferentzian Allied Big Four taldeko ordezkarien artean eratu, eta negoziatu zen. Erakunde berriaren helburu, egitura eta funtzionamendurako proposamenak adostu zituzten[20][21][22].1945ekootsaileanJaltako konferentzia hartu zuen, eta Moskurekin negoziatzen jarraitu zuen arazo guztiak konpondu aurretik[23].
NBE 1945ean: urdin argiz kide fundatzaileak, urdin ilunez kide fundatzaileen protektoratuak eta lurraldeak
1945ekomartxoaren 1ean, 21 estatu gehiagok sinatu zuten Nazio Batuen Adierazpena[17]. Hilabeteetako plangintzaren ondoren, NBEren Nazioarteko Erakundeari buruzko Konferentzia inauguratu zenSan Frantziskon1945ekoapirilaren 25ean. 50 nazio-gobernuk eta gobernuz kanpoko hainbat erakundek hartu zuten parte[24][25][26]. Lau Handien ordezkariek gidatu zituzten osoko bilkurak[27]. ChurchillekFrantzia potentzia nagusi bihurtzeko eskatu zion Roosevelti1944koabuztuan,Paris askatu ondoren. Hurrengo bi hilabeteetan amaitu zenNazio Batuen Gutunaren idazketa, eta1945ekoekainaren 26an sinatu zuten 50 herrialdeetako ordezkariek[28][29]. NBEa1945ekourriaren 24an sortu zen ofizialki,Segurtasun Kontseiluko bost kide iraunkorrek (Estatu Batuak, Erresuma Batua, Frantzia, Sobietar Batasuna eta Txina) eta beste 46 nazioen gehiengoak Gutuna berretsi ondoren[30].
Batzar Nagusiaren lehen bilerak (51 nazio ordezkatuta)[Oh 1][31][32]. eta Segurtasun KontseiluaLondresen egin ziren1946kourtarriletik aurrera[30]. Berehala hasi ziren eztabaidak gaurkotasuneko gaiak jorratuz, hala nolaIrango Azerbaijanen tropa errusiarren presentzia etaGrezian indar britainiarren presentzia[33].Gladwyn Jebb diplomatiko britainiarrak behin-behineko idazkari orokorra izan zen.
Batzar NagusiakNew York hautatu zuen NBEren egoitza nagusitzat. Eraikuntza1948koirailaren 14an hasi zen, eta1952kourriaren 9an amaitu zen. Bere kokalekua (NBEkGenevan,Vienan etaNairobin dituen egoitzak bezala) nazioarteko lurralde izendatua da[17].Norvegiako Atzerri ministroTrygve Lie aukeratu zuten NBEko lehen idazkari nagusi; izan ere, Jabbs bakarrik egon zen karguan idazkari nagusi iraunkor bat aukeratu zuten arte[30].
Dag Hammarskjöld idazkari nagusi bereziki aktiboa izan zen 1953tik 1961ean hil zen arte.
NBEren agindu nagusia bakea mantentzea bazen ere, AEBren eta Sobiet Batasunaren arteko zatiketak askotan geldiarazten zuen erakundea; oro har,Gerra Hotzetik[17] urrun zeuden gatazketan bakarrik esku hartzeko aukera ematen zion. Bi salbuespen nabarmen izan ziren: Segurtasun Kontseiluaren ebazpen bat,1950ekouztailaren 7koa,Ipar KoreakHego Korearen inbasioari aurre egiteko AEBk bultzatutako koalizio bati baimena eman ziona, Sobiet Batasuna bertan ez zegoelarik onartua[30][17], eta Koreako Armistizio Akordioa sinatzea1953kouztailaren 27an[34].
1960kouztailaren 14an, NBEk Nazio Batuen Operazioa ezarri zuenKongon (UNOC), bere lehen hamarkadetako indar militarrik handiena,Katangan ordena jartzeko eta Kongoko Errepublika Demokratikoaren kontrolera itzultzeko1964komaiatzaren 11n[17]. Gatazkan,Dag Hammarskjöld, askotan NBEko idazkari nagusi eraginkorrenetakotzat hartua[37], hegazkin istripu batean hil zenMoïse Tshombe matxinoen buruzagiarekin biltzera zihoala. Hilabete batzuk geroago,Bakearen Nobel Saria eman zioten Dag Hammarskjöldi[17].1964an, Hammarskjölden ondorengoak,U Thant-ek, NBEren Bake Indarra hedatu zuenZipren, NBEren bake ekimen luzeena izango zena[17].
60ko hamarkadan deskolonizazioa zabaldu zenean, erakundeko kideak gehitu ziren nazio independente berrien etorreraren ondorioz.1960an bakarrik, 17 estatu berri sartu ziren NBEn, horietatik 16 Afrikakoak[36].1971kourriaren 25ean, Estatu Batuen oposizioarekin (bainaHirugarren Munduko nazio askoren laguntzarekin),Txinako Herri Errepublikari (Txinako Errepublikaren ordez, Taiwan ere deitua) Txinak Segurtasun Kontseiluan zuen aulkia eman zitzaion. Bozketa hura amerikarren eraginaren txikitzearen seinale izan zen erakundean[17]. Hirugarren Munduko nazioak77ko taldean antolatu zirenAljeriaren gidaritzapean, eta, aldi txiki baterako, NBEn potentzia nagusi bihurtu zen[17].1975ekoazaroaren 10ean, Sobietar Batasunak eta Hirugarren Munduko nazioek osatutako bloke batek ebazpen bat onartu zuen (AEBko eta Israelgo oposizio gogorrari aurre eginez)sionismoaarrazakeria zela aldarrikatuz. Ebazpena1991koabenduaren 16an indargabetu zen, Gerra Hotza amaitu eta gutxira[17][38].
Hirugarren Munduaren presentzia gero eta handiagoarekin etaEkialde Hurbileko,Vietnamgo etaKaxmirko gatazketan NBEren bitartekaritzaren porrotarekin, NBEk gero eta arreta handiagoa jarri zuen garapen ekonomikorako eta kultura-trukerako bigarren mailako helburuetan[17].70eko hamarkadan, NBEren garapen sozial eta ekonomikorako aurrekontua askoz ere handiagoa zen bakea mantentzeko aurrekontua baino.
Gerra Hotzaren ondoren, NBEk erabateko hedapena izan zuen bere bake betebeharretan, eta, bost urtean, aurreko lau hamarkadetan baino ekimen gehiago hartu zituen[39].1988tik2000ra, bikoiztu baino gehiago egin zen Segurtasun Kontseiluak onartutako ebazpenen kopurua, eta bake-aurrekontua hamar aldiz baino gehiago handitu zen[40][41][42]. NBEkEl Salvadorko Gerra Zibilaren amaiera negoziatu zuen;Namibian bake ekimen arrakastatsua abiatu zuen, eta hauteskunde demokratikoak gainbegiratu zituenHegoafrikakoapartheid osteko etaKanputxeakokhmer gorrien osteko hauteskundeetan[43].1991n, NBEk AEBk zuzendutako koalizio bat baimendu zuenIrakekKuwait inbaditu izana gaitzesteko[17]. Brian Urquhartek,1971tik1985era NBEko idazkari nagusi izan zenak, gerora esan zuen arrakasta horiek sortutako itxaropenakberpizkunde faltsua zirela erakundearentzat ondoren etorri ziren ekimen kezkagarriagoak zirela eta[17].
Gerra Hotzaren azken hamarkadetan, NBEko kritikoek erakundea gaitzetsi zuten kudeaketa txarragatik eta ustelkeriagatik[44].1984an,Ronald Reagan presidente estatubatuarrak Nazio Batuen Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Erakundetik (UNESCO) Estatu Batuen finantzaketa kendu zuen kudeaketa txarraren salaketengatik,Erresuma Batuak etaSingapurrek jarraituta[44][45].Boutros Boutros-Ghalik,1992tik1996ra idazkari nagusiak, Idazkaritzaren erreforma bat hasi zuen erakundearen tamaina zertxobait murriztuz[44][46]. Bere oinordekoak,Kofi Annanek, kudeaketa erreforma berriak hasi zituen AEBren Nazio Batuen Erakundeko kuotak kentzeko mehatxuen aurrean[46].
NBEren Gutuna, batez ere, nazio batek beste bati eraso ez egiteko idatzi bazen ere,1990eko hamarkadaren hasieran, NBEk hainbat krisi larriri aurre egin behar izan zien aldi berean:Somalia,Haiti,Mozambike eta lehenJugoslavia osatzen zuten nazioen arteko gatazketan[47]. NBEk Somalian zuen ekimena porrot handitzat hartu zen (Mogadishoko guduan hildakoak izan ondoren) Estatu Batuen erretiratzearekin. NBEkBosnian zuen ekimena barregarri gelditu zen garbiketa etnikoaren aurrean bere jokabide zalantzati eta nahasiarengatik[48].1994an, NBEren Ruandarako Laguntza Ekimenak ez zuen esku hartuRuandako genozidioan Segurtasun Kontseiluko erabaki ezaren erdian[47].
90eko hamarkadaren amaieratik2000ko hamarkadaren hasierara, NBEk baimendutako nazioarteko esku-hartzeek forma gehiago hartu zituzten. Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1244. ebazpenak baimena eman zion1999. urtetik aurreraNATOk zuzendutakoKosovoko Armadari. NBEren ekimenaSierra Leonako Gerra Zibilean, britainiarren esku-hartze militar batekin osatu zen.2001ekoAfganistango inbasioa NATOk gainbegiratu zuen[47].2003an, AEBk Irak inbaditu zuen, nahiz eta NBEren Segurtasun Kontseiluaren baimen ebazpen bat ez onartu; horrek, berriro, erakundearen eraginkortasuna zalantzan jarri zuen[47].
Milurteko Goi Bilera2000. urtean egin zen NBEkXXI. mendean izan zuen papera aztertzeko[52]. Hiru eguneko bilera munduko liderrek historian egin duten bilerarik handiena izan da, eta estatu kide guztiekMilurtekoko Garapen Helburuak (MGH) onartu zituzten. Konpromiso horrek bilatzen duena da: nazioarteko garapenenaren, pobreziaren murrizketaren,genero-berdintasunaren etaosasun publikoaren sustapena.2015erako bete behar ziren helburu horiek lortzeko aurrerapausoak, azkenean, desberdinak izan ziren.2005eko Munduko Goi Bileran, NBEk garapen, bake, giza eskubide eta segurtasun globalaren sustapenean zuen arreta berretsi zen[53].Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH)2015ean jarri ziren martxan Milurteko Garapen Helburuak betetzeko[54].
Erronka globalei aurre egiteaz gain, NBEk bere erantzukizuna eta legitimitate demokratikoa hobetu nahi izan ditu gizarte zibilarekin gehiago konprometituz eta barruti globala sustatuz[55]. Gardentasuna areagotzeko asmoz,2016an, erakundeak bere lehen eztabaida publikoa egin zuen idazkari nagusi izateko hautagaien artean[56].2017kourtarrilaren 1ean,António Guterres diplomatikoportugaldarra, lehenagoNBEko Iheslarientzako Goi Komisario izan zena, bederatzigarren idazkari nagusi bihurtu zen. Guterresek bere administrazioarentzat funtsezkoak diren hainbat helburu nabarmendu ditu, besteak beste, gatazkak saihesteko diplomazia azpimarratzea, bake ahalegin eraginkorragoak, eta erakundea arrazionalizatzea nazioarteko premiei hobeto erantzuteko eta egokitzeko[57].
Bost organo nagusietatik, lau NBEkNew Yorken duen egoitza nagusian daude, Nazioarteko Justizia AuzitegiaHagan dagoen bitartean[58]. Beste agentzia handi gehienek NBEkGenevan[59],Vienan etaNairobin[60] dituen bulegoetan dute egoitza, eta NBEko erakunde gehiago daude mundu osoan zehar. NBEko seihizkuntza ofizialak, gobernuen arteko bileretan eta dokumentuetan erabiltzen direnak,arabiera,txinera,ingelesa,frantsesa,errusiera etagaztelania dira[61]. Nazio Batuen Pribilegioei eta Immunitateei buruzko Konbentzioan oinarrituta, NBEk eta bere agentziekimmunitatea dute jarduten duten herrialdeetako legeetatik, eta NBEren inpartzialtasuna babesten dute herrialde anfitrioiei eta kideei dagokienez[62].
Sei organo horien azpian, Linda Fasulo egilearen hitzetan: «entitate eta erakundeen bilduma harrigarria dago, eta horietako batzuk NBE bera baino zaharragoak dira, eta ia erabateko independentziaz funtzionatzen dute»[31]. Atal horiez gain, NBEren barne sartzen dira bestelako hainbat agentzia, programa eta erakunde ere, gai zehatzetan jarduten dutenak:FAO (Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundea),ITU (Telekomunikazioen Nazioarteko Batasuna),UNEP (Nazio Batuen Ingurumen Programa),UNESCO (Hezkuntza, Zientzia eta Kulturako erakundea),UNHCR (Iheslarien gaineko Goi Mandataritza),UNICEF (Haurren Nazioarteko Agentzia),WHO (Osasunaren Munduko Erakundea), etab[31].
NBEren sistemako erakunde guztiekNoblemaire printzipioari men egiten diote. Printzipio horrek ordainsariak eskatzen ditu, zeinak konpentsaziorik handienak duten herrialdeetako herritarrak erakarri eta atxikiko dituzten soldatak eskatzen duen eta balio bereko lanerako ordainsari bera bermatzen duten, langilearen nazionalitatea edozein dela ere[63][64]. Praktikan, Nazioarteko Funtzio Publikoaren Batzordeak, NBEko langileen baldintzak arautzen dituenak, gehien ordaintzen duen estatuko funtzio publikoari egiten dio erreferentzia[65]. Langileen soldatak NBEko erakundeek kudeatzen duten barne zerga bati lotuta daude[63][66].
Estatuei egin beharreko gomendioak edo Segurtasun Kontseiluaren iradokizunak ebatzi ditzake (UNSC);
UNSCk proposatuta, kide berriak onartzea erabakitzen du;
Aurrekontua onartzen du;
UNSCko kide ez iraunkorrak hautatzen ditu; ECOSOCeko kide guztiak;NBEko Idazkari Nagusia (UNSCk egindako proposamenari jarraituz); eta Nazioarteko Justizia Auzitegiko (ICJ) hamabost epaileek. Herrialde bakoitzak boto bat du.
NBEko beste organoei, administratiboki, laguntza ematen die (adibidez, biltzarrak antolatzean, txostenak eta azterlanak idazten eta aurrekontua prestatzen);
Bertako presidentea —NBEko Idazkari Nagusia— Batzar Orokorrak aukeratzen du bost urteko agintaldirako eta NBEren ordezkari gorena da.
Bere eskumena aitortzen dioten estatuen arteko gatazkak erabakitzen ditu;
Iritzi juridikoak ematen ditu;
Gehiengo erlatibo bitartez ematen du epaia. Bere hamabost epaileak NBEren Batzar Nagusiak aukeratzen ditu bederatzi urteko agintaldirako.
Mikhail Gorbatxovek, Sobietar Batasuneko buruzagiak, NBEren Batzar Nagusian hitz egin zuen 1988ko abenduan
Batzar Nagusia NBEren batzar deliberatzaile nagusia da. NBEko estatu kide guztiek osatzen dute batzarra, eta urteko ohiko bilkuretan biltzen da Batzar Nagusien Aretoan, baina larrialdiko saioak ere dei daitezke[31]. Biltzarraren buru lehendakaria da, estatu kideek txandaka eta eskualdeka aukeratua, eta 21 lehendakariorde ditu[68]. Lehenengo bilkura1946kourtarrilaren 10ean egin zenLondresko Methodist Central Hallen, eta 51 naziotako ordezkari bildu ziren[30].
Batzar Nagusiak gai garrantzitsuei buruzko erabakiak hartzen dituenean, hala nola bakeari eta segurtasunari, kide berriak onartzeari eta aurrekontu-gaiei buruzkoak, bertaratutakoen eta boto-emaileen bi herenen gehiengoa behar da[69][70]. Gainerako galdera guztiak gehiengoz erabakitzen dira. Kide bakoitzak boto bat du. Aurrekontuak onartzeaz gain, erabakiak ez dira lotesleak bazkideentzat. Biltzarrak gomendioak egin ditzake NBEren eremuko edozein gairi buruz, Segurtasun Kontseiluak aztertzen dituen bake- eta segurtasun-gaiei buruzkoak izan ezik[68].
Sei batzorde nagusiek ebazpen-proposamenak bidal diezazkiokete Batzar Nagusiari[31]:
Lehen batzordea (Armagabetzea eta Nazioarteko Segurtasuna)
Bigarren batzordea (Ekonomia eta Finantza Komitea)
Hirugarren batzordea (Soziala, Humanitarioa eta Kulturala)
Laugarren batzordea (Politika berezia eta deskolonizazioa)
Bosgarren batzordea (Administrazioa eta Aurrekontua)
Seigarren Batzordea (Legezkoa)
Baita honako bi batzorde hauek ere:
Batzorde Orokorra: Zaintza Batzordea, batzarreko lehendakariak, lehendakariordeak eta batzordeburuek osatua.
Egiaztatze Batzordea: Nazio kide bakoitzeko NBEko ordezkarien egiaztagutunak zehazteaz arduratzen da.
Segurtasun Kontseilua nazioetan bakea eta segurtasuna mantentzeaz arduratzen da. NBEko beste organo batzuek, estatu kideei, gomendioak bakarrik egin diezazkieketen bitartean, Segurtasun Kontseiluak, 25. artikuluaren arabera[71], estatu kideek erabakitako erabaki lotesleak hartzeko ahalmena du. Kontseiluaren erabakiak Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren ebazpenak dira[31].
Segurtasun Kontseilua hamabost estatu kidek osatzen dute: bost kide iraunkorrek (Txina,Frantzia,Errusia,Erresuma Batua etaEstatu Batuak) eta Batzar Nagusiak bi urterako aukeratutako hamar kide ez-iraunkorrek (Albania,Brasil,Gabon,Ghana,India,Irlanda,Kenya,Mexiko,Norvegia etaArabiar Emirerri Batuak)[72]. Bost kide iraunkorrek beto eskubidea dute NBEren ebazpenetan, eta horrek, kide iraunkor bati, ebazpen baten onarpena blokeatzeko aukera ematen dio, baina ez eztabaidatzeko. Aldi baterako hamar eserlekuak bi urteko agintaldietarako dira, eta, urtean, bost estatu kide bozkatuak izango dira Batzar Nagusian, eskualdeka[31]. Segurtasun Kontseiluaren lehendakaritza, alfabetikoki, hilero txandakatzen da[73].
NBEko Idazkaritzak, NBEko sistemaren funtzionamendurako eta mantentze-lanetarako, eguneroko eginkizunak betetzen ditu[74]. Nazioarteko dozenaka mila funtzionariok osatzen dute mundu osoan, etaidazkari nagusiak zuzentzen du idazkariorde nagusiaren laguntzarekin[31]. Idazkaritzaren eginkizunen artean dago NBEko organoek bilerak egiteko behar dituzten informazioa eta erraztasunak ematea eta Segurtasun Kontseiluak, Batzar Nagusiak, Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak eta NBEko beste organo batzuek agintzen dituzten eginkizunak betetzea[31].
Idazkari nagusiak NBEko bozeramaile eta buruzagi gisa dihardu. Kargua, NBEren Gutunean, erakundeko administrari nagusia dela definitzen da[75]. Gutunaren 99. artikuluak dio: idazkari nagusiak «nazioarteko bakea eta segurtasuna mantentzeko mehatxua eragin dezakeen edozein gai» jakinarazi ahal izango diola Segurtasun Kontseiluari, eta,Trygve Lie idazkari ohi nagusitik hona, horrek jarduteko aukera zabala ematen diela munduan jarduteko interpretatu dute[31]. Bulegoak bilakaera bikoitza izan du: NBEko erakundeko administratzailearena eta estatu kideen arteko gatazkei aurre egiten eta gai globalei adostasuna bilatzen duen diplomazialari eta bitartekariarena[31].
Idazkari nagusia, Batzar Nagusiak izendatzen du, Segurtasun Kontseiluak gomendatu ondoren, non kide iraunkorrek beto ahalmena duten. Ez dago irizpide zehatzik posturako, baina urteetan zehar onartu da lanpostua bost urteko agintaldi batean edo bitan beteko dela[76]. Idazkari nagusiaAntónio Guterres da,Portugalgoa, eta, 2017an,Ban Ki-moon ordezkatu zuen.
Nazioarteko Justizia Auzitegia (edo ICJ), batzuetan Munduko Auzitegia bezala ezagutzen dena, NBEko organo judizial nagusia da[78]. Nazioarteko Justizia Auzitegi Iraunkorraren ondorengoa da, eta egoitza nagusiaHagako (Herbehereak)Bakearen Jauregian du, horrela,New Yorken egoitza ez duen organo nagusi bakarra bihurtuz. Epaitzen dituzten gaien artean, gerra krimenak, Estatuaren subiranotasunaren bortxaketak eta garbiketa etnikoak daude[79]. Era berean, NBEko beste organo batzuek ere dei diezaiokete auzitegiari nazioarteko zuzenbideko gaiei buruzko aholkularitza-irizpenak eman ditzan[80]. NBEko estatu kide guztiak ICJren Estatutuko alderdi dira; NBEren Gutunaren parte dira, eta kide ez direnak ere alderdi bihur daitezke. Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiaren epaiak lotesleak dira alderdientzat, eta, aholku-irizpenekin batera, nazioarteko zuzenbidearen iturri dira[78]. Epaimahaia 15 epailek osatzen dute, Batzar Nagusiak bederatzi urterako izendatuak. Epaile guztiek herrialde desberdinetakoak izan behar dute[80][31].
Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak (ECOSOC) Batzar Nagusiari laguntzen dio nazioarteko ekonomia- eta gizarte-lankidetza eta -garapena sustatzen[81]. Munduko gaietarako NBEren foro nagusia izateko sortu zen, eta NBEren organorik handiena eta konplexuena da[81]. ECOSOCen eginkizunen artean dago: datuak biltzea, azterlanak egitea eta estatu kideei aholkuak eta gomendioak ematea[82][83]. Bere lana, nagusiki, gai ugaritan zentratutako organo subsidiarioek egiten dute. Horien artean, garapen iraunkorraren alde lan egiten dutenak daude, besteak beste, Indigenen Gaietarako Nazio Batuen Foro Iraunkorra, NBEren agentziei herriindigenei buruzko gaietan aholkuak ematen dizkiena; Basoei buruzko Nazio Batuen Foroa, basoen kudeaketa iraunkorra koordinatu eta sustatzen duena; Nazio Batuen Estatistika Batzordea, agentzien artean informazioa biltzeko ahaleginak koordinatzen dituena; etaGarapen Iraunkorrerako Batzordea, NBEren agentzien eta GKEen arteko ahaleginak koordinatzen dituena[82]. ECOSOCek, gainera, kontsulta-izaera eman diezaieke gobernuz kanpoko erakundeei.2021ekoapiriletik aurrera, ia 5.600 erakundek dute estatus hori[31][84].
Nazio Batuen Gutunak ezartzen du Nazio Batuen lehen mailako organo bakoitzak hainbat agentzia espezializatu ezar ditzakeela bere betebeharrak betetzeko[85]. Erakunde espezializatuak erakunde autonomoak dira, Nazio Batuekin eta elkarren artean lan egiten dutenak Ekonomia eta Gizarte Kontseiluaren koordinazio-makineriaren bidez. Bakoitza NBEren sisteman sartu zen NBErekin egindako akordio baten bidez, NBEren Gutunaren 57. artikuluari jarraituz[86]. Hamabost agentzia espezializatu daude, eta hainbat eginkizun betetzen dituzte: nazioarteko bidaiak erraztea, pandemiak prebenitzea eta horiei aurre egitea, eta garapen ekonomikoa sustatzea[87].[Oh 2]
1. Nazio Batuetako kide izatea irekita dago Gutun honetan jasotako betebeharrak onartzen dituzten eta, Erakundearen iritziz, betebehar horiek betetzeko gai eta prest diren gainerako estatu guztientzat. 2. Batzar Nagusiaren erabakiz onartuko da estatu horietako edozein Nazio Batuetako kide izatea, Segurtasun Kontseiluaren gomendioz. II. kapitulua, 4. artikulua.
»
Sukarnoren gidaritzapean, Indonesia izan zen Nazio Batuetatik irten zen lehen herrialde bakarra.
Indonesia izan zen Nazio Batuen Erakundeko kide izateari utzi zion lehen nazioa eta bakarra,1965ean, bi herrialdeen arteko gatazketan,MalaysiaSegurtasun Kontseiluko kide ez-iraunkor hautatu izanaren protesta gisa[91]. NBEren iraupen laburreko aurkari gisa CONEFO eratu ondoren, Indonesiak1966an kide izateari ekin zion berriro.
NBEko 77en Taldea (edo G77)garapen bidean dauden nazioen koalizio malgu bat da bere kideen interes ekonomiko kolektiboak sustatzeko eta NBEn baterako negoziazio-gaitasun indartua sortzeko sortua. Hirurogeita hamazazpi naziok sortu zuten erakundea, baina,2013koazaroan erakundea 133 herrialdetara zabaldu zen[92].1964koekainaren 15ean sortu zen taldea,Merkataritza eta Garapenari buruzko Nazio Batuen Biltzarrean (UNCTAD) emandakoHirurogeita hamazazpi herrialdeen adierazpen bateratua delakoaren bidez. Taldeak1967an egin zuen lehen bilera handia,Aljerren, non Aljerko Gutuna onartu, eta egitura instituzional iraunkorren oinarriak ezarri zituen.70eko hamarkadan, garapen bidean zeuden herrialdeek Nazioarteko Ordena Ekonomiko Berria onartu zutenean, G77aren lana NBEren sistema osora zabaldu zen[93]. Garapen bidean dauden estatuen antzeko taldeek NBEko beste agentzia batzuetan ere jarduten dute, hala nola NDFn moneta-gaietan jarduten duen 24en taldea edo G24.
NBEk, Segurtasun Kontseiluak onartu ondoren, bakezainak bidaltzen ditu gatazka armatua amaitu berri den edo etenaldi bat egin duten eskualdeetara bake-akordioen baldintzak betearazteko eta borrokalariak liskarrak berriz hastera ez animatzeko. NBEk bere indar militarrik ez duenez, bake indarrak borondatez hornitzen dituzte estatu kideek. Soldadu horiei, batzuetan,kasko urdinak esaten zaie kasko urdin bereizgarriak daramatzatelako[94][94]. Bake indarrek, bere osotasunean,Bakearen Nobel Saria jaso zuten1988an[95].
NBEk 71 bake operazio egin ditu1947tik, eta2021ekoapirila arte 121 naziotako 88.000 langile baino gehiago daude ekimenetan[96]. Handiena, Nazio BatuekHego Sudanen duten ekimena da (UNMISS)[97], 19.200 militar uniformedun inguru dituena, eta, txikiena, Nazio Batuen ErakundeakIndia etaPakistanen duen Behatzaile Talde Militarra (UNMOGIP), 113 zibilek eta adituk osatzen dutena etaJammu eta Kaxmirko su-etena zaintzeaz arduratzen direnak. NBEk Nazio Batuen Su-etenak Gainbegiratzeko Erakundearekin (UNTSO) dituen bake indarrak 1948. urtetik daude Ekialde Hurbilean; hau da denbora gehien iraun duen bake ekimena[98].
RAND Korporazioak 2005ean egindako ikerketa baten arabera, NBEk arrakasta izan zuen bake ahaleginen bi herenetan. NBEk nazio eraikuntzan egindako ahaleginak Estatu Batuetakoekin alderatu zituen, eta NBEko kasuen % 87,5 bakean daudela egiaztatu zuen AEBko kasuen % 50 bakean dauden bitartean[99]. Era berean, 2005ean, Giza Segurtasunaren Txostenak dokumentatu zuenGerra Hotzaren amaieratik gerra,genozidio etagiza eskubideen aurkako gehiegikerien kopuruak behera egin zuela, eta ebidentziak aurkeztu zituen, nahiz eta zirkunstantzialak izan, nazioarteko aktibismoa izan dela gatazka armatuaren gainbeheraren arrazoi nagusia[100]. NBEk bakea mantentzeko jardun ez ezik, esku hartu ere egin duen egoeren artean daudeKoreako gerra etaGolkoko Gerraren ondorenIraken esku hartzeko baimena[101].2008 eta2021 artean argitaratutako ikerketa berriek ikusarazi zuten NBEren bake operazioak eraginkorragoak direla[102].
1974an,Zipreko Nazio Batuen indargetze eremua Turkiako Zipreren inbasioaren ondoren ezarri zen.
Bakea mantentzeaz gain, NBEk parte hartzen duarmagabetzea sustatzen ere.1945ekoNBEren Gutunaren idazketan, armamentuaren erregulazioa jaso zen, eta horiek sortzeko giza baliabideen eta baliabide ekonomikoen erabilera mugatzeko modu gisa planteatu zen[71]. Arma nuklearren etorrera, gutuna sinatu eta aste batzuetara baino ez zen iritsi, eta, horren ondorioz, Batzar Nagusiaren lehen bileran, lehen ebazpena eman zen:arma atomikoak eta beste arma handi moldagarri guztiak armamentu nazionalen suntsipen masibora egokitzeko proposamen zehatzak egiteko[109]. NBEk armak mugatzeko itunak sinatu izan ditu, hala nola Kanpo Espazioko Ituna, Arma Nuklearrak Ez Ugaltzeko Ituna, Itsas Armak Kontrolatzeko Ituna, Arma Biologikoen Hitzarmena, Arma Kimikoen Hitzarmena eta Ottawako Ituna[101]. NBEko hiru erakundek armak ugaritzeko arazoak gainbegiratzen dituzte: Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentziak, Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundeak eta Itun Berriak Prestatzeko Batzorde Integralak[101]. Gainera, bake ekimen askok armagabetzea dute ardatz: Mendebaldeko Afrikako hainbat operaziok 250.000 borrokalari ohi desarmatu zituzten gutxi gorabehera, eta dozenaka mila arma eta milioika munizio ziurtatu zituzten[110].
NBEren helburu nagusietako bat da: «giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen errespetua sustatzea eta adoretzea arraza, sexua, hizkuntza edo erlijioa bereizi gabe», eta estatu kideek konpromisoa hartzen dute eskubide horiek babestekoekintza bateratuak eta bananduak egitea[85][111].
1948an, Batzar Nagusiak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala onartu zuen,Eleanor Roosevelt diplomatiko eta aktibista estatubatuarrak etaRené CassinBaionako (Lapurdi) abokatuak zuzendutako batzorde batek idatzia. Dokumentuak gizaki guztien oinarrizko eskubide zibil, politiko eta ekonomikoak aldarrikatzen ditu, nahiz eta helburu horiek lortzeko duen eraginkortasuna eztabaidatua izan den hura idatzi zenetik[101]. Deklarazioak,pertsona eta nazio guztientzako, lorpen-eredu komun gisa balio du, eta ez juridikoki loteslea den dokumentu gisa, baina bi itun lotesleren oinarri bihurtu da: Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituna etaEskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Ituna[101]. Praktikan, NBEk ezin du giza eskubideen abusuen aurkako ekintza esanguratsurik egin Segurtasun Kontseiluaren ebazpenik gabe, nahiz eta lan handia egin abusuak ikertzen eta salatzen[101].
NBEko beste organo batzuk ereemakumeen eskubideen gaiez arduratzen dira: Nazio Batuen Emakumearen Estatutuari buruzko Batzordea, Nazio Batuen Emakumearen Garapenerako Funtsa eta Nazio Batuen Emakumearen Aurrerapenerako Ikerketa eta Prestakuntzarako Nazioarteko Institutua[114]. NBEko Indigenen Gaietarako Foro Iraunkorrak, indigenekin zerikusia duten gaiak gainbegiratzeko agindua duen hiru erakundeetako batek, 2002an egin zuen lehen saioa[115].
Genero-berdintasuna sustatu eta emakumeak ahalduntzea
Haurren hilkortasuna murriztea
Amaren osasuna hobetzea
GIB/HIESari, malariari eta beste gaixotasun batzuei aurre egitea
Ingurumenaren iraunkortasuna bermatzea
Garapenerako lankidetza global bat garatzea
NBEren beste helburu nagusi bat da «nazioarteko lankidetza lortzea izaera ekonomiko, sozial, kultural eta humanitarioko nazioarteko arazoak konpontzeko»[111]. Erakunde asko sortu dira helburu hori lortzeko lan egiteko, batez ere Batzar Nagusiaren eta ECOSOCen agintepean[114].2000. urtean, NBEko 192 estatu kideek2015[117]. urterakoMilurtekoaren Garapenerako zortzi Helburu lortzea adostu zuten.Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH)2015ean jarri ziren martxan Milurteko Garapen Helburuak betetzeko[118]. GJHk Addis Abeba Ekintza Agenda izeneko finantzaketa-esparrua dute.
Baztanga Desagerrarazteko Programa Globaleko hiru zuzendari ohi 1980anbaztanga globalki desagerrarazi zelako albistea irakurtzen
Munduko Banku Taldea etaNazioarteko Diru Funtsa (NDF) erakunde independenteak, espezializatuak eta behatzaileak dira NBEren esparruan[121]. Hasiera batean, NBEtik aparte sortu zirenBretton Woodseko Akordioaren bidez[122]. Munduko Bankuak maileguak ematen ditu nazioarteko garapenerako, eta NDFk, berriz, nazioarteko lankidetza ekonomikoa sustatzen du, eta premiazko maileguak ematen dizkie zorpetutako herrialdeei[114].
Gurutze Gorriaren eta Ilargi Gorriaren Nazioarteko Mugimenduarekin batera, NBEk protagonismoa du larrialdiak arintzeko koordinazioan[123]. Munduko Elikadura Programak (MEP) gosetearen aurkako laguntza ematen du hondamendi naturalei eta gatazka armatuei erantzuteko. Erakundeak, batez beste, 90 milioi pertsona elikatzen ditu 80 naziotan[123][124].Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Komisarioaren Bulegoak (INBGM) iheslarien, asilo-eskatzaileen eta estaturik gabeko pertsonen eskubideak babesteko lan egiten du[125]. INBGM eta MEP programak gobernuen, korporazioen eta partikularren borondatezko ekarpenekin finantzatzen dira, nahiz eta INBGMn administrazio-gastuak NBEren aurrekontu nagusiak ordaintzen dituen[114].
NBE sortu zenetik, 80 koloniak baino gehiagok lortu dute independentzia. Batzar Nagusiak,1960an,Herrialde eta Herri Kolonialei Independentzia Emateari buruzko Adierazpena onartu zuen kontrako botorik gabe, baina potentzia kolonial handi guztien abstentzioarekin. NBE deskolonizazioaren alde ari da lanean NBEko Deskolonizazio Batzordea barne duten taldeen bidez[127]. Batzordeak hamazazpilurralde ez-autonomo ditu zerrendan, eta, horietatik, handiena eta jendetsuenaMendebaldeko Sahara da[128].
Era berean, NBEk nazioarteko behaketak aldarrikatu eta koordinatzen ditu nazioarteko interesa edo kezka sortzen duten gaiak ezagutarazteko; horren adibide dira: Tuberkulosiaren Munduko Eguna, Lurraren Eguna eta Basamortuen eta Desertifikazioaren Nazioarteko Urtea[129].
NBEren aurrekontua 2022rako 3.100 milioi dolarrekoa izan zen, eta ez ziren kontuan hartu kideek emandako baliabide gehigarriak, hala nola bake indarren gastuak[131][132].
NBE bere estatu kideen ekarpen izendatu eta boluntarioekin finantzatzen da. Batzar Nagusiak aurrekontu arrunta onartzen du, eta kide bakoitzaren ebaluazioa zehazten du. Hori, oro har, nazio bakoitzak ordaintzeko duen gaitasun erlatiboan oinarritzen da bere errenta nazional gordinaren (ENG) arabera neurtuta, kanpo-zorraren etaper capita errenta baxuaren doikuntzekin[133].
Biltzarrak printzipio hau du: NBEk ez du inoren mende egon behar bere eragiketak finantzatzeko. Horrela,gehienezko tasa bat dago, edozein bazkideri, aurrekontu arrunterako, eska diezaiokeen gehienezko zenbatekoa ezartzen duena.2000ko abenduan, Asanbleak ebaluazioen eskala berrikusi zuen Estatu Batuen presioei erantzuteko. Berrikuspen horren barruan, aurrekontuaren muga arrunta % 25etik % 22ra murriztu zen[134]. Gutxien garatutako herrialdeetan (LDL ingelesez) % 0,01eko gehieneko tasa aplikatzen da. Gehienezko tasez gain, edozein nazio kideri (edozoru-tasari) dagokion gutxieneko zenbatekoa NBEren aurrekontuaren % 0,001 da (31.000 dolar 2021etik 2022ra bitarteko bi urteko aurrekonturako)[135][134].
NBEren gastuen zati handi batek bakearen eta segurtasunaren oinarrizko ekimena betetzen du, eta aurrekontu hori erakundearen aurrekontu nagusitik bereizita ebaluatzen da[134]. 2021-2022 urte fiskalerako aurrekontua 638.000 milioi dolarrekoa da, eta 75.224 langile daude mundu osoko 10 ekimenetan[136]. NBEren bake-operazioak ebaluazioen bidez finantzatzen dira. Horretarako, finantzaketa arruntaren eskalatik eratorritako formula bat erabiltzen da, Segurtasun Kontseiluko bost kide iraunkorren errekargu haztatua barne hartzen duena, eta horiek onartu behar dituzte bake-operazio guztiak. Errekargu horrek herrialde garatuenetan deskontatutako bakearen aldeko ebaluazio-tasak konpentsatzeko balio du. 2020-2021 aldirako, NBEren aurrekontuaren ekarpenik handienak honako hauek dira:Estatu Batuak (% 27,89),Txina (% 15,21),Japonia (% 8,56),Alemania (% 6,09),Erresuma Batua (% 5,78),Frantzia (% 5,61),Italia (% 3,30),Errusia (% 3,04),Kanada (% 2,73) etaHego Korea (% 2,26)[137].
Aurrekontu arruntean sartzen ez diren NBEko programa bereziak, hala nolaUNICEF eta Elikagaien Munduko Programa, gobernu kideen, korporazioen eta partikularren borondatezko ekarpenekin finantzatzen dira[138][139].
NBE bere osotasunean ebaluatzean,Jacques Fomerandek idatzi zuen: «Nazio Batuek azken 60 urteetan lortutako emaitzak txundigarriak dira beren terminoetan. Giza garapenean,XX. mendean egin diren aurrerapenak ikusgarriak izan dira, eta NBEk eta bere agentziek mundua milioika lagunentzako leku abegitsuago eta bizigarriago bihurtzen lagundu dute»[134].Stanley Meisler autoreak, NBEren lehen 50 urteak ebaluatuz, hau idatzi zuen deskolonizazioan izan zuen papera eta bakearen aldeko ahalegin arrakastatsuak aipatuz: «Nazio Batuek ez zituzten inoiz bere sortzaileen itxaropenak bete, baina, hala ere, asko lortu dute»[134].
Paul Kennedy historialari britainiarrak dioenez: «erakundeak atzerapauso handiak jasan baditu ere, bere alderdi guztiak kontuan hartzen direnean, NBEk onura handiak ekarri dizkio gure belaunaldiari, eta onurak ekarriko dizkie gure seme-alaben eta biloben belaunaldiei ere»[134].
2012an, garaikoFrançois HollandeFrantziako presidenteak adierazi zuen: «Frantziak konfiantza du Nazio Batuengan. Badaki ezein estatuk, boteretsua izanda ere, ezin dituela premiazko arazoak konpondu, garapenaren alde borrokatu eta krisi guztiak amaitu. Frantziak NBE munduko gobernantzaren erdigunea izatea nahi du»[140].1953an, Nazio Batuen Egunerako, Estatu Batuetako Batzordearen aurrean egindako hitzaldian,Dwight D. Eisenhower presidente estatubatuarrak hauxe adierazi zuen: «Nazio Batuek, izan ere, gizonek hobeto antolatutako itxaropena ordezkatzen dute konferentzia-mahaia gudu-zelaiaren ordez jartzeko»[141].
NBEren bake ekimenak arrakasta handia izan dutela uste da.Columbia UnibertsitatekoVirginia Page Fortnak egindako 47 bake-operazioren azterketa batek egiaztatu zuen epe luzerako bakea ekarri ohi zuela NBEk bultzatutako gatazken ebazpenak[142].Uppsalako UnibertsitatekoHanne Fjelde,Lisa Hultman etaDesiree Nilssonpolitologoek bake ekimenei buruzko hogei urteko datuak aztertu zituzten, eta ondorioztatu zuten eraginkorragoak zirela biktima zibilak murrizteko estatu nazionalen terrorismoaren aurkako operazioak baino[143].Georgetown Unibertsitateko irakasleLise Howardek uste du NBEren bake operazioak eraginkorragoak direlahitzezko konbentzimendua, finantza-indukzioak eta indar militar erasokorrari falta zaion hertsapena, zaintza eta atxiloketa barne, azpimarratzen dutelako, zeinak gustukoagoak baitira alderdi borrokalarien jokabidea aldatzeko[144].
2003kootsailean, batzuetan gaizki aipatutako adierazpen batean,Saddam Husseinen mendeko Irakeko erregimenaren probokazioen aurrean NBEren ziurgabetasunari buruz zera adierazi zuenGeorge W. Bush AEBko presidenteak: «nazio libreek ez dute onartuko NBE gizarte eztabaidagarri eta ez-eraginkor gisa desagertzea historian»[147][148][149].
2020an,Barack Obama AEBko presidente ohiak,A Promised Land bere memorien liburuan, honako hau adierazi zuen: «Gerra Hotzaren erdian, edozein adostasun lortzeko aukerak urriak ziren, eta, horregatik, NBE alfer geratu zen sobietar tankeakHungarian sartzen ziren bitartean edo AEBren hegazkinekVietnamgo landetannapalm botatzen zuten bitartean. Gerra Hotzaren ondoren ere, Segurtasun Kontseiluko zatiketek NBEk arazoei aurre egiteko duen gaitasuna oztopatzen jarraitu zuten. Estatu kideek ez zuten baliabiderik edo borondate kolektiborik izanSomalia eta antzeko estatuak berreraikitzeko edo Sri Lanka eta gisako lekuetan hilketa etnikoak eragozteko»[150][151].
Sortuz geroztik, asko izan dira NBE erreformatzeko eskaerak, baina adostasun gutxi hori nola egin erabakitzeko. Batzuek, munduko arazoetan, NBEk rol handiagoa edo eraginkorragoa izatea nahi dute, eta beste batzuek, berriz, lan humanitarioa egitea nahi dute.
NBEren aparatuaren oinarrizko ezaugarriak, hala nola nazio batzuekSegurtasun Kontseiluan dituzten beto pribilegioak, funtsean, antidemokratikotzat, NBEren ekimenen aurkakoak eta genozidioen etagizateriaren aurkako krimenen aurrean ekintzarik ezaren arrazoi nagusitzat jo ohi dira[152][153].
Jacques Fomerandek dio, NBEren ikuspuntutik, zatiketarik iraunkorrenaIparra-Hegoaldea dela, hau da, iparraldeko nazio aberatsagoen eta Hegoaldeko nazio ez garatuen artekoa. Hegoaldeko nazioek NBE indartsuago baten alde egin ohi dute, Batzar Orokor sendoago batekin eta munduko arazoetan ahots handiagoa ahalbidetuz; iparraldeko nazioek, berriz, nahiago dute ekonomikokilaissez faire den NBEa, hala nola terrorismoan eta mehatxu transnazionaletan zentratuko dena[134].
Era berean, NBEko Segurtasun Kontseiluak kide gehiago izatea, NBEko idazkari nagusia aukeratzeko modu ezberdinak izatea eta Nazio Batuen Batzar Parlamentario bat egitea eskatu dute.
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Nazio Askapenerako Frantziako Batzordea berandu iritsi zen Estatu Batuek Frantziako gobernu gisa onartzera, eta, beraz, herrialdea, hasiera batean, erakunde berria sortu zuten konferentzietatik kanpo geratu zen. Frantziako presidente izango zenCharles de Gaullek NBE kritikatu zuenmaxina (atxamarta, tramankulu) deituz, eta ez zuen uste munduko segurtasun aliantza batek munduko bakea mantentzen lagunduko zuenik, eta herrialdeen arteko defentsa zuzeneko itunak hobesten zuen[154].
1971tik,Txinako Errepublika,Taiwan izenez ere ezaguna, NBEtik kanpo dago, eta etengabe egin zaio uko bere eskaerei. NBE, ofizialki, bat dator estatu kide gehienek bermatutakoTxina Bakarra politikarekin; beraz,Txinako Herri Errepublika onartzen du Txinako gobernu legitimo bakartzat[155]. Kritikoek diote jarrera horrek erakundearen garapen helburuen eta jarraibideen porrota islatzen duela[156], eta,COVID-19aren pandemiaren garaian, aztertze berria lortu zuenTaiwaniOsasunaren Mundu Erakundeko kide izatea ukatu zitzaionean, birusari erantzun eraginkor samarra eman arren[157]. Taiwan onartua izateko euskarria Txinako Herri Errepublikaren presioaren mende dago, Taiwanek administratutako lurraldeak bere lurraldetzat hartzen baititu[158][159].
Gerra Hotzaren garaian,AEBk etaSobiet Batasunak, behin eta berriz, bestearen alde egitea leporatu zioten NBEri.1950ean, Sobietar Batasunak boikota egin zion erakundeari,TxinakNBEko Segurtasun Kontseiluan zuen aulkiaTxinako Errepublika Antikomunistari eman ziotelako protestatzeko. Hiru urte geroago, sobietarrekTrygve Lie NBEko idazkari nagusiaren dimisioa behartu zuten bere administrazioa aitortzeari uko eginez Koreako Gerrari emandako babesagatik[160].
Ironikoki, Estatu Batuek, aldi berean, NBE aztertu zuten komunistak eta jarraitzaile sobietarrak enplegatzeagatik,Alger Hiss, NBEren sorkuntzan parte hartu zuen estatubatuarra, espioi sobietarra izan zela salatu ondoren.Joseph McCarthy senatari estatubatuarrak adierazi zuen Nazio Batuen Erakundeko idazkaritzak, Lie idazkari nagusiaren agindupean, komunista amerikarrak hartu zituela, eta horrek presioa handiagotu zuen NBEko buruak dimisioa eman zezan[161]. AEBk,60ko hamarkadan, NBEren aurkako jarrera ikusi zuen, batez ere kontserbadoreen artean, John Birch Society antzeko taldeek erakundea komunismorako tresna zela esanez[162]. NBEren aurkako jarrera honelako leloak zituzten pegatinen eta kartelen bidez adierazi zen:Atera Estatu Batuek NBEtik eta NBE kanpora Estatu Batuetatik! etaEzin da komunismo letreiatu NBErik gabe[134].
Estatu Batuetan, subiranotasun nazionalaren aurkako ustezko mehatxuei buruzko kezkak sortu ziren, nabarmenenak John Birch Societyk bultzatutakoak, zeinak, nazio osoan, NBEren aurkako kanpaina egin baitzuen1960ko hamarkadan[163][164][165].
1990eko hamarkadatik aurrera, kezka bera agertu zen AEBko Subiranotasuna Berrezartzeko Legearekin,Estatu Batuetako Kongresuan hainbat aldiz aurkeztu zena.1997an, lege-proiektua jasotzen zuen zuzenketa batek boto osoa jaso zuen, aldeko 54 ordezkarirekin[166][167]. Lege proiektuaren2007ko bertsioa (H.R. 1146)Ron PaulAEBko Ordezkarien Etxekoak aurkeztu zuen Estatu Batuek Nazio Batuetatik atera zitezen. Legeak NBEri zegozkion hainbat lege indargabetuko; NBEn funtsak gastatzeko baimena bertan behera utziko; NBEk jabetza amerikarrean zuen presentzia amaituko; eta NBEko langileei immunitate diplomatikoa kenduko lieke[168]. Bi urte arte izango lituzkete Estatu Batuek erretiratzeko[169]. Yale Law Journal aldizkariak «Estatu Batuetan Nazio Batuen aurkako kexak areagotu egin direla» aipatu zuen legea froga gisa[170]. Azken iterazioa,2022koa, H.R.7806 da, Mike D. Rogersek aurkeztua[171].
Edward Luck nazioarteko harremanetako jakitunaren arabera, Estatu Batuek nahiago izan dute Nazio Batuen Erakundea ahula izatea abiarazitako proiektu handietan, AEBko politikekin NBEk duen interferentzia edo erresistentziari aurre egiteko: «AEBk nahi duen azken gauza da bere pisua botatzen duen NBE independente bat da», esan zuen Luckek. Era berean,Daniel Patrick Moynihan AEBk Nazio Batuetan duten enbaxadore ohiak azaldu zuenez: «Estatu Departamentuak nahi zuena zen Nazio Batuen Erakundeak hartzen zituen neurrietan inolako eraginkortasunik ez izatea. Ardura eman zidaten, eta aurrera eraman nuen arrakasta handirik gabe»[177].
1994an,Mohamed Sahnoun NBErenSomaliarako idazkari nagusiaren ordezkari ohiakSomalia: Galdutako aukerak[178] liburua argitaratu zuen, NBEren1992ko Somaliako esku-hartzearen porrotaren arrazoiak aztertzen dituena. Sahnounek dioenez,1988anSomaliako gerra zibila hasi eta1991kourtarrileanSiad Barreren erregimena erori bitartean, NBEk, gutxienez, hiru aukera galdu zituen giza tragedia handiak saihesteko. NBE laguntza humanitarioa ematen saiatu zenean, Gobernuz Kanpoko Erakundeek (GKE) erabat gainditu zuten hura, eta NBEren gehiegizko zuhurtasunarekin eta eraginkortasun falta burokratikoekin kontrastatu zuten haien lehia eta arduraldia. Sahnounek ohartarazi zuen erreforma erradikala egiten ez bazen horrelako krisiei inprobisazio kaskarrarekin erantzuten jarraituko zuela NBEk[179].
Ustezko eraginkortasun ezaren kasu edo eremu zehatzetatik harago, aditu batzuek NBEren eraginkortasun orokorra eztabaidan jarri dute. Nazioarteko harremanen eskola errealistari atxikitakoek jarrera ezkorra dute, argudiatuz NBE ez dela erakunde eraginkorra botere handiek menderatzen eta mugatzen dutelako. Aditu liberalek, ordea, erantzun izan dute erakunde eraginkorra dela arazo asko konpontzeko gai izan delako estatu kide boteretsuek ezarritako murrizketen inguruan lan eginez. Oro har, adituek uste dute NBE eraginkorragoa dela osasun publikoan, laguntza humanitarioan eta gatazken konponbidean[180].
Kritikoek eraginkortasun eza burokratikoa, xahutzea eta ustelkeria ere leporatu diote NBEri.1976an, Batzar Nagusiak Ikuskapen Unitate Mistoa sortu zuen NBEren sistemaren barruan eraginkortasun ezak bilatzeko.1990eko hamarkadan, Estatu Batuek diru-kuotak ez zituzten ordaindu eraginkortasun eza argudiatuz, eta berriro ordaintzen hasi ziren erreforma-ekimen handi bat ezartzeko baldintzarekin.1994an, Barne Ikuskapen Zerbitzuen Bulegoa (BIZB) sortu zuen Batzar Nagusiak, eraginkortasunaren zaintzaile izateko[181].
2004an, NBEk salaketei aurre egin behar izan zien, Oil-for-Food programa amaitu berritan (non Iraki oinarrizko beharretarako petrolioa merkaturatzen utzi baitzitzaion zigorren presioa arintzeko) ustelkeria orokortua jasan zuelako, baita milaka milioi dolar ere eroskeriatan. Nazio Batuen Erakundeak sortutako ikerketa independente batek ikusi zuen funtzionario askok parte hartu zutela planean, eta galdera esanguratsuak sortu zituenKojo Annanen (Kofi Annanen semearen) paperari buruz[182].
Nazio Batuek eskolaz kanpoko jarduera Nazio Batuen eredua (MUN ingelesez) bultzatu dute. MUN Nazio Batuen jardueraren simulazio bat da, NBEren agendan oinarritua eta NBEren prozedurari jarraiki. Institutuko eta unibertsitateko ikasleek parte hartu ohi dute, eta konferentziak antolatzen dituzte NBEko batzordeen itxurak egiteko, eguneko gai garrantzitsuez hitz egiteko[183]. Gaur egun, MUNek dozenaka mila hezten ditu NBEren jardueretan, mundu osoan. MUNek ikasle ohi ospetsu asko ditu, hala nolaBan Ki-moon NBEko idazkari nagusi ohia[184].
↑Polonia ez zen berrogeita hamar nazioen artean ordezkatua izan San Frantziskoko Konferentzian, Mendebaldeko superpotentziek gerra osteko gobernu komunista onartzeari uko egin ziotelako. Hala ere, geroago, Gutuna aldatu egin zen Polonia kide fundatzaile gisa zerrendatzeko, eta Poloniak, 1945eko urriaren 16an, Gutuna berretsi zuen
↑Iturri batzuek hamazazpi agentzia espezializatu identifikatzen dituzte, Munduko Banku Taldea osatzen duten hiru agentzia espezializatuak kontuan hartuta, gaur egun erakunde bakar gisa tratatzen dena: Berreraikuntza eta Garapenerako Nazioarteko Bankua (IBRD), Garapenerako Nazioarteko Elkartea (IDA) eta Nazioarteko Finantza Korporazioa (IFC).
↑Miller, Russell A.; Bratspies, Rebecca M., eds. (2008).Progress in International Law. Leiden, the Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers. p.837.
↑South Africa: Time Running Out",The Study Commission on U.S. Policy Toward Southern Africa, University of California Press, p. 31, 1981,ISBN 0520045475
↑abcde"UN Milestones 1941–1950".www.un.org. 4 August 2015. Archived from the original on 27 October 2017. Retrieved 1 November 2017.
↑Poland and the United Nations". Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland. Archived from the original on 3 December 2013. Retrieved 29 November 2013.
↑Roberts, J. M. (John Morris) (1993).History of the world. New York: Oxford University Press. p. 778.ISBN978-0195210439.OCLC 28378422
↑"UN Milestones Korean War".www.un.org. 4 August 2015. Archived from the original on 3 November 2018. Retrieved 22 November 2018.
↑"Main Organs". 18 November 2014. Archived from the original on 16 November 2018. Retrieved 21 November 2018.
↑"General Assembly of the United Nations: Rules of Procedure: XII – Plenary Meetings". United Nations. Archived from the original on 13 January 2012. Retrieved 4 December 2013. "Batzar Orokorrak gai garrantzitsuei buruzko erabakiak bertaratu eta botoa ematen duten kideen bi herenen gehiengoz hartuko dira. Galdera horiek honako hauek izango dira: nazioarteko bakea eta segurtasuna mantentzeari buruzko gomendioak, Segurtasun Kontseiluko kide ez-iraunkorrak hautatzea, Ekonomia eta Gizarte Kontseiluko kideak hautatzea, Patronatuaren Kontseiluko kideak hautatzea. Gutunaren 86. artikuluko 1.c paragrafoaren arabera, Nazio Batuen Kide berriak onartzea, kide izateko eskubide eta pribilegioak etetea, Kideak kanporatzea, kudeatzaile-sistemaren funtzionamenduari buruzko galderak eta aurrekontuak. galderak".
↑ab"United Nations Charter: Chapter V". United Nations. 17 June 2015. Archived from the original on 3 November 2017. Retrieved 2 November 2017.
↑Lynch, Colum (16 December 2004). "U.N. Sexual Abuse Alleged in Congo".The Washington Post. Archived from the original on 11 November 2013. Retrieved 21 November 2013.
↑"UN troops face child abuse claims".BBC News. 30 November 2006. Archived from the original on 9 December 2013. Retrieved 21 November 2013.
↑"Our Work". World Food Programme. Archived from the original on 13 November 2013. Retrieved 22 November 2013.
↑"About Us".Unhcr. Office of the United Nations High Commissioner for Refugees. Archived from the original on 4 December 2013. Retrieved 22 November 2013.
↑"Organizations". Intergovernmental Panel on Climate Change. Archived from the original on 12 December 2013. Retrieved 21 November 2013.
↑"How we are funded".United Nations Peacekeeping. Archived from the original on 26 December 2021. Retrieved 19 December 2022.
↑"Where Your Money Goes". World Food Programme. Archived from the original on 12 November 2013. Retrieved 9 November 2013.
↑"Overall funding trends". UNICEF. 21 January 2013. Archived from the original on 9 November 2013. Retrieved 9 November 2013.
↑"France's role at the UN". Permanent Mission of France to the United Nations. Archived from the original on 2 December 2013. Retrieved 25 November 2013.
Coulon, Jocelyn (1998).Soldiers of Diplomacy: The United Nations, Peacekeeping, and the New World Order. University of Toronto Press.ISBN 978-0802008992
Grant, Thomas D. (2009).Admission to the United Nations: Charter Article 4 and the Rise of Universal Organization. Legal Aspects of International Organization. Vol. 50. Leiden, Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers.ISBN978-9004173637.ISSN 0924-4883
Mires, Charlene (2013).Capital of the World: The Race to Host the United Nations. New York University Press.ISBN 978-0814707944
Osmańczyk, Edmund Jan (2004). Mango, Anthony (ed.).Encyclopedia of the United Nations and International Agreements. Vol. 4. Taylor & Francis.ISBN 978-0415939249
.svg)
.jpg)
.jpg)
