Martxoko Idusak (latinez:Idus Martiae;Latin berantiarra:Idus Martii)egutegi erromatarreko 74. eguna zen,martxoaren 15a. Zenbait ospakizun erlijioso izan zituen ezaugarri, eta Erroman urteko zorrak kentzeko azken eguna izaten zen.[1]K.a. 44an,Julio Zesarren erailketa-data gisa nabarmendu zen, Martxoko Idusak inflexio-puntu bihurtuzAntzinako Erromako historian.
Erromatarrek ez zuten hilabetea lehen egunetik azken egunera arte zenbakitzen. Aldiz, hileko hiru puntu finkotatik zenbatu zituzten:Nonesak (5. edo 7. eguna, Idusaren aurreko bederatzi egun, bera barne), Idusak (13. eguna hilabete gehienetan, baina 15.a martxoan, maiatzean, uztailean eta urrian) etaKalendak (hurrengo hileko 1. eguna). Hasiera batean, Idusailargi beteak zehazten zuen,egutegi erromatarraren ilargi-jatorria islatuz. Egutegi zaharrenean, martxoko idusak urte berriko lehen ilargi betea izango ziren.
Hil bakoitzeko IdusakJupiterri eskaintzen zitzaizkion, erromatarren jainko gorena.Flamen Dialis, Jupiterren apaiz gorena, "Idusaren ardia" (ovis Idulis) gidatzen zuen prozesioan,Via Sacratikarx-era, eta han sakrifikatzen zuten.
Hileroko sakrifizioaz gain, martxoko IdusakAnna Perennaren Jaia zuen, urteen jainkosa. Hasiera batean, jaialdi horrekin amaitzen ziren urte berriaren ospakizunak. Eguna gogo biziz ospatzen zuen jende arruntak, jaten, edaten eta jai zaratatsuekin.Antzinate berantiarreko iturri batek ere Martxoko IdusetanMamuralia ospatzen zela dio. Jai horrek, garai batekokopla-buruko edo greziarrenpharmakoserritualaren ezaugarriak dituena, animalien larruz jantzitako agure bat jo eta, agian, hirian zehar gidatu behar zen. Erritua urte berriko jaialdi bat izan zitekeen, urte zaharra kanporatzeko ezaugarriekin.
Garai inperialean, Idusen jaialdienZibele etaAttis ospatzeko "aste santua" hasi zen,Attis jaio etaFrigiako ibaiaren iturrien artean aurkitu zela oroituz. EgunariCanna intrat ("kanabera sartu da") zeritzon.[2] Artzainek edo Zibele jainkosak aurkitu zuten,Magna Mater izenez ere ezaguna zena ("Ama Handia"). Hala ere, gai honi buruzko narrazioak desberdinak dira.[3] Astebete geroago, martxoaren 22an,Arbor intrat ospakizun ospetsuak ("Zuhaitza sartu da") Attisen heriotza pinu baten azpian ospatzen zuen. Apaiz-kolegio batek,dendrophoroi ("zuhaitz-eramaileak"), urtero zuhaitz bat moztu, Attisen irudi bat zintzilikatu etaMagna Mater tenplura eramaten zuten, negar artean.[4][5] Eguna Erromako egutegi ofizialaren zati gisa formalizatu zen,Klaudioren pean, 54. urtean.[6] Hiru eguneko otoitz aldiaren ostean, Attisen berpizkundearekin amaitzen zen, martxoaren 25ean, hau da, udaberriko ekinozioaren datarekinJuliotar egutegian.[7][8]
Garai modernoetan, Martxoko Idusak ezagunagoak diraJulio Zesar K.a. 44anhil zuten eguna izan zelako. Zesarsastakaiaz hil zuten senatuaren bilera batean. 60 konspiratzailek parte hartu zuten,Bruto etaKasio buru zirela.Plutarko autorearen arabera, igarle batek ohartarazi zion Zesarri kaltea Martxoko Idusetan iritsiko zitzaiola.[9] Hil egin zutenPonpeioren antzokirako bidean, Zesarrek bromaz erantzun zuen: "Beno, Martxoko Idusak badatoz". Horrek esan nahi zuen ez zela bete profezia, eta igarleak erantzun zion: "Bai, etorri dira, baina ez dira joan".[9] Elkarrizketa hau oso ezaguna daWilliam Shakespeareren,Julius Caesar antzezlanean agertzen delako.[10][11]Suetonio[12] biografo erromatarrak Spurinna izenekoaruspize gisa identifikatzen du "igarlea".
Zesarren heriotzaErromako Errepublikaren krisiaren amaiera ekitaldia izan zen, etagerra zibila piztu zuen, haren oinordekoOktavianoaren boterera igoera ekarriko zuena (geroagoAugusto izenaz ezaguna zena).[13] Augustoren gobernupean,Ovidiok hilketa sakrilegio gisa irudikatu zuen, Zesar ere Erromakopontifex maximus etaVestaren apaiza izan baitzen.[14] K.a. 40. urtean Zesarren heriotzaren laugarren urteurrenean,Perugiako setioan garaipena eskuratu ondoren, Oktaviok 300senatari eta zaldizko exekutatu zituen, guztiakLuzio Antonioren alde borrokatu zirenak,Marko Antonioren anaia.[15] Exekuzioak izan ziren Oktavianok Zesarren erailketa mendekatzeko hartutako bideetako bat. Suetoniok etaDion Kasio historialariek sakrifikazio erlijiosotzat jo zuten ekintza, eta adierazi zuten Martxoko Idusetan ere gertatu zelaJulio Zesar deifikatuaren aldare berrian.
| « | Kontuz martxoko idusekin! | » |
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q948604
Multimedia:Ides of March /Q948604