| Luis Luziano Bonaparte | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
1852koabenduaren 31 -1870ekoirailaren 4a
1849kouztailaren 8a -1851koabenduaren 2a
1848koazaroaren 26a -1849kourtarrilaren 9a | |||||||
| Bizitza | |||||||
| Jaiotza | Grimley(en) , 1813kourtarrilaren 4a | ||||||
| Herrialdea |  Frantzia | ||||||
| Lehen hizkuntza | frantsesa | ||||||
| Heriotza | Fano, 1891koazaroaren 3a (78 urte) | ||||||
| Hobiratze lekua | St Mary's Catholic Cemetery, Kensal Green(en) | ||||||
| Familia | |||||||
| Aita | Lucien Bonaparte | ||||||
| Ama | Alexandrine de Bleschamp | ||||||
| Ezkontidea(k) | Maria Anna Cecchi(en) (1832kourriaren 4a - Marie Clémence Richard (1891koekainaren 15a - | ||||||
| Seme-alabak | ikusi | ||||||
| Haurrideak | |||||||
| Leinua | House of Bonaparte(en) | ||||||
| Hezkuntza | |||||||
| Hizkuntzak | frantsesa | ||||||
| Jarduerak | |||||||
| Jarduerak | hizkuntzalaria,politikaria,dialektologoa etaerromanista | ||||||
| Lantokia(k) | Paris | ||||||
| Jasotako sariak | |||||||
| Kidetza | San Petersburgoko Zientzien Akademia Zientzien Errusiar Akademia | ||||||
| Ideologia eta sinesmenak | |||||||
| Alderdi politikoa | Parti de l'Ordre(en) | ||||||
  | |||||||
Luis Luziano Bonaparte Bleschamp[1] —frantsesez:Louis-Lucien Bonaparte— edoBonaparte printzea (Worcestershire,Ingalaterra,1813kourtarrilaren 4a – Fano,Marche,Italia,1891koazaroaren 3a)euskal hizkuntzalarifrantsesa izan zen.Napoleon Bonaparteren iloba zen.
Luis Luziano Bonaparteren lanek euskalaritzaren historian berebiziko garrantzia dute,euskalkien lehen sailkapen zientifikoa egiten lehena izan baitzen:Carte des sept provinces basques,1863an.Euskal Herrira bost aldiz etorri zen,1856tik1869ra. Euskal herrialde guztietako berriemaileak baliatu zituen. Lan-metodotzat, berriemaile horieiBibliako pasarte ezagunak toki jakin bateko euskaran jartzeko eskatzen zien, eta barreiatuta zeuden eskuizkribu zaharrak bildu eta aztertu zituen. Bere sailkatze-lanean, hiru multzo handitan zortzi dialekto, hogeita bost azpidialekto eta berrogeita hamar barietate bereizi zituen.
Napoleon I.aren iloba zen,Lucienen semea.Ingalaterran jaio zen, aita han gatibu zegoela, etaWaterlooko guduaren osteanElizaren Estatuetako herri batera aldatu zen familiarekin (1815).1833anFlorentziakoMaria Anna Cecchirekin ezkondu zen. Europan eta Estatu Batuetan izan ondoren, kimika, mineralogia eta, geroago, hizkuntzalaritza ikasketei ekin zien. 1847an hizkuntzalaritzari buruz argitara eman zuen lehen liburuan euskara hartu zuen gai nagusi, eta 1848an politika munduan sartu zen, bere lehengusu Luis Bonaparte Frantziako enperadore zelarik. 1850ean emaztearengandik banandu eta 1852an, senatari zela, lehengusuak printze egin eta urteko 130.000 liberako saria eman zion.
Oxfordeko Unibertsitateko irakasle zela,Anton Abadiarekin harremanetan jarri zen Londresen (1855-1856), eta horren ondorioz hasi ziren Bonaparteren euskarari buruzko lanak. 1856-1869 bitarteko urteetan egin zituen ibilaldien eta bere baitara bildu zituen laguntzaileen lan ugarien emaitza dira euskarari eskaini zizkion lan nagusiok:Langue basque et langue finnoise (1862),Curiosidades eúskaras (1866),Le Verbe Basque en tableaux (1869),Deux Cartes des sept Provinces Basques (1869),Études sur les trois dialectes basques des vallées d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal… (1872),Observations sur le basque de Fontarabie, d’Irun… (1877),Observaciones sobre el vascuence de Navarra (1881), eta abar. Bonaparte printzearen lana ezinbestekoa da egun euskal dialektoak ezagutu nahi dituen edonorentzat.
Berak mugatu zituen euskalkiak lehenbizikoz, zortziok bereiziz:
baita eta haien azpieuskalkiak ere.
.jpg)
Halaber, berak egin zituen euskararen lehen mapak, euskalkiak kontuan hartuz, 1868. urtean euskararen hedapena norainokoa zen erakusgarri. Honela adierazi zuenLuis Villasantek: «Printzearen eskariz egindako lanetako askok helburu zientifiko hutsa zuten, alegia, halako azpieuskalki baten hizkera zehatz-mehatz ikasi ahal izateko elementuak ematekoa. Hau da, zientzi helburu eta irizpideekin egindako lanak ziren, ez literatur helburu eta irizpideekin».[2] Argitara eman zituen kristau ikasbideek,Biblia zatiek eta Biblia osoek (DuvoisinenBible saindua edo testament zahar eta berria bereziki), dokumentazio gaitza eskaini zuten ordu arte gisa horretako materialik ez zuten euskalarientzat, bertako nahiz kanpokoentzat.
Itzulpen horietatik gehienak, eta bestelako lanen bat, Euskaltzaindiak berrargitaratu zituen haren mendeurrenean (1991). Baliozko pertsonez inguratzen jakin izan zuen, laguntzaile bikainak izan baitzituen:Joan Piarres Duvoisin aduanetako lapurtar kapitaina (lapurtera aztertzeko), FrayJose Antonio Uriarte (bizkaiera eta gipuzkerarako),Klaudio Otaegi zegamarra (gipuzkera eta goi-nafarrerarako),Mariano Mendigatxa etaPrudentzio Hualde bidankozetarrak (erronkarierarako),Emmanuel Intxauspe zuberotar kalonjea (zubererarako),Salaberri Ibarlakoa (behe-nafarrerarako),B. Etxenike (Baztango euskararako),Pedro Jose Samper apaiza (zaraitzuerarako), aita Ibarnegarai.
Ingalaterran bizi zela, urteko diru saririk gabe geratu zen Frantzian III. Errepublika aldarrikatu zenean. 1881ean alargundu etaKlementzia Richard Grandmontaigne, Klaudio Otaegiren koinata atarraztarrarekin ezkondu zen bigarrengoz. 1883. urtean Gladstoneren gobernuak urteko 250.000 liberako diru saria eskaini zion, ingelesaren dialektoei buruzko bere ikerketak buka zitzan.
Hil ondoren, haren liburutegi osoa Chicagoko Newberry Library erakundeak erosi zuen. Euskal gaiei eta beste hainbat gairi buruzko eskuizkribuakR. M. Azkuek erosi zituen Bizkaiko, Gipuzkoako, Nafarroako eta Arabako diputazioentzat, eta haietan daude gorderik.
Ohikoa da Duvoisin kapitaina heroi handia bailitzan aurkeztea Biblia osoa itzuli zuelako, eta, halaber, Bonaparte printzea aipatzea euskal kulturaren bultzatzaile probidentzial gisa. BainaDuvoisin kapitainaren malura liburuanKepa Altonagak usadiozko interpretazio hori eztabaidatu eta irauli egin zuen.[3] Soka-tira gogorra izan baitzen Bonaparte printzearen eta Duvoisin kapitainaren artean. Duvoisinek literatura egin nahi zuen euskaraz, euskarari proiekzio kulturala emango zion erabilera supradialektala landu nahi zuen. Printzeak, ordea, aniztasun dialektala aztertu eta finkatu nahi zuen; are gehiago, euskalkiak eta azpieuskalkiak jasotzean, eta notarioaren begiz haien lekukotasuna gordetzean Bonapartek jarri zuen arreta hura euskararen kulturizazioaren aurkakotzat jotzen du Altonagak.[4][5][6][7][8][9]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q523352
Multimedia:Louis-Lucien Bonaparte /Q523352