| Lamina | |
|---|---|
| euskal mitologia | |
 | |
| Ezaugarriak | |
| Sexua | emakumezkoa eta gizonezkoa |
| Baliokideak | Aloja(en) |
Laminak[1] —zenbait euskalkitan,lamiak—euskal mitologiako izakiak dira. Bi motakoak daude;Anuntxi Arana antropologoak "lamina eraikitzaileak" eta "ur bazterretako laminak" bereizten ditu. Mitologiako beste jeinu askok legez, batzuetan gizakiei laguntzen diete eta bestetan kalte egiten. Edonola ere jendearekin harremanak dituzte, jendea bisitatzen edo haien aurrean agertu omen baitira.[2]
Izenaren aldaerak hauek dira:lamia, lami, lamina, lamie, illamina, llamina, labina,amilamia, lamiña, lamiñaku eta eilamia. Forma dokumentatuenalamina da, eta horixe hartu daeuskara baturako.[3][1]Barandiaranek dioenez, kondaira gutxitan erabiltzen da izen propio bezala, izena baino orokorrean jeinu mota bat deskribatzeko erabiltzen den izenordea litzateke. Sexu femeninoko gizaki mota bati ezarritako ezizena dela esan genezake sorginen eta beste zenbait numenen kondaira batzuk laminenekin nahasian agertzen direla ikusita[4].
Izena latinetik jasotako eredua dela pentsa genezake,De lamiis et phytonicis mulieribus 1489. urtean Ulrich Molitorrek argitaratutako liburuak izan zuen arrakastaren ondorioz edo lehenagoko erromatarren eskutik ikasia eta ondorengo kristauek zabalduta.
Lamina hauekerreka zuloetan egoten dira. Batzuek harpeetan dute egoitza, herrietatik hurbil, ez mendi garaietan.[2] Ileaurrezko orraziz orrazten edo, gutxiagotan, bere oihal ederra zabaltzen eta xukatzen ikusten dituzte gizakiek[2]. Leku askotanahate oinak, ardi oinak edo zaldi oinak dituzte,[5] bainaIbaizabal inguruan etaEuskal Herriko kostan arrain buztana dute. Oso ederrak dira, eta gizakumeak liluratzen eta hilda uzten dituzte. Antzekoa daAmilamia, besteirelu bat. Begi bakarreko emakume moduan ere deskribatu izan dute.[5]
Kostaldeko laminei, gerritik behera arrain direnei, itsaslamina ere esaten zaie.
Bakarrik edo taldean ager daitezke.
Aipatuak aipatu, ikerketetan jasotako desberdintasunak ikusgarriak dira:
BeranJulio Caro Barojari Kobre kolorezko azala zutela esan zioten.[6]Websterrek Lapurdin jaso zuenez lurpean bizi ziren emakume txikiak ziren.[6]Jean Barbierri tximinoen antzeko arintasuna eta gorputza ilez estalita zeukatela esan zion informatzaile batek.[6] Lapurdi eta Benabarrean bi sexuetako laminak daudela zioten baina Zuberoan emakumezkoei Lamina esaten zitzaien bitartean gizonezkoeiMaide deitzen zieten.[6] BerrizenAzkueri buru soilak ziruditen haien garondoan txanpon baten tamainako ile sorta zeukatela esan zioten, bitartean, Arratian laminak ahotik argitzen zutela esan zioten (ireltxu edoidittuen antzera).[6] Bizkaian soilik jasota dago,Tartaloren antzera, begi bakarrak zirela.[6]
Badira lamina harginak, gizon txikiak, gehien bat Zuberoan eta Baxenabarren. Badira emazte eder itxurakoak, eguzkitan orrazten aritzen direnak, Zuberoatik Bizkairaino. Bien ezaugarriak eta gehiago biltzen dituztenak ere badira: emazte lamina eraikitzaileak edo harri ekarle handiak, jentilen eta gizandi harri-jaurtitzaileen modukoak. Eremu bakoitzean ere laminak zein diren ez da argia. Bizkaian sorginekin nahasteko joera bada, baita familiariekin ere, nahiz eta hauek euli itxurakoak diren. Berriemaileei galdegiten zaielarik nola irudikatzen dituzten, gehienek ez dute zehazten; beharbada ez du axola handirik, edo mitoa higaturik heldu zaie.[7]
Bizilekuari dagokionez, laminak ur laster eta epelei loturiko lekuetan aurkitzen ziren. Emakume eder horiek, gehienetan urrezko orraziz beren ile ederra orrazten zuten kantuan ari zirela. Kantu hauek hedadura izugarria izan zuten munduan zehar. Bazter guztietako herri eta kultura ezberdinetan ezagutzen ziren laminen elezahar kontakizunak.[8]
Laminagreziar mitologian ere ageri da. Belos erregearen alaba zen (beste ohitura batzuen arabera,Poseidon eta Libiaren alaba) etaZeus jainkoaren maitalea. HorregatikHera jainkosa jeloskortu egin zen eta Laminaren seme-alabak hil. Gainera, begiak ixteko gaitasuna kendu zion, seme-alaben heriotza betiko ikus zezan.
Lanean laguntzen omen diete opari bat ematen dietenei; honela, zubi batzuk laminek egindakoak dira: Ebraingoa (Bidarrai), Azalaingoa (Andoain), Urkulukoa (Leintz-Gatzaga)... Gauez egiten dituzte eraikuntzok, eta anitzetan oilarraren lehen kukurrukuaz batera uzten diote lanari.
Nekazariren batek landa lurren ertzetan janaria uzten bazien, gauez jaten zuten laminek, eta horren truke, lurra goldatu edo bukatu gabe utzitako lana amaitzen omen zioten.[5]
Zenbait kondairatan ur bazterretako laminek laguntza eskatzen diote emagin bati, honek lagundu eta laminek oparitan ogi zuria, oihal eder bat edota beste opariren bat emango diote.
Mutil batez maitemintzen da lamina bat ipuin batzuetan, harik eta mutil horrek, bere maiteñoa lamina dela jakiten duen arte.
Beste batzuetan laminak etxe bat bisitatzen du, bertako janaria eskatuz. Laminak trukean zerbait emango dio edo ez bertsioaren arabera. Azkenik, etxeko gizonak lamina zigortzen du eta honek ihes egiten du.[2]
Ostadarraren muturrean lamina bat egoten omen da ilea orrazten, eta eguzkiak bere adatsean joz zabaltzen du ostadarra.
Lamina arrek sekulako indarra dute. Gauez trikuharriak egiten dituzte batzuetan, eta etxeetan sartzen dira askotan etxekoak oheratutakoan. Izen desberdinak dauzkate:Maideak, Mairiak, Intxixuak (Oiartzunen), Saindi Maidi (Nafarroa Beherea).
Lamina gehienak desagertu omen dira, mendietan baselizak eraiki zirenean batzuen hitzetan edo idiek arrastatutako goldea erabiltzen hasi zenean beste batzuentzat.[5]
Barandiaranek lamien eta sorginen kondairak nahastu egiten zirela azaldu zuen, herri batzuetan lamiei leporatzen zizkieten gertakizunak bestetan sorginei leporatzen zizkieten.
Laminekurrezkoorraziak izaten dituzte, eta Euskal Herriko poema eta abesti mitologiko ugarik istorio bat kontatzen dute, non emakume batek (eta gutxi batzuetan gizon batek) orrazi hau lapurtu izana; gauean laminak pertsona horren etxera joan eta itzultzeko eskatzen diote[5], era askotako zigorrez mehatxatuz:
Toponimian asko dira laminei lotutako izenak: Lamera eta Lamerapunte,Bermeon; Lamikiz,Markinan; Laminaputzu,Zeanurin; Lamitegi,Bedaion; Lamirain,Aranon; Lamusin,Saran; Lamiñosin,Ataunen; LamiakoLeioan; Laminen zubia Ligi-Atherein, eta abar.
Euskal Herritik kanpo ere aurkitzen da laminaren inguruko toponimorik, esate baterakoErrioxakoOjacastro herrianLaminiturri iturburua dago[10].
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak:Q2577796
Multimedia:Lamina (mythology) /Q2577796
