1850 eta 2024 artean tenperatura anomalia erakusten duen grafiko interaktiboa.
Nola aldatu diren tenperaturak 1880tik 2017ra bitartean, 1951-1980ko batez bestekoarekin alderatuta. Kolore urdinak freskoagoak dira eta gorriak beroagoak.
Klima-aldaketa garaikideakberoketa globala etaLurraren eredu meteorologikoetan dituen eraginak barne hartzen ditu.Klima-aldaketaren aurreko aldiak egon dira, baina egungo aldaketak askoz azkarragoak dira eta ez dira kausa naturalen ondorio[1][2]. Horien ordez,berotegi-efektuko gasen isurketek eragiten dituzte, batez erekarbono dioxidoak (CO2) etametanoak.Energia ekoiztekoerregai fosilak erretzeak sortzen ditu isuri horietako gehienak.Nekazaritza-jarduera batzuk,industria-prozesuak etabasoen galera iturri gehigarriak dira[3]. Berotegi-efektuko gasak gardenak diraeguzkiaren argitan, eta horrek Lurraren gainazala berotzeko aukera ematen du. Lurrak bero hori erradiazioinfragorri moduan igortzen duenean, gasek xurgatu egiten dute, beroa lurrazaletik gertu harrapatuta eta berotze globala eraginez.
Inpaktu horietako asko 1,5 °C-ko egungo berotze-mailarekin hautematen dira. Berotze gehigarriak areagotu egingo ditu inpaktu horiek, etainflexio-puntuak eragin ditzake,Groenlandiako izotz-geruzaren urtzea, esaterako[9].2015eko Parisko Akordioan, hainbat estatu burujabek kolektiboki erabaki zuten beroketa "2 °C-tik oso behera" mantentzea. Hala ere, Akordioaren esparruan egindako promesekin, beroketa globala oraindik gutxienez 2,7 °C-ra iritsiko litzateke mende amaierarako[10]. Berotzea 1,5 °C-ra mugatzeko, orduan esan zen beharrezkoa izango zela 2030a baino lehen isuriak erdira murriztea eta 2050erako isuriak nuluak izatea lortzea[11][12], baina 2024an dagoeneko munduak gainditu zuen 1,5 °C-ko tenperatura igoeraren langa.[13]
Klima aldaketa eragiten duten karbono isuri gehienak pertsona aberatsenek egiten dituzte: 2025eko lehen hamar egunean, munduko % 1 aberatsenek dagoeneko gainditu zuten urte osoko isurien kuota. Munduko populazioaren ia erdiak baino bi aldiz gehiago kutsatzen du aberastasun gehien pilatzen duen % 1ak. Zehazki, munduko aberatsenen %1ak urtean 76 tona CO2 isurtzen ditu, hau da, munduko emisioen % 16 –2019ko datuak–, eta, 3.900 pertsonek, munduko herritarren % 48 izanagatik ere, isuri guztien % 7,7 egiten dituzte. Munduko aberatsenek hamar egunean isuri zuten kantitatera heltzeko, ia hiru urte beharko lituzke munduko aberastasunaren eskalan erditik behera dagoen herritar batek.[14]
1980ko hamarkada baino lehen, ez zegoen argiberotegi-efektuko gasen gorakadak eragindako berotzeakaerosolek eragindako hoztea menderatuko ote zuen. Orduan, zientzialariekklima oharkabean aldatzea terminoa erabili ohi zuten gizakiak kliman duen eragina adierazteko. 1980ko hamarkadan,berotze globala etaklima-aldaketa terminoak zabaldu ziren. Lehenengoak azaleraren berotze-maila handitzeari soilik egiten dio erreferentzia; bigarrenak, berriz, berotegi-efektuko gasek kliman duten eragin guztia deskribatzen du[16].Berotze globala terminorik ezagunena bihurtu zen,James HansenNASAko klimaren zientzialariak 1988anAmeriketako Estatu Batuetako Senatuan emandako testigantzan erabili ondoren.2000ko hamarkadan,klima-aldaketa terminoaren erabilera eta ospea areagotu zen[17].Berotze globala, normalki, gizakiak eragindako lurreko sistemaren berotzeari dagokio;klima-aldaketa, berriz, aldaketa natural zein antropogenikoari[18]. Bi terminoak modu trukagarrian erabili ohi dira gaur egun[19].
Hainbat zientzialari, politikari eta komunikabidekkrisi klimatikoa edolarrialdi klimatikoa terminoak baliatu dituzte klima-aldaketaz hitz egiteko[20][21].The Guardian egunkariko politika-erredaktoreburuak dio hizkuntza hori beren argitalpen-jarraibideetan sartu zutela "zientifikoki zehatzak izaten ari garela ziurtatzeko, eta, aldi berean, irakurleekin argi eta garbi komunikatzen garela gai garrantzitsu honi buruz"[22]. Euskal Herrian erelarrialdi klimatiko kontzeptua gero eta gehiago erabiltzen da.
Euskarazko terminologiari dagokionez, Euskaltzaindiak eta UZEIkKlima-aldaketaren oinarrizko lexikoa deritzana argitaratu zuen 2022an, gai honi buruzko 25 kontzepturekin, hedabideetara begira batez ere.
Azken bi milurtekoetako tenperatura. 1850 aurreko aldia berreraikia da,paleoklimatologiak eskaintzen dituen hainbat teknika baliatuz.Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.Zenbateko eragina du abeltzaintzakberotegi-efektuko gasen isurian?
Sufre dioxido emisioak munduan. Grafiko interaktiboan sakatuz gero, herrialdeak aukera daitezke, baita beste aire-kutsatzaile batzuk.
Bideo honek VideoWiki proiektuko bideo bat barneratzen du. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero. Industria iraultzaren osteko berotzea nabarmena izan da, batez ere 1970ko hamarkadan, sufrearen poluzioa murriztu zenean.
1850 inguruan, erregistro termometrikoak mundu-mailako estaldura izaten hasi ziren[33]. XVIII. mendetik 1970era bitartean, gutxi berotu zen; izan ere,berotegi efektuko gas-emisioen berotze-efektuasufre dioxidoaren emisioek eragindako hozteak konpentsatu zuen. Sufre dioxidoakeuri azidoa eragiten du, bainasulfatozkoaerosolak ere sortzen ditu atmosferan. Aerosol horiek eguzkiaren argia islatzen dute etailuntze globala deritzona eragiten dute. 1970az geroztik, berotegi-efektua eragiten duten gasen metaketa gero eta handiagoak eta sufreak eragindako kutsaduraren kontrolek nabarmen handitu zuten tenperatura[34].
Datu instrumental independenteen multzo anitzek erakusten dute klima-sistema berotzen ari dela. 2011-2020 hamarkadan batez beste 1,09 °C [0,95-1,20 °C] berotu zen industria aurreko oinarri-lerroarekin (1850-1900) alderatuta[35]. Gainazaleko tenperaturak 0,2 °C igotzen ari dira hamarkada bakoitzeko[36]. Urte bakoitza ez da zertan izan behar aurreko urtea baino beroagoa: klimaren aldakortasunak berak aurreko urtea baino 0,2 °C beroagoa edo hotzagoa egin dezake[37]. 1998tik 2013ra bitarte, bi prozesu eman ziren baldintza horiek betetzen zutenak,Ozeano Bareko Hamarkadako Oszilazioa[38] (ingelesezko PDO gisa ezaguna) etaOzeano Atlantikoko Hamarkada-Anitzeko Oszilazioa[39] (AMO),berotze-globalaren geldialdia eragin zuten[40]. Geldialdiaren ostean, kontrakoa gertatu zen,2023 bezalako urteekin, non tenperaturak aurreko bataz bestekoengandik oso urrun igo ziren[41]. Horregatik, tenperatura igoerak 20 urteko tarteetan definitzen dira, urte hotz eta beroen zarata zein hamarkadak iraun dezaketen patroiak murrizten dituena, eta epe-luzeko seinaleak hobeto erakusten dutenak[42].
Beste behaketa batzuk ere erabiltzen dira tenperatura neurtzeko, eta horiek ere berotze-globalaren berri ematen dute[43][44].Goi atmosfera hozten ari da,berotegi-efektuko gasek beroa lurrazaletik gertuago mantentzen baitute, eta erradiazio gutxiago joaten da kanpo espaziora[45]. Berotzeak elurrak estalitako lurren eremua murrizten du, etaglaziarren atzeraldia eragiten du. Era berean, berotzeak ereebaporazioa handitzen du ozeanoetan,hezetasun gehiago sartuz atmosferan, etaprezipitazio handiagoak[46]. Landareak lehenago ari diraloratzen, eta milaka animalia espezie eremu hotzagoetara mugitzen ari dira[47].
Tenperatura globalaren grafikoa, eta hemisferioaren araberakoa.
Munduko eskualdeak erritmo desberdinetan berotzen dira. Eredu horrek ez du zerikusirik berotegi-efektuko gasak isurtzen diren tokiarekin; izan ere, gas horiek planeta osoan zabaltzeko adina denbora irauten dute. Industria aurreko alditik, lehorreko eskualdeetako azaleraren batez besteko tenperatura munduko azaleraren batez besteko tenperatura baino ia bi aldiz azkarrago igo da. Izan ere,ozeanoekbero-ahalmen handiagoa dute etalurrunketa bidez bero gehiago galtzen dute[48]. Sistema klimatiko globalaren energia termikoak gora egin du etenaldi labur batzuekin 1970etik gutxienez, eta energia estra horren % 90 baino gehiago ozeanoan biltegiratu da[49]. Gainerakoekatmosfera berotu, izotza urtu eta kontinenteak berotu dituzte[50].
Ipar hemisferioa etaiparburua askoz azkarrago berotu dirahegoburua etahego hemisferioa baino. Ipar hemisferioak askoz lur gehiago izateaz gain, urtaroko elurrez etaitsas izotzez estaliago dago. Gainazal horiekargi asko islatzetik ilun izatera pasatzen direnez izotza urtu ondoren, bero gehiago xurgatzen hasten dira[51]. Elurretako eta izotzetako karbono beltzaren tokiko metaketek ere Artikoa berotzen laguntzen dute[52]. Artikoko tenperaturak gora egiten ari dira,munduaren gainerakoa bikoizten duen erritmoan. Artikoko glaziarren eta izotz-geruzen urtzeak ozeanoen zirkulazioa aldatzen du,Golkoko itsaslasterraren ahultzea barne, eta horrek klima are gehiago aldatzen du[53][54][55].
CMIP6ren gainazaleko tenperaturaren proiekzioak 2090. urterako, 1850-1900 bataz bestekoarekiko. Gaur egungo egoera mendearen amaierarako bi aukera hauen artean dago[56][57].
Munduko Meteorologia Erakundearen kalkuluen arabera, munduko tenperaturek 1,5 °C-tik gora joateko %66ko probabilitatea izango dute industriaurreko oinarri-lerroarekiko, gutxienez urtebetez, 2023tik 2027ra bitartean[58][59].IPCCk batez beste 20 urte erabiltzen dituenez tenperatura globalaren aldaketak definitzeko, 1,5 °C-tik gorako urte bakar batek ez du muga hausten.
IPCCren aurreikuspenen arabera, munduko batez besteko tenperatura +1,5 °C baino handiagoa izango da2030eko hamarkadaren hasieran. IPCCren Seigarren Ebaluazio Txostenak (2023) zenbait proiekzio jaso zituen. Proiekzio horien arabera, 2100. urtean oso litekeena da berotze globala 1,0-1,8 °C-ra iristea berotegi efektuko gas-emisio oso txikiak dituen agertoki batean, 2,1-3,5 °C-ra bitarteko igorpenen agertoki batean, edo 3,3-5,7 °C-ra, oso emisio handiko agertoki batean[60]. Tarteko eta goiko emisioetan, beroketak 2100 baino luzeago jarraituko du[61][62].
Tenperatura igoera jakin batzuen azpitik mantentzeko geratzen denkarbono-aurrekontua zehazteko,karbonoaren zikloa eta berotegi-efektuko gasekiko klima-sentikortasuna modelizatu behar dira[63]. IPCCren arabera, berotze globala 1,5 °C-tik beherakoa izan daiteke, eta bi hereneko probabilitatea dago 2018aren ondorengo emisioak CO2-ren 420 edo 570 gigatona baino txikiagoak badira. Gaur egungo 10-13 urteko emisioei dagokie hori. Zalantza handiak daude aurrekontuari buruz. Adibidez, CO2 100 gigatona gutxiago izan liteke,permafrostaren eta hezeguneen CO2 etametanoa askatzen ari delako[64]. Hala ere, argi dago erregai fosilen baliabideak lur azpian proaktiboki mantendu behar direla, funtsezko beroketa saihesteko. Bestela, haien urritasuna ez litzateke gertatuko emisioek epe luzera eragin handia izan arte[65].
Klima aldaketaren eragile fisikoen eragina, gradutan.
Sistema klimatikoak, berez, hainbat ziklo bizi ditu, urteak iraun dezaketenak (El Niño hegoaldeko oszilazioa, adibidez), hamarkadak edo mendeak[66][67]. Beste aldaketa batzuk sistema klimatikoaren "kanpoko" desoreka energetikoaren ondorio dira, baina ez beti Lurretik kanpokoa[68]. Kanpoko desoreken adibide batzukberotegi-efektuko gasen kontzentrazioen aldaketak,eguzki-argitasuna,sumendien erupzioak eta Lurraren orbitan Eguzkiaren inguruangertatzen diren aldaketak dira[69].
Gizakiak klima-aldaketari egiten dion ekarpena zehazteko,barne aldakortasun klimatikoa eta kanpoko behartze naturalak baztertu behar dira. Funtsezko ikuspegi bat kausa potentzial guztien "aztarna" bakarrak zehaztean datza, eta, ondoren, aztarna horiek behatutako klima-aldaketaren ereduekin alderatzean[70]. Adibidez, eguzki-behartzea baztertu egin daiteke kausa nagusi gisa. Bere hatz-marka atmosfera osoa berotzea izango litzateke. Hala ere, atmosferaren behealdea baino ez da berotu, eta berotegi-efektuko gasen behartzearekin bat dator hori[71]. Duela gutxikoklima-aldaketaren atribuzioak erakusten duenez, berotegi-efektuko gasen hazkundea da bultzatzaile nagusia, eta aerosolek, berriz, moteltze-efektua dute.
Berotegi-efektuko gasak gardenak diraeguzki-argiari dagokionez, eta, beraz, horrek atmosfera zeharkatzea ahalbidetzen dute, Lurraren azalera berotzeko. Lurrakberoa irradiatzen du, eta berotegi-efektuko gasek zati bat xurgatzen dute. Xurgapen horrek beroak espaziora ihes egiteko duen abiadura moteltzen du, beroa Lurraren gainazaletik gertu harrapatuz eta denborarekin berotuz[72].Industria Iraultzaren aurretik, berotegi efektuko gas kopuru naturalen ondorioz, lurrazaletik hurbil zegoen airea 33° C epelagoa zen naturalki izango litzatekeena baino[73][74].Ur-lurrunak (~% 50) etahodeiek (~% 25) berotegi-efektuari gehien eragiten dioten arren, tenperaturaren arabera handitu egiten dira eta, beraz, berrelikatu egiten dira. Aldiz,CO2 (~% 20),ozono troposferikoa[75],CFC etaoxido nitrosoa bezalako gasen kontzentrazioak ez daude tenperaturaren mende, eta, beraz, tenperaturan eragiten duten kanpo-faktoreak dira[76].
Industria Iraultzaz geroztik giza jarduerak, batez ereerregai fosilak (ikatza,petrolioa etagas naturala) erauzteak eta erretzeak[77], berotegi-efektuko gasen kopurua handitu du atmosferan, eta horrek desoreka erradiatiboa eragin du. 2019an, CO2 eta metano kontzentrazioak % 48 eta % 160 inguru igo dira, hurrenez hurren, 1750etik[78]. Azken 2 milioi urteetan CO2 maila horiek edozein unetan izan direnak baino handiagoak dira. Metano-kontzentrazioak azken 800.000 urteetan baino askoz handiagoak dira[9].
2019an, berotegi efektuko gasen munduko isuri antropogenikoak 59.000 milioi tona CO2 izan ziren. Isuri horien % 75 CO2 zen, % 18 metanoa, % 4 oxido nitrosoa eta % 2 gasfluordunak[79]. CO2 isuriak, batez ere, garraiorako, fabrikaziorako, berokuntzarako eta elektrizitaterako energia emateko erregai fosilak erretzetik datoz. Beste CO2 isuri batzukbasogabetzetik eta prozesu industrialetatik datoz,zementua,altzairua,aluminioa etaongarriak fabrikatzeko erreakzio kimikoek askatutako CO2a barne[80][81]. Metano-isurketakabeltzaintzatik,simaurretik,arroz-hazkuntzatik,zabortegietatik,hondakin-uretatik eta ikatz-meatzaritzatik datoz, baita petrolioa eta gasa erauztetik ere[82]. Oxido nitroso isuriak ongarrien deskonposizio mikrobiarretik datoz neurri handi batean[83].
Baso-soiltzeak berotegi-efektuko gasen isurketei egiten dien ekarpena gorabehera, lurrazalak, bereziki bertako basoek,karbono-hustubide garrantzitsua izaten jarraitzen du CO2arentzat. Lurrazaleko hustubide-prozesuek, hala nolakarbonoa lurrean finkatzeak etafotosintesiak, munduko CO2 isurien % 29 inguru ezabatzen dute[79]. Ozeanoa ere karbono-hustubide garrantzitsua da bi etapako prozesu baten bidez. Lehenik, CO2 gainazaleko uretan disolbatzen da. Ondoren, ozeanoaren itzulerako zirkulazioak ozeanoaren barnealderantz banatzen du, eta bertan metatzen da denborarekinkarbonoaren zikloaren zati gisa. Azken bi hamarkadetan, munduko ozeanoek isuritako CO2aren % 20-30 xurgatu dute.
Ustez garbia den teknologiak, hain zuzen, Interneteko datu fluxu handien agerpenak gas igorpenen igoera ekarri du azken hamarkadetan. Hain zuzen, datu digitalen transmisioa eta mantentzea da CO2 gas-igorpenen iturri nagusietako bat, zerbitzariek horretarako beharrezko duten hozketa dela eta.[84] 2020kopandemia urtean, historian inoiz baino gehiago igorri zen CO2 atmosferara.[85]
Airearen kutsadura,aerosol bidez, gizakienosasunerako zama handia izateaz gain, klimari ere eragiten dio, eskala handian[86][87][86]. 1961 eta 1990 bitartean, Lurraren azalera iristen den eguzki-argiaren kopurua pixkanaka murrizten ari zela ikusi zen. Fenomeno horiiluntze globala izenez ezagutzen da, etabioerregaiak etaerregai fosilak erretzetik datozen aerosolei egotzi ohi zaie[88][89]. Mundu mailan, aerosolek behera egin dute 1990etik, eta horrek esan nahi du jada ez dutela hainbeste ezkutatzen berotegi-efektuko gasek eragindako berotzea[90][89][86].
Aerosolek eguzki-erradiazioa sakabanatu eta xurgatzen dute.Lurraren erradiazio-balantzean ere zeharkako ondorioak dituzte.Sulfato-aerosolekhodeien kondentsazio-nukleo gisa jarduten dute, eta tanta gehiago eta txikiagoak dituzten hodeiak sortzen dituzte[91]. Hodei horiek eguzki-erradiazioa tanta gutxiago eta handiagoak dituzten hodeiek baino modu eraginkorragoan islatzen dute. Euri tanten hazkundea ere murrizten dute, eta, ondorioz, hodeiak islatzaileagoak dira sartzen den eguzki argiaren aurrean[92]. Aerosolen zeharkako ondorioek eragiten dute ziurgabetasun handiena indar erradiatiboan.
Aerosolek berotze globala mugatu ohi duten arren eguzki-argia islatzean,elurraren edoizotzaren gainera erortzen denkedarrarenkarbono beltzak berotze globalean lagun dezake. Eguzki-argiaren xurgapena ez ezik, urtzea eta itsas mailaren igoera ere areagotzen ditu[93]. Artikoan karbono beltzaren gordailu berriak mugatzeak berotze globala 0,2 °C murriztu lezake 2050erako[94].
GizakiekLurraren azalera aldatzen dute batez erenekazaritza-lur gehiago sortzeko. Gaur egun, nekazaritzak lurraren azaleraren % 34 hartzen du, % 26basoak dira eta % 30 ez da bizitzeko modukoa (glaziarrak, basamortuak, etab.)[95]. Baso-lurren kopuruak behera egiten jarraitzen du, eta hori da lurraren erabileran berotze globala eragiten duen aldaketa nagusia[96].Deforestazioak zuhaitzek suntsitzen direnean duten CO2 kopurua askatzen du, eta zuhaitz horiek etorkizunean CO2 gehiago xurgatzea eragozten du. Deforestazioaren arrazoi nagusiak honako hauek dira: basotik nekazaritza-lurrerako erabileraren etengabeko aldaketa, behi-haragia etapalma-olioa (% 27), baso-produktuak ekoizteko mozketa (% 26), epe laburreko migrazio-laboreak (% 24) etabaso-suteak (% 23)[97].
Lurzoruaren erabilera-aldaketek ez diete berotegi-efektuko gasen isurketei soilik eragiten. Eskualde bateko landaretza motak tokiko tenperaturari eragiten dio. Eragina du espazioan islatzen den eguzki-argi kopuruan (albedo) etalurrunketa bidez galtzen den bero kopuruan. Adibidez, baso ilun batetik belardi batera aldatzeak azalera argiago bihurtzen du, eta horrek eguzki-argi gehiago islatzea eragiten du. Deforestazioak tenperaturei ere eragin diezaieke, hodeietan eragina duten konposatu kimikoen askapena aldatzean eta haize-patroiak aldatzean[98]. Eremu tropikal eta epeletan, efektu garbia beroketa esanguratsua eragitea da; poloetatik hurbilen dauden latitudeetan, berriz, albedo irabazi batek (basoa elurrezko estalkiak ordezten duen heinean) hozte efektua eragiten du. Mundu mailan, efektu horiek apur bat hoztea eragin dutela uste da, gainazaleko albedoa handituz[99].
Klima aldaketaren atribuzioa. Kausa naturalen eta gizakien eragina neurtzen dira grafiko honetan.
Iraganean ere klima-aldaketa garaiak izan dira, baina oraingoaren aldean faktore naturalek eragindakoak, ez giza-jardueraren ondorioz sortutakoak. Lurrarenorbita ez da zirkularra, baizik etaelipse bat, formaz eta orientazioz denboran zehar poliki-poliki aldatzen dena. Orbita aldaketak hiru dira, baina bakarrik lehena hartzen da kontuan kausa bezala. Lurraren eta Eguzkiaren arteko batez besteko distantzia handitu eta txikitu egiten da (10.000 urtez behin ziklo bat). Mugimendu honek aldatu egiten du Lurrera iristen den eguzki-energia kopurua, eta horrek klima aldatzen du.[100]Jarduera tektonikoak epe-luzera begiratuta daude (milioika urte).Kontinenteen etamendien kokapenean izandako aldaketek hainbat modutan alda dezakete klima. Adibidez, kontinenteen kokapenak erabakitzen du lurraren zenbatekoazalera estaltzen duenelurrak edo zenbateuri isurtzen den. Halaber,haize nagusien mugimenduak alda ditzake.[100] Fenomeno hauek iraganean izandako klima aldaketak azaltzeko balio badute ere, oso geldoak dira, eta ez dute eraginik gaur egun ikusten dugun joeran.
Sumendienerupzioek atmosferarahautsa etaerrautsa jaurtitzen dute. Hautsak eta errautsak blokatu egiten dute eguzkitik datorren argia. Ondorioz, erupzio nagusi baten ondoren, hurrengo urteetan hozten egiten du Lurra.[101] Hala ere, sumendien eragina CO2aren emisioetan gizakienaren %1 baino ez da gaur egun[102].
Eguzkiaren argia, klima gidatzen duen energia-iturria da. Eguzkitik lurrazalera iristen den argi kantitatean aldaketak izanez gero, aldatu egingo luke klima. Adibidez,1650 eta1850. urteen artean eguzki jardueraren gainbehera bat gertatu zen eta izotz aro txiki bat sortu zuen planetan.Groenlandia bakartuta geratu zen partzialki etaglaziarrekAlpeetan aurrera egin zuten.[103] Berotegi-gasek berotze globalean duten eragina oso txikia dela uste duten zientzialariek (hots, klima-aldaketari garrantzia kentzen dioten eszeptikoek) azken urteotako tenperaturen igoera eguzkiaren jardueraren ondorioz dela proposatu dute (eguzkiaren orbanak ugariagoak direnean eguzkiakerradiazio gehiago igortzen du).[104] Aldaketa horren ondorioz balitz,troposfera etaestratosfera ere berotuko lirateke, eta ez da hala gertatzen[105]. Gainera, azken hamarkadetan ez da egon aldaketa nabarmenik Eguzkiaren erradiazioan[106].
Itsas izotzak sartzen den eguzki-argiaren % 50 eta % 70 artean islatzen du, eta ozeanoak, ilunagoa denez, % 6 baino ez du islatzen. Itsas izotz eremu bat urtzen denean eta ozeano gehiago agerian uzten duenean, horrek bero gehiago xurgatzen du, eta horrek tenperatura handitzen du eta izotz gehiago urtzen du.Prozesu hori atzeraelikadura positiboa da.
Berotegi-efektuko gasek airea berotzen duten heinean,hezetasun gehiago atxiki dezake. Ur-lurruna berotegi-efektuko gas indartsua da, eta, beraz, are gehiago berotzen du atmosfera. Hodeiak ugarituz gero, eguzki-argi gehiago islatuko da espazioan, eta planeta hoztuko da. Hodeiak altuagoak eta finagoak badira, isolatzaile bat bezala jokatzen dute, beroa behetik behera islatuz eta planeta berotuz[110]. Hodeien eragina atzeraelikaduraren ziurgabetasun-iturri handiena da.
Beste atzeraelikadura garrantzitsu batArtikoan elur-geruza eta itsas izotza murriztea da, Lurraren gainazalaren islakortasuna murrizten baitu[111]. Orain, Eguzkiaren energia gehiago xurgatzen da eskualde horietan, eta horrek Artikoko tenperatura-aldaketak anplifikatzen laguntzen du[112]. Artikoaren anplifikazioa ere urtzen ari dapermafrosta, metanoa eta CO2 atmosferara askatzen dituena[113]. Klima aldaketak hezeguneetan, itsas sistemetan eta ur gezako sistemetan metanoa askatzea ere eragin dezake[114]. Oro har, atzeraelikadura klimatikoak gero eta positiboagoak izatea espero da[9].
Gizakiak eragindako CO2 isurien erdia inguru lehorreko landareek eta ozeanoek xurgatu dute[115]. Lurrean, CO2aren hazkundeak eta hazkunde-denboraldiaren luzapenak landareen hazkundea suspertu dute. Klima-aldaketak areagotu egiten ditu lehorteak eta bero-boladak, landareen hazkundea eragozten dutenak, eta, horren ondorioz, ez dago zalantzarik karbono-hustubide horrek hazten jarraituko duenik etorkizunean. Lurzoruek karbono kantitate handiak dituzte etazati bat aska dezakete berotzen direnean[116]. Ozeanoak CO2 eta bero gehiago xurgatzen duen heinean, azidotu egiten da, zirkulazioa aldatu egiten da etafitoplanktonak karbono gutxiago xurgatzen du, eta horrek murriztu egiten du ozeanoak atmosferako karbonoa xurgatzen duen abiadura. Oro har, CO2 kontzentrazio handiagoak izanez gero, Lurrak gure isurketen zati txiki bat xurgatuko du[9].
Itsas mailaren berreraikuntza historikoa eta Estatu Batuetako Aldaketa Globalaren Ikerketa Programak 2017an argitaratutako 2100 proiekzio
Klima-aldaketaren ingurumen-ondorioak zabalak eta irismen handikoak dira, eta ozeanoei, izotzari eta eguraldiari eragiten diete. Aldaketak pixkanaka edo azkar gerta daitezke. Efektu horien frogak iraganean izandako klima-aldaketaren azterketatik, modelizaziotik eta behaketa modernoetatik datoz[117][118]. 1950eko hamarkadatik,lehorteak etabero-boladak gero eta maizago agertu dira[119]. Indian eta Asiako ekialdean fenomeno oso heze edo lehorrak ugaritu egin diramontzoi garaian[120][121]. Litekeena da prezipitazioen indizeak etaurakanen etatifoien intentsitateak gora egitea[122], eta haien banaketa geografikoko eremua polarretara zabaltzea, klimaren berotzeari erantzuteko[123]. Zikloi tropikalen maiztasuna ez da handitu klima-aldaketaren ondorioz[124].
Itsasoaren maila globala igotzen ari daglaziarren urtzearen,Groenlandiako etaAntartikako izotz geruzen urtzearen eta hedapen termikoaren ondorioz[125]. 1993 eta 2020 artean, igoera areagotu zen denborarekin, urtean 3,3 ± 0,3 mm-ko batez bestekoarekin[126]. XXI. mendean zehar, IPCCk aurreikusten du, emisio oso altuen egoera batean, itsas maila 61 eta 110 cm artean igo daitekeela[127]. Ozeanoen beroaren gorakada Antartikako glaziarren irteerak hondatzen eta azaleratzeko mehatxua egiten ari da, izotz-geruza asko urtzeko arriskuarekin[128] eta isuriak handiak izanez gero itsas maila 2100ean 2 metro igotzeko aukerarekin[129].
Klima-aldaketaren ondorioz,Artikoko itsas izotza murriztu eta argaldu egin da hamarkada askotan[130]. Espero da izotzik gabeko udak ez direla oso ohikoak izango 1,5 ° C-ko beroketarekin, baina aurreikusten da hiru edo hamar urtean behin gertatuko direla, 2 °C-ko beroketa-mailarekin. Atmosferako CO2 kontzentrazio handiagoek aldaketak eragin dituzte ozeanoen kimikan. Disolbatutako CO2a handitzeakozeanoak azidotzea eragiten du[131]. Gainera, oxigeno mailak gutxitzen ari dira, oxigenoa ez baita hain disolbagarria ur beroenean. Ozeanokoeremu hilak ere, oxigeno gutxiko eskualdeak, hedatzen ari dira[132].
Berotze globalaren maila handiagoek "inflexio-puntuak" zeharkatzeko arriskua areagotzen dute, hau da, atalaseak, zeinetatik aurrera jada ezin diren zenbait inpaktu saihestu, nahiz eta tenperaturak murriztu[133][134]. Adibide batMendebaldeko Antartikako etaGroenlandiako izotz-geruzen kolapsoa da; izan ere, tenperatura 1,5 eta 2 °C artean igotzeak arriskuan jar dezake izotz-geruzen urtzea, nahiz eta urtzearen denborazko eskala zalantzazkoa izan eta etorkizuneko berotzearen araberakoa izan[135]. Eskala handiko aldaketa batzuk epe laburrean gerta litezke, hala nolakorronte ozeaniko batzuen itxiera, hala nolaAtlantikoko hegoaldeko iraultze zirkulazioa (AMOC)[136]. Inflexio-puntuek kalte itzulezinak ere izan ditzakete ekosistemetan, hala nolaAmazoniako oihanean etakoralezko arrezifeetan[137].
Klima aldaketaren epe luzeko ondorioen artean izotza gehiago urtzea, ozeanoak berotzea, itsas maila handitzea eta ozeanoak azidotzea daude. Mendeetatik milurtekora bitarteko denborazko eskala batean, aldaketa klimatikoaren magnitudea batez ere CO2 isuri antropogenikoek baldintzatuko dute. Hori CO2aren bizitza atmosferiko luzearen ondorio da[138]. CO2aren xurgapen ozeanikoa nahiko motela da ozeanoen azidotzeak ehunka edo milaka urtetan zehar jarrai dezan. Kalkuluen arabera, isuri horiek 100.000 urtez luzatu dute, gutxienez, egungo glaziazioen arteko aldia[139]. Itsas mailaren gorakadak mende askotan jarraituko du, Celsius graduko 2,3 metroko igoerarekin 2000 urte igarotzean[140][141].
Azkenaldiko berotzeak lurreko eta ur gezako espezie asko poloetara eta altuera handiagoetara bultzatu ditu[142]. Atmosferako CO2 mailak handitzeak eta hazkunde-denboraldia luzatzeak berdatze globala ekarri dute. Hala ere,bero-boladek etalehorteek ekosistemen produktibitatea murriztu dute zenbait eskualdetan. Kontrako efektu horien etorkizuneko oreka ez dago argi[143]. Klima-aldaketak klima-eremu lehorragoak hedatzen lagundu du, hala nolabasamortu gehiagotropikoetan[144][145]. Berotze globalaren magnitudeak eta abiadurak aukera gehiago ematen dituzte ekosistemak bat-batean aldatzeko. Oro har, klima-aldaketak espezie askorendesagerpena eragitea espero da[146].
Ozeanoak lurra baino astiroago berotu dira, baina landareek eta ozeanoko animaliek lurreko espezieak baino azkarrago migratu dute poloetara[147][148]. Lurrean bezala, ozeanoko bero-boladak ohikoagoak dira klima-aldaketaren ondorioz, eta horrek kalte egiten die askotariko organismoei, hala nolakoralei,algei eta itsas hegaztiei[149].Ozeanoaren azidotzeak zaildu egiten dumuskuiluen,lanpernen eta koralenmaskorrak eta eskeletoak sortzea, eta bero-boladekkoralezko uharriak zuritu dituzte[150]. Klima-aldaketak etaeutrofizazioak bultzatutako alga kaltegarrien loraketek oxigeno-mailak murrizten dituzte, elikadura-sareak nahasten dituzte eta itsasoko bizi-galera handiak eragiten dituzte. Kostaldeko ekosistemek estres berezia jasaten dute[151]. Mundukohezeguneen ia erdiak desagertu egin dira klima-aldaketaren eta beste giza inpaktu batzuen ondorioz[152].
Badago munduan berotze globalaren kontu honi garrantzia kendu nahi dioen jendea edo, zuzenean, gertatzen ari dela ukatzen duen jendea. Zientziaren ikuspegitik ebidentzien bildumak eta beste estrategia batzuk proposatu izan dira.[158]
Aspalditik, meteorologiako agentziek adimen artifizialaz hornitzen du bere iragarpenak doitzeko, Europako herrialde batzuetako estazioetatik datozen datuekin.
Gaur egun, duela bost urte baino zehatzagoak direla diote datu horiek. Momenturo eredu batzuk sortzen dira tenperaturaren, poluzioaren, ozono geruzaren proportzioen, hezetasunaren balioekin… Balio horiek jasotzen dituzten sentsoreetatik abiatu daitezke iragarpenak doitzeko.
Horri guztiari esker, inoiz baino zehaztasun handiagoz uler dezakegu zer egoeratan gauden eta, batez ere, nola jokatu behar dugun.
Gure inguruan gertatzen dena hautemateko milioika radar, sentsore, ganbera eta gailuz inguratuta bizi gara. Atmosferako eta inguruneko karbono dioxidoaren eta oxido nitrosoaren mailak igotzetik hasi eta itsas mailaren igoerara arte, kutsadura akustikoa edo biodibertsitatearen galera barne.
Oso makina sofistikatuak dira, baina ez dira autosufizienteak isolatzen baditugu. Horregatik, hainbat programatzaileek eta zientzialariek giza garun baten abiadura eta ahalmena gainditzeko gai diren softwareak garatu dituzte. Jonathan Gregory horietako bat da. Gregory-ren zenbakizko ereduei esker, aldagai guztiak integratu eta eskuragarri dauden datuak doitu ahal izan dira, sistema klimatikoaren etorkizuneko bilakaera aurresan ahal izateko.
Gainera, datuak adimen artifizialaren bidez interpretatzeko sistema horri esker, 2100 urte bitarteko patroi nahiko zehatza ezarri ahal izango da. Baina eredu hori, CO2 gasen emisioei eusteko gai garen neurriaren araberakoa izango da.
Badira irtenbide eta neurri nagusi batzukpolitikariek proposatu dituztenak berotze globalaren arazoa konpontzeko:moteltzea (igorpenak murriztea), moldatzea etageoingeniaritza.[100]
Egungo eztabaida eta gaur egun politikagintzan den geldialdia moteltzeari dagozkio ia oso-osorik: ea epe laburreko politikari ekin behar zaion igorpenak murrizteko, eta hala eginez gero, zenbateko zorroztasunez eta nola.[100] Karbono-emisioak murriztekopolitika adimentsuak,teknologia berrikuntzak etanegozioen lidergoa eskatzen dute.[159]
Etorkizunean inpaktu okerragoa saihesteko, sektore publikoek eta pribatuek planetako erresistentzia sendotzea dute helburu, berotze eragina saihestezina izan ez dadin.[160] Teknologia berritzaileen erabilera ezinbestekoa da moldatze prozesu honetan, besteak beste,energia berriztagarriak, ibilgailu alternatiboak,energia nuklearraren aurrerapena eta karbonoaren harrapaketa, erabilera eta biltegiratzea.[159]
Azken aukera bezala, geoingeniaritza proposatzen da. Klima aktibokimanipulatzea eskatzen duen bidea, berotegi-gasak atmosferan ugaltzearen ondorioak ezabatzeko eta askotariko proposamen sorta biltzen ditu:Eguzkitiko argiari trabak jartzea, munduko karbono-zikloa manipulatzea…[161] Baina Lurra horrela aktiboki manipulatzeak arrisku handiak ekar ditzake Lurrarentzat. Gainera, halako proiektuak arazo legal, diplomatiko eta politiko larriak azaleratuko lituzkete.[100]
Berotze-globalaren aurka jarduteko enpresek egin dezaketena
Onena da enpresa horiek produktuak garatzeko eta zerbitzuak emateko modua aldatzen hastea.
Karbono-aztarna neurtzea: lehenik eta behin, jakin behar da zure enpresak zenbatberotegi-efektuko gas isurtzen dituen urtero. Hortik aurrera, aholkularitzak egin ahal izango dira kanpoko enpresen bitartez, emisio horiek nola murriztu daitezkeen zehazteko.
Ekintza klimatikoko plan bat garatzea: plan bat gauzatu ahal izateko eta zure enpresak isurtzen duen karbono-kantitatea murrizteko, argi izan behar duzu aldaketa horiek zein funtsezko arlotan garatu behar diren. Garrantzitsuenak honako hauek dira: hornidura-katea, hau da, materialen eta hornidura-katea; energian, elektrizitatean, konpainiaren eta instalazioen berokuntzan; garraioan, hau da, logistikan eta produktuek egiten dituzten ibilbideetan; eta, adibidez, gutxiago kutsatzen duten garraioak erabiltzea, hala nola itsasontziak, hegazkinen ordez. Enpresaren ibilgailuak ere alda daitezke ibilgailu elektrikoekin, edo garraio ekologikoa sustatu, bizikletak eta garraio publikoa adibidez.
Isurketak murrizteko helburuak ezartzea: ekintza-planen prezioak ezartzea eta enpresari izango dion kostua ezagutzea funtsezkoa da ekintza klimatikoko plana gauzatzeko.
Aurrerabidea gainbegiratzea: beharrezkoa da emisioen murrizketaren hobekuntza ebaluatzea, eta hirugarrenen aholkularitza kontratatzea ezinbestekoa izan daiteke erantzukizuna ez galtzeko eta karbono-aztarna neurtzeko. Horrela, ekintza-plana non hobetu daitekeen jakiteko datuak lor daitezke.
Klima-kontzientzia duten politikak babestea: Oso garrantzitsua da klima-aldaketaren aurkako ekintzak ezartzen dituzten politikak babestea eta laguntzea. Ibilgailu elektrikoentzako diru-itzulketek eta energia berriztagarrientzako pizgarriek epe luzeko negozioen kostua murrizten dute.
Agenda 21 ingurumen- hezkuntza programa bat da, eta bere helburu nagusia ingurumen arazoei konponbidea emateko bideak ezagutaraztea eta motibazioa eta konpromisoa sortzea da.
Eremu ezberdinak garatzen ditu, eskola eta udalerri edo eskualdea. Hezkuntza-komunitatea lantzen du batez ere, eta ikasleei eman nahi die protagonismo gehien. 5 fasetan banatzen da:
Antolamendua eta planifikazioa: antolamenduaren oinarriak (koordinatzailea, talde sustatzailea...) eta hasierako planifikazioa zehazten dira.
Sentsibilizazioa eta motibazioa: behar-beharrezkoa da hezkuntza-komunitatearen partaidetza lortzeko. Egitamu berezi baten bidez egitea komeni da.
Diagnostikoa: ikastetxearen hasierako argazkia edukitzeko balio du. Horretarako programaren hiru ardatzak hartzen dira kontuan. Bestalde, udalerriaren egoeraren azterketa egiteko une aproposa da.
Ekintza-plana: fase honetan definitzen eta planifikatzen da ikastetxea eta haren inguru hurbila jasangarriago egiteko ekintzen multzoa. Plana garatzeko hobekuntza-helburuak eta horiek lortzeko ekintzak zehazten dira; gainera, lorpenak neurtzeko adierazle batzuk azaltzen dira.
Komunikazioa eta Ebaluazioa: prozesu osoan egiten direnez, eta izaeraz eta ezaugarriz ezberdinak direnez, fase berezia osatzen dute.
2030 Agenda Garapen Jasangarrirako ekintza-plan bat da, Nazio Batuetako estatu kideen konpromisotik sortua. Haren helburu nagusia pertsonak, planeta eta oparotasuna babesten direla zaintzea da.
2000. urtean,Nazio Batuetako kide ziren herrialdeek Milurtekoaren Garapen Helburuak (MGH) 2015. urterako lortzea adostu zuten. MGH horiek betetzeko epea amaitzean, 2015eko irailaren 25ean, NBEren Batzar Nagusiak klima-aldaketari buruzko mundu-mailako akordio berri bat ezarri zuen. Egun horretan gertaera historiko bat gertatu zen, eta mundu osoko 193 estatu kideek 2030 Agenda onartzeko konpromisoa hartu zuten. Nazio Batuen Garapenerako Programaren barruan dago NBEk sustatutako programa hori, eta Garapen Jasangarrirako 17 Helburu (GJH) jorratzen ditu. Helburu horiek, aldi berean, lortu beharreko 169 helburutan banatzen dira.
Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko Legea Espainian
Nahitaezkoa izango da 50.000 baino gehiagoko udalerriek eta uharte-lurraldeek emisio gutxiko eremuak ezartzea, beranduenez 2023 baino lehen, eta eremu horietan atzera egitea dakarren edozein udal-neurrik administrazio zentral edo autonomiko eskudunaren aldeko txostena izan beharko du.
Handitu egiten ditu bere jardueraren klima-arriskua ebaluatu behar duten erakundeak
Titulu berri bat sartu da, gobernantzari eta parte-hartze publikoari buruzkoa, eta klima-aldaketara egokitzeko neurriak indartu dira, besteak beste.
Europar Batasunaren lehentasunetako bat da klima-aldaketa geldiaraztea eta ingurumen-fenomeno horrek planetan dituen ondorioetara hobeto egokitzea.
Horretarako, Europar Batasunak Europa ekonomia jasangarri bihurtzeko neurriak proposatzen ditu, isurketak murrizteari - Helburu oso zorrotzekin - Eta energia-eraginkortasuna hobetzeari esker, besteak beste.
Helburuak
Helburuak lortzeko, Europar Batasunak 2050erako berotegi-efektuko gasen isurketa% 80 eta% 95 artean murrizteko helburua ezarri du.
2008. urtean ezarri ziren lehen neurriak, 2020. urteari begira, eta urte horretarako lortu nahi zen:
Isurketak% 20 murriztea
Energia berriztagarrien erabileraren proportzioa% 20 handitzea
Energia-eraginkortasuna% 20 handitzea
Gainera,Europako Parlamentuak larrialdi klimatikoa ezarri du eta 2030erako EBk isurketak% 55 murriztu behar izan ditu.
Hurrengo urratsa emisioak murriztea ekarriko lukeen neutraltasun klimatikoa lortzea da, eta Parisko Hitzarmenaren helburu nagusia lortzea: tenperatura globala 1,5 gradutan igotzea.
Kopuru horiek lortzeko, EBk ekonomia hipokarboniko bat sortzea proposatzen du, hau da, emisio gutxiko ekonomia bat, eta ingurumena errespetatzen duen gizarte bat, honako hauekin:
Enplegu ekologikoagoak, energia berriztagarrien erabilera eta hondakinei buruzko Europako araudiaren aplikazioa.
Garraio garbia, ibilgailu hibridoak edo elektrikoak eta garraio publikoaren erabilera handiagoa, 2050erako emisioak% 50 murriztu ditzakeena.
Nazio Batuetako Konbentzioen Alderdien COP edo Klima Aldaketari buruzko bilerak eta konferentziak dira, eta urtero biltzen dituzte munduko liderrak, bizi dugun krisi klimatikoa geldiarazteko behar diren emisioak murrizteko konpromisoak bete ahal izateko beharrezko diren erabakiak hartzen dituzten. Alderdien konferentzia New Yorken onartu zen, 1992ko maiatzaren 9an. Mundu mailan klima aldaketarekin lotutako arazoen kontzientzia publikoa indartzeko aukera ematen du.
Alderdien Konferentziako CP edo COP (Conference of the Parties) da Konbentzioaren "organo gorena", hau da, erabakitzeko ahalmena duen agintari gorena. Konbentzioan parte hartzen duten herrialde guztien elkartea da.
CP arduratzen da klima-aldaketaren arazoak konpontzeko nazioarteko ahaleginei eusteaz. Konbentzioaren aplikazioa eta alderdien konpromisoak aztertzen ditu, Konbentzioaren helburuen, aurkikuntza zientifiko berrien eta klima-aldaketari buruzko politikak aplikatzean lortutako esperientziaren arabera. CPren funtsezko zeregin bat aldeek aurkeztutako komunikazio nazionalak eta emisioen inbentarioak aztertzea da. Informazio hori oinarri hartuta, CPk alderdiek hartutako neurrien ondorioak eta Konbentzioaren azken helburua lortzeko egindako aurrerapenak ebaluatzen ditu.
CP urtero biltzen da 1995etik. CP Bonnen biltzen da, Idazkaritzaren egoitzan, salbu eta alderdi batek bere burua eskaintzen duenean saioaren anfitrioi gisa (hori da ohikoa). Komunikabideek normalean COP bakoitzari "klimaren gailurra" esaten diote.
1972an Nazio Batuen Giza Ingurumenari buruzko Konferentzia egin zen Stockholmen. Lehen aldiz, ingurumenaren degradazioaren gaia munduko gobernu nagusien agendan agertzen da. Nazio Batuen Erakundeak planetaren degradazioa geldiarazteko irtenbideak aurkitu nahi zituztenen nazioen ordezkari nagusiak bildu zituen. Nazio Batuen Ingurumenari buruzko Programa (UNEP) sortu zen, herrietan kontzientzia ekologiko berri bat sortzeko asmoz. Onartu zen gazteak eta helduak hezi behar zirela planetaren iraunkortasuna arriskuan jartzen zuten ingurumen-arazoak aurreikusteko eta konpontzeko. Antolatu ziren jarduerek esparru nagusiak ezarri zituzten: klima-aldaketa, lurzoruaren degradazioa, itsasertzaren eta ozeanoen narriadura, pobretze biologikoa, hondakin toxikoak, edateko uraren baliabide partekatuen kudeaketa eta pertsonen bizi-kalitatearen narriadura.
Bi hamarkada geroago Rio de Janeiron Ingurumenari eta Garapenari buruzko Lurraren Goi Bilera (1992) egin zen, planetaren garapen iraunkorra ahalbidetuko zuen politika global baten oinarriak ezarri nahi zituena. Bilera honetan funtsezko bost testu onartzen dira: Rioko Adierazpena edo Lurraren Gutuna, Basoari buruzko Adierazpena, Biodibertsitateari buruzko Hitzarmena, Klimari buruzko Hitzarmena, Desertifikazioaren Aurkako Hitzarmena eta Agenda 21 edo XXI. menderako Programa, non hurrengo hamarkadan gauzatuko ziren ekintzak zerrendatzen ziren.
2002an Johannesburgon Garapen Iraunkorraren Munduko Goi Bilera antolatu zen. Bertan, uraren eskuragarritasuna eta estres hidrikoa bezalako gaiak eztabaidatu ziren. Animalien gehiegizko energia-kontsumoa, nekazaritza-ekoizpena eta biodibertsitatea. Helburu sinboliko gisa, arazo globalen aurrean gaitasun kolektiboa erakutsi nahi zen, ingurumenarekin bat etorriz hazteko beharra adieraziz, osasuna, hezkuntza eta justizia helburu. Batzuen ustez, goi-bilera honetan gizarte garapenaren inguruko gaiak azpimarratzea lortu zen, hala nola pobrezia errotik kentzea, ura eta saneamendu zerbitzuak eskuratzea eta osasuna.
Hainbat goi-bilera egiten jarraitu dira 2002tik, hau da, berrogei urte baino gehiagoz klima-aldaketaren eta garapen iraunkorraren problematikari buruzko mundu osoko eztabaidari eutsi zaio. Bi gai horiek arazo nagusi bihurtu dira guztiontzat etorkizunari begira. Baina munduko aktoreen jarrerak aurrez aurre daude oraindik.
2016ko apirilaren 22an, Parisko 21. konferentzian, akordio historiko bat lortu zen:Parisko Hitzarmena. Mende honetako tenperaturaren igoera industriaurreko mailekin alderatuta, 2 °C azpitik mantentzea da bere helburu nagusia, eta 1,5 °C-ra are gehiago mugatzea. Munduko 175 liderrek egun berean sinatu zuten akordioa.
Bost urtean behin (2023an hasita), herrialde guztiek jakinarazi eta mantendu behar dituzte emisioak murrizteko helburu nazionalak (emisioak murrizteko garapen-planak). Gainera, herrialde guztiek abian jarri behar dituzte helburu horiek lortzeko politikak eta neurri nazionalak. Hala, klima-aldaketaren aurka borrokatzeko 190 plan aurkeztu dira, Konbentzioaren alderdi guztien isurketen% 99 inguru estaltzen dituztenak.
Parisko Akordioak gero eta helburu handiagoak dituzten konpromisoen anbizioa gehitzearen garrantzia aitortzen du, hau da, 5 urtetik behin herrialdeen konpromisoak gero eta handiagoak izango dira.
Era berean, akordioak ekosistemek karbono-hustutegi gisa duten garrantzia aitortzen du, bereziki basoek, akordioan esplizituki jasotzen baitira, eta herrialdeek ezarritako helburuak betetzeko merkatu-mekanismoak erabiltzeko aukera aitortzen du, herrialdeek beren ekarpenetan hala erabakitzen badute.
2019tik aurrera, CPk 197 zati ditu, Nazio Batuetako estatu kide guztiak barne, baita Niue, Cook uharteak eta Europar Batasuna ere. Gainera, Egoitza Santua eta Palestina estatu behatzaileak dira.
↑(Ingelesez)Park, Mailing Address: 1000 US Hwy 36 Estes; Fridays, CO 80517 Phone: 970 586-1206 The Information Office is open year-round: 8:00 a m- 4:00 p m daily in summer; 8:00 a m- 4:00 p m Mondays-; Us, 8:00 a m-12:00 p m Saturdays- Sundays in winter Recorded Trail Ridge Road status:586-1222 Contact. «Climate Change - Rocky Mountain National Park (U.S. National Park Service)»www.nps.gov(kontsulta data: 2022-10-23).
IPCC. (2014). Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects.ISBN978-1-107-05807-1... Chapters 1–20, SPM, and Technical Summary.
Larsen, J. N.; Anisimov, O. A.; Constable, A.; Hollowed, A. B.; Maynard, N.; Prestrud, P.; Prowse, T. D.; Stone, J. M. R.. (2014). «Chapter 28: Polar Regions»(IPCC AR5 WG2 B 2014)., 1567–1612 or..
Allen, M. R.; Dube, O. P.; Solecki, W.; Aragón-Durand, F.; Cramer, W.; Humphreys, S.; Kainuma, M.; Kala, J. et al.. (2018). «Chapter 1: Framing and Context»(IPCC SR15 2018)., 49–91 or..
.jpg)
![Muturreko eguraldia. Lehorteak eta tenperatura altuek okertu zuten mundu mailan suteen kopurua.[154]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2feu.wikipedia.org%2fwiki%2fFitxategi%3aOrroral_Valley_Fire_viewed_from_Tuggeranong_January_2020.jpg)
![Permafrostaren urtzeak azpiegiturak apurtzen ditu Artikoan eta metanoaren emisioak handitzen ditu[155].](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2feu.wikipedia.org%2fwiki%2fFitxategi%3aNational_Park_Service_Thawing_permafrost_(27759123542).jpg)
![Habitaten suntsiketa. Artikoko animalia askok izotza behar dute bizirauteko, desagertzen ari dena Artikoen berotzea dela eta.[156]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2feu.wikipedia.org%2fwiki%2fFitxategi%3aEndangered_arctic_-_starving_polar_bear_edit.jpg)
![Espezie inbaditzaileak. Neguak epelagoak izateak baimentzen du zuhaitzentzat kaltegarriak diren intsektu gehiagok bizirautea[157].](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2feu.wikipedia.org%2fwiki%2fFitxategi%3aMountain_Pine_Beetle_damage_in_the_Fraser_Experimental_Forest_2007.jpg)
