Ixchel, [iʃ'tʃel] ahoskatuta, maia herrientzat jaiotzaren pertsonifikazioa zen. Jainkosa hauQuintana Roon dagoenEcab probintziarenCozumeleko uhartearen patroia zen eta han zuen bere tenplu nagusia. Peregrinazio tokia zen azken hau etaChichén Itzáren santutegiaren parekoa izatera heldu zen. Halaber, Ixchel ilargiaren jainkosa zen, azken buruan bere izenak "azal txurikoa" esan nahi baitzuen. Maia herriarentzatilargia emankortasunarekin lotuta doa, lurraren, animalien eta gizakien emankortasuna. Emankortasunaren errituetan hilargiari sexu-kemena eta seme-alabak izateko ahalmena eskatzen zitziaon.[1] Horregatik ereChaac jainkoarekin lotzen zaio.
Ixchel maitazunaren, geztazunaren, lanaren, ilargiaren,eta sendagaien jaikosa da. Eguzkiaren jainkoaren emaztea da. Batzuetan untzibatekin representatzen da. Haren izena emakume hoztadarra signifikatzen da.
Ixchel itzamnarekin eskondu zen eta hama hiru seme-alabaeuki zituzten, hauek jaikoak izatera eldu ziren.
Emakume zahar bat jozten reprezentatzen du. Buruan sugebat dauka eta bere gonanhezur batzuk daude gurutzeak zortzen.
Lau manifeztaiso zituen laurak kolore ezberdinekoak(gorria, zuria, beltza, eta horia) hauek unibetzuaren lau runboak erakuztenzituzten.
Templu inportanteenetariko bat Cuzami irlan dago,Xcaretetik kanoak joaten ziren Cuzamil templora, jainkosa honen horakuluahartzeko. Bidai honetan emakume gazteak joaten ziren seme-alabak eukiteko.
Maia kodexetan Ixchel bi jainkosa moduan ager daiteke: bat gaztea, "I jainkosa" edo Ixchel, ilargikoa, bestea zaharra, "O jainkosa" edo Ixchel Yax, ehunen jainkosa. Jainkosaren beraren bi aspektu ziren. Baita ere ortzadarraren eta medikuntzaren jainkosa bezala ikusia izan zen. Lurrarekin lotuta,sai-erregea,tximua,armiarma,oreina etanicté lorea harekin erlazionatzen ziren.[1] Zaharra bezalapegar batez azaltzen zitzaion,lurra ureztatzen edo, bestela, gerrikokoehundegi batez josten. Buruansugea izaten zuen eta soinekoan hezurrak gurutze formak antolatuz.
Itzamná jainkoahalguztidun, ilargiarenjainkosarekin ezkondu zen. HaiengandikYum Kaax (artoaren jainkoa),Ek Chuah eta sakrifizioen eta izarren jainkoak sortu ziren. Haien alabak uretaren, gauaren eta paradisuaren jainkosak izan ziren.
Ixchelek bazuen bere aldarte gaiztoa ere bai. Kasu horietan zahar bat moduan irudikatzen zaio.
Tenplu nagusia, beraz,Cozumel uhartean zegoen eta bertaraTabascotik,Campechetik,Champotónetik,Yucatán osotik milakaerromesak ailegatzen ziren. Bertara peregrinoak txalupak erabiltzen zituzten; hauek gaur egunXcaret dagoen tokitik ateratzen ziren,Pole portutik. Cozumelen jainkosarenorakuloa zegoen. Peregrinazio horren helburuak haurdanuldiekin lotura zuzena zuen: emakume gazteek Ixcheli haurdun gelditzea eskatzen zioten, alegia. Peregrinazio bitartean erromesak jainkosaren babespean zeuden.
Isla Mujeres (Quintana Roo) ere Ixcheli konsagratuta zegoen.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
